hadisələri ilə bağlı bizə atropatenalılr haqqında
bir neçə məlumat
gəlib çatmışdır, özü də bunlar ölkənin daxili həyatına aid
hadisələr deyil, hamısı xarici siyasət tarixinə aid hadisələrdir.
E.ə. I əsrin ikinci yarısının – xüsusilə 30-cu illərin Atropatena
tarixinin faktları və hadisələri cəhətdən vəziyyət bir qədər
yaxşıdır.
Atropatenad ərazisindən tapılmış sikkə dəfinləri və
sikkələrin ayrı-ayrı nümunələri hələ azsaylıdır. Onların arasında
Makedoniyalı Aleksandrın ölümündən sonra dövriyyəyə
buraxılmış, Urmiya gölü yaxınlığındakı qəbirlərdən birində aşkar
olunmuş draxmanı (e.ə. III əsr) qeyd etmək lazımdır.
Atropatena ərazisində Parfiya hökmdarlarının sikkələri,
əsasən draxmaları cox yayılmışdı.E.ə.1 əsrin- eramızın 2 əsrinin
draxmaları xüsusilə geniş şəkildə təmsil olunmuşdur.
Eramızın ilk əsrlərində Atropatenada Parfiya draxmaları ilə
yanaşı məhdud miqdarda olsada imperator Avqustun Roma
denariləri də dövr edirdi.Artıq
sikkələrin bu, o qədər də tam
olmayan siyahısı Atropatenada pul dövriyyəsinin inkişaf etdiyini
təsdiqləyir.
Din. Avesta problemi. Zəedüştilik. Güman etmək olar ki,
e.ə. I minilliyin ilk əsrlərində Qərbi Madada, xüsusilə gələcək
Kiçik və yaxud Atropat Madası zonasında müxtəlif mazdaist
təlimlər yayılmışdı.
Lakin bizə o da məlumdur ki, artıq
Atropatena dövlətinin
mövcudluğunun ilk onilliklərində bizi maraqlandıran ərazidə,
Şərqin digər Hellinist dövlətlərində olduğu kimi, yunan-makedon
işğalçıları tərəfindən gətirilmiş müxtəlif yunan ayinləri, xüsusilə
Herakla sitayiş yayılmışdı.
“Avesta”ya gəldikdə göstərmək lazımdır ki, bu abidənin
bizə gəlib çatmış nüxsəsi Sasanilər dövründə dövlət
dini kimi
elan olunmuş “Avesta” məcmuəsinin bir hissəsidir.
Qafqaz Albaniyasının tarixini bərpa etmədən Yaxın
Şərqin qədim və ilkin orta əsrlər tarixini təsəvvür etmək mümkün
deyil. Albaniya həm coğrafi, həm də siyasi anlayış idi.
Erməni ənənələrinə görə Albaniya «Böyük Ermənistanın
ayrılmaz hissəsi» kimi verilir, «Şərqi Ermənistan» adlandırılır,
albanlar isə etnik, mədəniyyət və konfessional (dini) baxımdan
erməni sayılırdılar.
Azərbaycanın Araz çayından Şimalda yerləşən torpaqları
antik qaynaqlarda Albaniya adlandırılırdı. Ərəb mənbələrində
Arran, Suriya qaynaqlarında Aran və s. Bu dövlət indiki
Azərbaycan Respublikasının ərazisini və Dağıstan Muxtar
Respublikasının cənub hissəsini (Böyük Qafqaz sıra dağlarından
Şimal-Şərq ətəklərindən kiçik Qafqaz dağları və Araz çayına,
Qabırrı çayından Xəzər dənizinə qədər ki, ərazini, Mil və Muğan
düzlərini) əhatə edirdi, paytaxtı Kabalaka, V əsrdən etibarən isə
Bərdə şəhəri idi.
