Ъянуби азярбайъанда милли – демократик щярякат
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
edilmədi. Görünür, bu vaxtdan Kiçik Madanı müstəqil dövlət saymaq olar. Strabonun “Coğrafiya”sında deyilir: “Midiya iki hissəyə bölünür. Bir hissəsi Böyük Midiya adlanır... O biri hissə Atropat Midiyasıdır. Atropatena Midiyası öz adını sərkərdə Atro- patdan götürmüşdür, o Atropatdan ki, Böyük Midiyanın bir hissəsi olan bu ölkənin də makedoniyalıların hakimiyyəti altına düşməsinə yol verməmişdi. Çar elan edilən Atropat doğrudan da bu ölkəni öz qərarı ilə müstəqil bir ölkəyə çevirmişdi və onun ailəsində varislik hələ də davam edir”. Beləliklə, Manna dövlətinin süqutundan iki əsr yarımdan çox keçdikdən sonra Azərbaycan ərzisində yenidən müstəqil dövlət meydana gəldi. Biz Atropatın hakimiyyət illərinin necə keçdiyini, onun daxili siyasətinin necə siyasət olduğunu, xarici siyasi həyatda nə kimi hadisələr baş verdiyini bilmirik. Biz hətta Atropatenanın bu ilk tacidarının nə vaxt vəfat etdiyini, taxt-tacı kimə miras qoyduğunu da bilmirik. Aleksandrın sərkərdələrinin hakimiyyət uğrunda mübarizə apardıqları təlatümlü illərdə və Selevkilərin hökmranlığı dövründə Atropat yeni yaradılmış dövlətin istiqlaliy- yətiniqoruyub saxlaya bildi. Cənubi Azərbaycan ərazisində müstəqil dövlət yaradılması qədim ənənələrə malik ölkədə təsərrüfat həyatının fəallaşmasına- məhsuldar qüvvələrin yüksəlməsinə, ticarətin və sənətin canlanmasına çox kömək etdi. Daha sonrakı məlumatlar göstərir ki, Atropatenada məbəd torpaq sahibliyi inkişaf edibmiş. Antik müəlliflərin məlumatına görə, münbit torpaqlar maqlara məxsus imiş. Quldarlıq da inkişaf edibmiş. Cənubi Azərbaycan tayfalarının və xalqlarının – kuti, lullubi, hurri, mannalı və başqalarının madalılarla qaynayıb- qarışması nəticəsində yeni bir etnos- Hellinizm dövründə madalı- ların üstünlük təşkil etdiyi atropatenalılar etnosu təşəkkül tapdı. Atropatenanın təsərrüfa həyatı mürəkkəb xarakterli idi. Ölkədə bir neçə şəhər, bir sıra böyük və kiçik məskənlər vardı. Atropatenanın şəhərləri əkinçiliyi, maldarlığı və sənətkarlığı sahmanla aparan təsərrüfat mərkəzləri idi. Strabon fiziki coğrafiyanın xüsusiyətləri üzərində dayanraq göstərir ki, əsasən Böyük Mada və şimal vilayətləri Matianaya və Ermənistana qədər uca dağlarla örtülüdür və soyuq ölkələr sırasına aiddir. Daha sonralar yaşayıb-yaratmış müəlliflərin məlumat- larında Atropatenanın münbit torpaqlarından bəhs olunur. Qədim müəlliflər həmin ərazidə yetişdirilən mədəni bitkilər haqqında xeyli məlumat qoyib getmişlər. Məsələn, Strabon bildirir ki, burada üzüm və əncir, habelə buğda bitir. Qədim müəlliflər Atropatena ərazisində taxıl əkilməsindən bəhs edirlər. Antik ədəbiyyatda münbit məbəd torpaqları haqqında məlumat vardır. İçkilər hazırlanması haqqında veilən məlumat da çox maraqlıdır. Məsələn, Strabon yazır ki, yerli sakinlər “bəzi bitkilərin köklərindən şərab şəkirlər”. Belə bir məlumat da maraqlıdır ki, Mada sakinləri “meyvələrlə qidalanır, qurudulmuş və döyülmüş almadan kökə, qovrulnuş badamdan kökə bişirirlər”. Strabon Madada zeytun olduğunu da qeyd edir. Atropatenada maldarlıq da inkişaf etmişdi. Atçılıq təsərrüfat həyatında müəyyən yer tuturdu. Hələ Polibi qeyd edirdi ki, Atropatenada “atçılıqda üstün olan” bir xalq yaşayır. Antik coğrafiyaçı Strabon Apollinidə istinad edərək yazır ki, atropatenalıların on min süvarisi var idi. Heyvandarlıq haqqında başqa məlumatlar da vardır. Elian yazır ki, Kaspianada dəvə olduqca çoxdur, ən iri dəvələr ən iri at boydadırlar və gözəl yunları vardır: onların yunu çox zərifdir, belə ki, yumşaqlığına görə hətta Milet yunundan da geri qalmır. Maldarlıq təsərrüfatı çoxlu ev heyvanlarının olması ilə fərqlənir. Ölkədə balıqçılıqla da məşğul olurdular. Qədim müəllifin dediyinə görə, “Kaspi ölkəsində çox böyük bir göl vardır və o göldə şişburun adlanan balıqlar yetişir. Onların uzunluğun hətta səkkiz qulaca çatır. Atropatenanın təsərrüfat həyatı haqqında bir sıra başqa məlumatlar da vardır. Məsələn, Strabon yaxır ki, Madada bir Kapavta gölü vardır, bu göldə kristallaşma gedir və duz çöküntüləri əmələ gəlir. Atropatenanı nəzərdə tutaraq Ammian Marsellin məlumat verir ki, bu ölkədə Midiya yağı hazırlanır. Bu yağla yağlanmış ox azacıq dartılmış kamandan qopub nəə isə sancıldıqda bərk alovlanır – sürətlə uçduqda alov sönür, su ilə söndürmək istədikdə alov daha da şiddətlənir və onu söndürmək üçün üstünə torpaq tökməkdən başqa heç bir vasitə yoxdur. Keramika istehsalı təsərrüfatın ayrıca bir sahəsi idi. Mil, Muğan, Talış, Naxçıvan, Germi və başqa yerlərin küp qəbirlərindən çıxarılmış gil məmulat Atropatenada keramika isthsalının səviyyəsindən xəbər verir. Arxeoloji materia Atropatenada gil məmulatının geniş miqyas almasının təsdiq etməyə imkan verir. Atropatenada tikinti işləri də aparılırdı. Metal məmulat istehsalı nümunələri də çox maraqlıdır. Tuncdan, dəmirdən, qızıldan və gümüşdən qayrılmış çoxlu əşya dəmirçilik və zərgərliyin inkişafından məlumat verir. Çox keçmiş Şərq vilayətlərinin yunan-makedoniyalılar tərəfindən istila edilməsi nəticəsində yeni dövr – Hellinizm dövrü, yunan və Şərq ünsürlərinin qarşılıqlı surətdə nüfuz etməsi dövrü başlandı. E.ə. IV əsrin sonunda əlinin altında qoşunu və hakimiyyəti altında ərazisi olan satraplardan hər biri öz torpaqlarını nəinki müdafiə etməyə, həm də mümkün qədər genişləndirməyə çalışırdı. Bütün İranı özqnə tabe etməyə can atan Mada satrapı Pifon ilə öz istiqlaliyyətini qoruyan digər Şərqi İran satraplarının koalisiyası arasında 318-ci ildə qızğın mübarizə başlandı. Pufonun niyyəti baş tutmadı. O, sıxışdırılıb Madaya qayıtmağa məcbur oldu. Kiçik Madanın demək olar ki, bütün 300 illik tarixi – e.ə. IV əsrin 20-ci illərindən e.ə. I əsrin birinci rübünədək Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|