Xayitov sh. N., Artikova d. M., Musayeva j. K

R E J A L A SH T I R I SH
Маqsadni aniqlash strategiyasini
tanlash
Sharoitlarni aniqlash va tashkil
qilish
R A H B A R L I K
I J R O

---

14
innovastion tizim va uning tarkibiy elementlarining texnologik darajasi oshadi,
shuning bilan innovastiyalarga moyillik ham oshadi.
Innovatsion jarayon tsiklik xarakterga ega va Innovastion jarayonni umumiy
ko’rinishda zanjir ko’rinishida yozish mumkin:
FT – AT – I – L – Q – O’- SICh – M – Sot,
bu yerda FT va AT – fundamental va amaliy tadqiqotlar;
I – ishlama;
L – loyihalashtirish;
Q – qurilish;
O’ – o’zlashtirish;
SICh – sanoat ishlab chiqarish;
M – marketing;
Sot – sotish.
Bu zanjirchani tahlil qilish uchun uning har xil elementlari o’rtasidagi teskari
aloqa omillaridan abstraklashish (predmetlar va ular o’rtasidagi munosabatlarning bir
qator xususiyatlaridan ularning muhim alomatlarini ajratish maqsadida hayolan
chalg’imoq),
FT – O’
davrasi uzunligini (u 10 yildan ko’proq davom etishi mumkin)
va pallalardan har biri (
FT – AT; L - Q
) ning nisbiy mustaqilligini hisobga olish zarur.
Ilmiy faoliyat tushunchasi bilan bog’liq fundamental (nazariy) tadqiqot har qanday
innovastion jarayonning boshlang’ich bosqichi bo’ladi. Albatta, davraning har bir
alohida
elementi
fundamental
tadqiqot
bilan
bog’liq
ilmiy
faoliyat
bilan
to’ldirilganyu Shu narsa xarakterliki,
FT
dan
SICh
gacha yangi mu’lumotlarning
miqdori kamayib boradi. Bunda tadqiqot faoliyati borgan sari ko’nikmalar, tajribalar
va standartli usullar bilan almashib boradi.
Agar
FT
ning yakuniy natijasi haqida gap ketsa, unda faqat savol nazariyasi
sohasidagi yangi, ajoyib, isbotlangan ma’lumotlar va axborotlarni olish va qayta
ishlashga qaratilgan tadqiqot faoliyatini ajratish kerak. Nazariy tadqiqot bevosita aniq
amaliy vazifalarni echish bilan bog’lanmagan, ammo xuddi uning o’zi innovastion
jarayonning poydevoridir. Shuning bilan birga nazariy tadqiqotlarning zarurligi

---

15
amaliyotning ehtiyojlari va predmet haqidagi oldingi bilimlarning sintezi bilan
asoslanishi mumkin.
Fundamental tadqiqotlar, qoidaga ko’ra, amaliy tadqiqotlarda ro’yobga
chiqadilar, ammo bu narsa darhol sodir bo’lmaydi. Faqat ba’zi bir tadqiqotlar
AT – I
– L
va h.k. ro’yobga chiqadilar. Fundamental tadqiqotlar mavzularining taxminan 90
% salbiy natijaga ega bo’lishi mumkin. Ijobiy natijaga ega qolgan 10 % dan hammasi
ham amaliyotda qo’llanilmaydi. Axir fundamental tadqiqotning maqsadi – jarayon
(masala nazariyasi)ni anglash va rivojlantirishdir.
Amaliy tadqiqotlar (AT)
butunlay boshqa maqsadga qaratilganliklarga egalar.
Bu “bilimlarni moddiy holat” ga keltirish, ularni ishlab chiqarish jarayonida
o’zgartirish, yangi mahsulot, texnologik chizmalar va h.k. topshirishdir.
Ishlamalar
natijasida
yangi
mashinalar
(uskunalar)ning
konstrukstiyasi
yaratiladi va jarayon
loyihalashtirish (L), ko’rish, o’zlashtirish (O’) va sanoat ishlab
chiqarishi (SICh)
pallalariga o’tadi.
M va Sot
pallalari to’g’ridan – to’g’ri innovastion
jarayon natijalarini tijoratli sotish bilan bog’liqdir.