Ваһаби фиргәси
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səudun ölümü və oğlu Abdullahın onun yerinə keçməsi
- Vahabilərin sonuncu əmiri Abdullah ibn Səudun həbs edilməsi
- /41/ - “Vahabilər” səh.357.
öldü. Məhəmmədəli Paşanın Qaliblə rəftarı ərəblərin çoxunun ondan üz döndərməsinə səbəb oldu. Ərəb başçıları düşmənə qoşuldular, Məkkə və Mədinədə qəhətlik, aclıq, bahalıq başlandı. Zeyni Dəhəlan deyir: “Qalib dünya siyasətçilərindən biri olaraq 27 il hökmranlıq etdi. O, 1205-1220-ci illərdə 50 dəfədən artıq vahabilərlə vuruşmuşdu”.
Səud, Məhəmmədəli Paşanın təkliflərinin şərtlərini rədd edərkən, Paşa müharibəyə hazırlıq gördü. Bu arada, Səud sidik kisəsində yaranmış şiş nəticəsində Dir’iyyədə öldü. Onun yerinə atası və babası kimi vuruşqan və vahabi əqidəsinə təəssüblü olan oğlu Abdullah keçdi. Məhəmmədəli Paşa Nəcddə yerləşən Qənfəzəyə quru və dənizlə böyük bir ordu göndərib ikinci ildə oranı ələ keçirdi. Qənfəzənin müdafiəsində amansızlıqla vuruşan vahabi sərkərdəsi Qami Əbu Nöqtə əsir götürülüb Misirə, oradan da İstanbula aparılaraq cəzalandırıldı. Məhəmmədəli Paşa böyük ordu ilə Taif şəhərini vahabi işğalından azad edib, Kəlağa tərəf üz tutdu. Beləliklə o, müxtəlif istiqamətlərə qoşun göndərdi. Daha sonra oğlu Əhməd Tosunu Mədinəyə göndərib, özü həcc mərasimini yerinə yetirmək üçün Məkkəyə yola düşdü. Onun igidliyi sayəsində Məkkə, Mədinə, Yənbu, Taif və Cəddədən vahabi təhlükəsi sovuşmuşdu. 1230-cu ildə o, Həsən Paşa Ərtunini Məkkədə öz yerinə tə’yin etdi və oğlu Tosunu Hicaz ordusuna başçı seçib Misirə qayıtdı. Atasının gedişindən sonra Tosun taxta yeni çıxmış Abdullah ibn Səudun üzərinə qoşun çəkdi və nəhayət, şə’ban ayından sonra onunla sülh sazişi bağladı. Sazişin şərti bu idi ki, Abdullah ibn Səud tamamilə Tosunun hakimiyyəti altında olmalıdır. Abdullah ibn Səud vahabi başçılarından 20 nəfərini girov alaraq Tosunun göndərdi. O da onların ikisini atasının yanına göndərib, özü isə Misirə yola düşdü. Amma çox keçmədi ki, taun xəstəliyinə tutulub 20 yaşında ikən vəfat etdi. Məhəmmədəli Paşa oğlunun ölümündən çox qəmgin oldu. Osmanlı sultanı və Məhəmmədəli Paşa vahabilərin işini bitirmək istəyirdilər. Hicaz əhalisindən bir qrupu Misirə gəlib, Abdullah ibn Səudun rəftarından şikayət etdilər. Məhəmmədəli Paşa bunu bəhanə edib, Osmanlı türklərindən, misirlilərdən, mərakeşlilərdən, şamlılardan və iraqlılardan ibarət böyük bir ordu yığıb İbrahim Paşa ilə Hicaza göndərdi. İbrahim Paşa cəsur və təcrübəli sərkərdə idi. O, Yənbu limanından Mədinəyə yönəlib onun ətrafını tamamilə ələ keçirərək, 1232-ci ildə Nəcdin Rəclə məntəqəsinə hücum etdi. İbrahim Paşa ordusunun say, silah, toplar cəhətdən güclü olduğundan, Abdullah ibn Səudu cəbhənin bütün istiqamətlərində üstələdi. O, axırda İbn Səudun paytaxtı Dir’iyyəni mühasirəyə aldı. Vahabi müdafiəçiləri şiddətli müqavimət göstərsələr də o, şəhəri bütünlüklə ələ keçirdi. Bu mühasirə ərəfəsində çoxlu adam öldürüldü, böyük bir dəstə qaçdı, şəhər ələ keçirilərkən isə qalanların hamısı əsir edildi. Əmir Abdullah da qohumlarının və yaxınlarının bir çoxu ilə təslim oldular. İbrahim Paşanın əmri ilə Səud əmirlərinin bə’zilərini topların ağzına bağlayıb atəş açdılar, digərlərini güllələdilər, bir hissəsini də əsir etdilər. Dir’iyyənin fəthi, Abdullah ibn Səudun əsir alınması və vahabilərin qəti məğlubiyyəti xəbəri Misirə, Məhəmmədəli Paşaya çatdıqda əmr etdi ki, bu böyük qalibiyyət münasibətilə min topdan atəş açılsın, yeddi gecə-gündüz şəhəri işıqlandırsınlar. Bu yeddi gecə-gündüzdə açılan top atəşlərinin sayı 80 minə çatdı.
Vahabilərin sonuncu əmiri Abdullah ibn Səudun həbs edilməsi 1234-cü hicri ilinin əvvəlində İbrahim Paşa Abdullah ibn Səudu və vahabi əsirlərin bir çoxunu Misirə göndərib əmr etdi ki, Osmanlı sarayı Babül-aliyə çatana qədər yolda onlardan muğayat olsunlar. İbn Bişr Nəcdinin yazdığına görə, Əmir Abdullahı dostlarından 3-4 nəfərlə, Əhməd Zeyni Dəhəlanın dediyinə görə isə bir çox Nəcd əmirləri ilə birgə 1234-cü ildə ata mindirilmiş halda Misirə gətirdilər. Camaat tamaşaya çıxmışdı. Onlar şəhərə daxil olanda toplardan atəş açıldı. Abdullah, Məhəmmədəli Paşanın yanına gətiriləndə Paşa ondan soruşdu: “Bu nə bəlalar idi ki, törətdin?!”. Abdullah dedi: “Müharibə belədir! Siz bizə nə etdinizsə, biz də sizə etdik”. Abdullahın yanında kiçik, amma enli bir sandıq var idi. Məhəmmədəli Paşa soruşdu: “Bu nədir?”. Abdullah cavab verdi: “Bunu,
16 atan Peyğəmbərin hücrəsindən götürmüşdü, istəyirəm Osmanlı sultanına aparım”. Məhəmmədəli əmr etdi ki, sandığın ağzını açsınlar. İçərisində misli-bərabəri olmayan, əvvəlki sultanlara məxsus üç nüsxə Qur’ani- Məcid, 300 ədəd iri mirvari, 1 ədəd böyük zümrüd daşı və qızıl bir qab var idi. Məhəmmədəli dedi: “Siz Peyğəmbərin (s) hücrəsindən bunlardan başqa əşyalar da götürmüşsünüz”. Əmir Abdullah cavab verdi: “Atamda qalan bunlar idi. Başqa şeyləri özünə saxlamayıb ərəblər, Mədinə əhalisi,hərəm xacələri və Məkkə hakimi arasında bölüşdürdü”. Məhəmmədəli dedi: “O, doğru danışır, çünki bu əşyaların çoxunu Məkkə hakimində gördük”.
Sonra Məhəmmədəli Paşa Əmir Abdullahı İstanbula göndərdi. Orada Əmir Abdullah və yaxınlarını küçə-bazarda dolandırdılar. Abdullahı Sultan sarayı, Humayunun qarşısında, o birilərini isə şəhər ətrafında dara çəkdilər.
və Ali-Səud başçılarının aqibəti Tərəflər arasında baş verən müharibələr əsnasında, xüsusən, Dir’iyyə şəhərinin mühasirəsi zamanı Ali-Səud və Ali-Şeyx Mühəmməd ibn Əbdülvəhhab başçılarının bir hissəsi öldürüldü, digər hissəsi isə e’dam edildi. İbrahim Paşa Dir’iyyə camaatı ilə sülh bağladıqdan sonra hədə-qorxuyla Şeyx Süleyman ibn Abdullah ibn Mühəmməd ibn Əbdülvəhhabın təslim edilməsini tələb etdi. Şeyx Süleyman təslim edildikdə, onu təhqir etmək məqsədilə bir neçə nəfərin qarşısında rübab çalmasını əmr etdi. Sonra onu oxa tutdurdu. İbrahim Paşa doqquz aya kimi Dir’iyyədə qaldı. Bu müddətdə bütün Ali-Səud və Mühəmməd ibn Əbdülvəhhab sülaləsini Misirə sürgün etdirdi. Dörd yüz nəfərlik kişi, qadın və uşaqlardan ibarət dəstəni Misirə köçürtdü, onlardan bir çoxunu oradaca e’dam etdilər.
/42/ - “Əl-Fütuhatul-İslamiyyə”, Əhməd Zeyni Dəhəlan c.2, səh.267.
Ali-Səud və vahabilərin mərkəzi Dir’iyyə İbn Bişr Nəcdi deyir: “Mən Dir’iyyəni Ali-Səudun dövründə görmüşdüm. Şəhər camaatı dövlətli, sərvətli idi, silahları qızılla zinətlənmiş, nəcib və bahalı atlara minirdilər, bahalı libaslar geyinirdilər, yaşayışları elə idi ki, dillə təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Bir gün bir tərəfdə qadınları, digər tərəfdə isə kişilərin olduğu bazarda qızıl, gümüş, silah, dəvə, qoyun, bahalı at və libaslar, ət və digər ərzaqlar gördüm. Bazar çox böyük idi, alverçilərin hay-küyü pətəkdəki bal arılarının səsini xatırladırdı.” /43/
İbn Bişr bu qədər sərvətin haradan olduğunu izah etməmişdir. Amma tarixdən göründüyü kimi, bu mal-dövlət Nəcdin digər şəhər və qəbilələrinin qarəti hesabına yığılmışdı. İbn Bişr özü, 1229-cu ildə ölən Səud ibn Əbdüləzizin həyatının tarixində deyir ki, o, öz hücumlarında kiçik uşaqlar və qoca qadınlardan başqa hamını qılıncdan keçirir, əmlaklarını qarət edirdi.
/43/ - “Ünvanül-məcd fi tarixi-Nəcd” səh.13. /44/ - “Vahabilər” səh.151.
Dir’iyyə və vahabilərin süqutu 1234-cü ilin şə’ban ayında Məhəmmədəli Paşa İbrahim Paşaya yazdığı məktubda Dir’iyyəni yerlə- yeksan etməyi əmr etdi. Dir’iyyə çox cəmiyyətli, böyük və əzəmətli bir şəhər idi. İbrahim Paşa Dir’iyyə camatına əmr etdi ki, şəhərdən çıxsınlar. Eyni zamanda, onun ordusu hökumət saraylarını, evləri sökməyə, xurma ağaclarını kəsməyə başladı. Sakinləri hələ köçməmiş bə’zi evləri viran etdilər. Bağları və evləri yandırdılar. Bu minvalla Dir’iyyədə quru torpaqdan başqa salamat bir şey qalmadı. İbrahim Paşa Nəcdin başqa qalalarını və müdafiə qurğularını sökmək üçün dəstələr göndərib Mədinəyə qayıtdı. Oradan Şama yollanıb bir sıra mövqeləri ələ keçirərək, 1235-ci ilin məhərrəm ayında
17 Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|