Ün ey m im arlı
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
“İlk Müslüman…”; Minare bilgi için bkz. Ramazanoğlu, G., “Kalan Ca- mii”, DİA, C:24, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2001, s: 222-223. 21. Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı, İstanbul, 1984, s. 22-23, resim 95. 22. Aslanapa, Türk Sanatı, s. 63-64, resim 95. 23. Ramazanoğlu, Orta Asya’da Türk Mimarisi. 24. İran’daki Selçuklu eseri olan İsfahan Mescid-i Cuması’ndaki Me- likşah kubbesinde (1080) ve Terken Hatun Kubbesinde (1088) görü- len mimari gelişmenin başlangıcının Karahanlı kubbe mimarîsinde aranabilir. Aslanapa, Oktay, “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Kültür ve Sanat”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yay, 2002, Ankara, C6, s: 15-38; Bayhan, Ahmet Ali, “Mısır’da Memlûk Sanatı”, Türkler Ans., C:6, s: 120-132.
1985, Ankara, s:278; Özüdoğru, “Ramazanoğulları Beyliği…”. 28. Güney Kazakistan’da Sayram-İsficab-Talas bölgesindeki türbeler için bkz Ramazanoğlu, Gözde, Orta Asya’da Türk Mimarisi, Kültür Ba- kanlığı Yay., 1998, Ankara.
likşah kubbesinde (1080) ve Terken Hatun Kubbesinde (1088) görü- len mimari gelişmenin başlangıcının Karahanlı kubbe mimarîsinde aranabilir. Aslanapa, “İlk Müslüman …”. 30. Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı, İstanbul, 1984, s. 92. 31. Kırmızı kiremit uygulaması, yeşil kiremitlerin pahalılığıyla açık- lanabilir. Ulucami külliyesinin bileşenlerinden olan Ramazanoğlu Medresesinin yine yeşil olan önceki kiremitleri dershanenin kubbe- lerinden birinin üzerine toplanmıştır. 32. Yakut’un bildirdiğine göre, Moğol istilasından önce, Sultan Sen- cer Türbesi firuze rengiyle (sınırlı tuğla) kilometrelerce uzaktan göze çarpıyordu. Aslanapa, Oktay, “İlk Müslüman…”.
Yay., 1998, Ankara. 34. Uysal, Bu motifin, Irak kökenli olduğunu kaydeder. Uysal, Osman, “Adana Ulu Camii”, Vakıflar Dergisi XIX, s:277-284, 1985, Ankara, s:280; Uluçam, Abdüsselam, “Irak’ta Kubbeli Selçuklu Türbeleri Hakkında”, Vakıflar Dergisi XXI, s: 255-280, 1990, İstanbul, s:263. Uluçam, Irak’taki mukarnas kubbeli türbelerin kökeninin ilham kaynağının ziguratlar olabileceğini öne sürer. 35. Uluçam, “Irakta...”, s:263-264. 36. Uysal, O., s:280. 37. Öney, Gönül, “Anadolu Selçuk Sanatında Ejder Figürleri”, TTK Bel- leten, C.XXXIII, No 130, Nisan 1969, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1969, Ankara, 171-, s:171.
schlungenen Drachen. Artibus Asiae VII, 1-4. ‘ten nakleden Öney, s: 190.
“Türklerde Ağaçla İlgili İnanışlar ve Bunlara Bağlı Kültler”, Fırat Ün. İla- hiyat Fak. Derg., 9:2, 2004, s:89-106.
Motifler, Kabalcı, 2004, İstanbul, s: 48-49 43. 333 ve 349 tarihli iki türbe yapısı için bkz. Baykuzu, Tillia Deniz, “IV ve V. Yüzyıllarda Çin’deki Birkaç Hun Hükümdar Kurganı ve Türbesi Hakkında”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C:XX, S:2, Aralık 2005, 1-15.
si”, Yıllık Araştırmalar Dergisi:3, 1981, 41-66, s: 45 45. Gündoğdu, Hamza, “Erzurum Çifte Minareli Medresede Bir Çinili Panonun Düşündürdükleri”, Prof. Dr. Şerare Yetkin Anısına Çini Yazıları, Sanat Tar. Dern. Yay. 1996, İstanbul.
Prof. Dr. Şerare Yetkin Anısına Çini Yazıları, Sanat Tar. Dern. Yay. 1996, İstanbul, s:97-102.
Özüdoğru, bu panoya benzer nitelikte, 16 cm x 15 cm boyutlarında bir çini parçasının İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde 2095 sayılı (envanter) numarası ile teşhirde bulunduğunu kaydeder. Ayrı- ca panonun kıble duvarında bulunduğunu kaydetmektedir. Günü- müzde doğu duvarındadır. 51. Türbenin pencereleri, Kahire Sultan Baybars Camii’nin (1226) giriş cephesindeki nişlerle ve Sancar El-Gavsi medresesi ile Sultan Hasan medresesinin pencere kompozisyonlarıyla akrabadır. Pence- re lentosunun üzerindeki mermer geçmeler, Suriye’deki Halep ka- lesinin pencerelerinde de, Kahire Berkuk medresesinin kapılarında da görülür. Pencere nişinin üstündeki mukarnas frizin ilk örneği El- Akmer Camiinin (1125) portalinin iki yanındaki nişlerdir. Uysal, s:279, 281-282.; Özüdoğru, “Ramazanoğulları Beyliği…”. “binasının” anlam katmanlarındaki derinliği ortaya koymaktadır. Caminin yüksek kasnaklı sivri kesimli kubbele- rinde, çini kaplamalı lahitlerinde, yeşil kiremitle- rinde, mukarnas işlemeli külahında, ağaca uza- nan ejderlerinde, Orta Asya kökenli geleneğin izleri yansır.
hircilik Kurultayı, “İpek Yolu Medeniyetleri” Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, s: 41,42
Tarih Kurumu, 2000, Ankara,.s: XX. 3. Mert, Hasan, “19. Yüzyılın Sonlarında Karçınzade Süleyman Şükrü’nün Gözüyle Çukurova”, turkoloji.edu.tr/CUKUROVA/sempo- zyum/semp_3/mert.asp
bina ettiren Ramazanoğlu Halil tarafından inşa edildiği belirtilme- ktedir. H 914 tarihli kitabe, Çam tarafından okunmuş ve çevrilmiştir. Çam, Nusret, Adana Ulu Câmii Külliyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988, Ankara, s: 18-20.
ile 1520’de tamamlattı. Çam tarafından okunmuş ve Türkçeleştiril- miştir. Bkz. Çam, Ulucami, s:20.
zam hakan, Selim Han’ın oğlu Süleyman Şah zamanında (Allah onun hilafetini daime ve baki etsin), merhum ve meşhur Ramazanoğlu Emir Halil Bey’in oğlu, hayırlı işler sahibi, cömert Pirî tarafından yaptı- rılmıştır”. Çam tarafından okunmuş ve çevrilmiştir. Bkz. Çam: s:20-21.
M. Hadi, Adım Adım Çukurova, Çukurova, Turizm Derneği Yay.,No:1, 1965, Adana, s:20; Bayhan, Fatih, Çukurova’da Vakıf Medeniyeti, Adana Vakıflar Bölge Müdürlüğü Yay: 4, 1998, Adana, s:13; Anonim, Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler (2. Baskı), Vakıflar Genel Mü- dürlüğü Yay., 1983, Ankara, s:6. 8. Altay, s:20.; Anonim, Türkiye’de Vakıf Abideler…s:6; Bayhan, Çukurova’da Vakıf… s:13; Kartekin, Enver, Ramazanoğulları Beyliği Tarihi, 1979, İstanbul, s:107.
Osmani’de bu tarih 1513 olarak gösterilir. Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmani, Yay. Haz. Mustafa Keskin, Ayhan Öztürk, Ramazan Tosun, Sebil Yayınevi, 1996, İstanbul, C: 2, s:311. 10. Nitekim bu dönemde, beylikte siyasi karışıklık yaşandığı, 1516’da Ramazanoğullarının Osmanlı tabiliğini kabul etmesi ve Adana’nın yönetiminin kılıç hakkı olarak kendilerine bırakılmasından sonra, yeniden sükunun hâkim olduğu görülür. Bu tarihten sonra imar faa- liyetlerinde belirgin bir artış başlar. Ramazanoğlu, Gözde, Adana’da Tarih, Tarihte Adana, Etik Yay, 2012, (2. Baskı) İstanbul, 11. Pirî Mehmet Paşa’nın, Adana Beylerbeyi olarak yönetime geldiğinde (1520), Ulucami’nin mihrabını koydurduğu anlaşılır. 1520 tarihi için Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmani, C:2, s:48.
anlaşılan kalıntı nedeniyle burada daha erken tarihli küçük bir mes- cit bulunduğu öne sürülmektedir Altay,., s:20. Çam, bu bölümün sıbyan mektebi olarak kullanıldığı görüşündedir. Çam, s: 3. 13. Kuzey cephesindeki üç büyük kemer açıklığı, hem harim girişini oluşturmakta, hem de sıcak iklimde hava sirkülasyonunu kolaylaştı- rarak mekânın serinletilmesini sağlamaktadır.
Haftası, Türk Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu 5-8 Aralık 1988, s:301-314, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1989, İstanbul, s:301-302. 15. Çeşitli onarımlar, farklı tarihlere ait çinilerin de mekâna girme- sine neden olmuştur. Örneğin yapının 1891’de önemli bir onarım geçirdiği anlaşılır: Adana’daki Ramazan-zade Mehmed Paşa vakfına mensub cami-i kebirin tamirine dair BOA. İ.ŞD., Dosya No:106, göm- lek no: 6378, 09/L /1308 (Hicrî).
niyle taş bulunmaz. Dolayısı ile taş ve özelikle de mermer kıymetli ve lüks malzeme olarak öne çıkar.
Yay., 1998, Ankara. 19. Bayhan, Ahmet Ali, “Güneydoğu Anadolu’da Memlûk Sanatı”, Türkler Ans., C:6, s: 133-143.; Özüdoğru, Şerife, “Ramazanoğulları Bey- liği Mimarî Eserlerinde Süslemeler”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye yay. 2001, Ankara, C:7, s:143-155. 20. Karahanlı döneminden kalan Buhara Kelan minaresinin köşk bi- çimli ezan mahallinin özgün olduğu kabul edilmektedir. Aslanapa, Geleneği sürdüren diğer bezeme unsurları şöy- le sıralanabilir. Mihrap önü kubbesi içinde işlenen çark-ı felek motifinin kozmik anlayışla yapılan yaygın bir bezeme türü olduğu anlaşılır. Örneğin Eski Ma- latya Ulucamii (1224) ve Beyşehir Eşrefoğlu Ca- mii mihrap önü kubbesinde 45 de, Birgi Mehmet Bey türbesinde (1334) 46 de, Semerkant Şah-ı Zinde Türbeler topluluğundaki Türkan Aka tür- besinde (1371) 47 de kubbenin tam ortasında çini ile işlenmiş yıldız motifleri görülür. Türbedeki sandukaların üzerini kaplayan çini- lerde, Anadolu’da Konya Mevlana Türbesi, Sivas Keykavus Darüşşifası, Konya II. Kılıçarslan ve Sa- hip Ata türbelerinin çini lahitlerinden, 48 Bursa Yeşil Türbe - Çelebi Mehmet lahdine; Semer- kant Şah-ı Zinde topluluğundaki Kusem ibn Abbas 49
muştur. Caminin batısındaki mekânda, 42 cm. x 42 cm. ölçüsünde pencere üstüdeki mozaik çini/par- çalı çini tekniğinde işlenen küçük çini pano, 50
nen Anadolu Selçuklu çinilerine değil, doğru- dan Timurlu mimari bezemesinde görülen tek- nik, desen ve renkleri taşımaktadır. Ulucami’de farklı sanat çevrelerinin mimarlık ve bezeme unsurlarından da yararlanılmıştır. Örneğin Uysal, pencerelerin renkli mermer iş- çiliklerinde ve pencere nişinin üstündeki mu- karnas frizde Memlûklu; Köşe sütunçelerindeki düğümlü motiflerde Zengi sanatının etkisine dikkati çeker. Çok renkli mermer kaplamanın, Zengilerde, Eyyubilerde ve Memlûklerde çok görüldüğünü belirtir. 51 Söz konusu sanat çevre- lerinin yine Selçuklu kökenli olup, banilerinin ve sanat koruyucusunun Türk devleti niteliği taşı- dığını hatırlamakta fayda olabilir. 3. Bölüm
Adana Ulucamisi, farklı unsurların birleşimiyle meydana gelen uyumlu bir mimari bütünlük sergiler. Ramazanoğlu Beyliğinin geç döneminde inşa edilen camide, Orta Asya geleneğiyle bağlantılı pek çok unsur gözlenmektedir. Mimari gelişimi- ni 16. yüzyılın ilk yarısında tamamlayan bir yapı- da kadim geleneğin belirgin şekilde izlenmesi, alışılagelen uygulamanın dışındadır. Yapıda, Orta Asya mimari geleneği ile bağ- lantılı olduğu fark edilen unsurların fazlalığı, rastlantısal olmanın ötesinde, uygulama ter- cihlerinin bilinçli olduğunu işaret eder. Ka- dim geleneğin unsurları, (bütün ikonografik- simgesel boyutlarıyla birlikte) Ulucaminin GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13 | 63 Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|