Ün ey m im arlı

Farklı coğrafyalarda ve illerde sanayinin farklı kollarına hizmet etmiş çok 

sayıda endüstri yapısı bulunduğu göz önüne alındığında bu çalışmaların 

yurt geneline yayılması gerektiği kanısına varılmaktadır. Sanayi faaliyetle-

rinin çeşitliliği içerisinde Anadolu’nun “pamuklu dokuma sanayi” tarihinde 

önemli bir rol oynayan Adana, çırçır-prese, dokuma ve tekstil fabrikalarıyla 

öne çıkmaktadır (Özüdoğru, 2010).

Tırpani Kardeşler’in 1885 yılında kurduğu fabrikanın 2008 yılında yıkıl-

masıyla, Adana’da 19. yüzyıldan kalma tarihî fabrika bulunmamaktadır. 

Avrupa’da ipekçilikle ilgili fabrikaların “ipek yolu güzergâhı” belirlenerek 

tanıtılması ve yaşatılması Adana’nın pamuklu dokuma fabrikaları için de 

örnek teşkil edebilir. Kentin endüstriyel geçmişini yansıtan fabrika yapı-

ları Adana’da bugün ulaşılan modern sanayinin başlangıç noktasıdır ve 

kent belleğinde sosyal ve ekonomik anlamda yer etmiştir. Bu nedenle 

kentteki sanayi yapılarının endüstri mirası kapsamında ele alınarak öz-

gün veya yeni, ancak doğru işlevlerle gelecek nesillere aktarılması ge-

rekli ve önemlidir. 

KAYNAKLAR

Özüdoğru, A. A., 2010, Adana’da Dokuma Sanayi Yapılarının Endüstri Mirası Kapsamında İncelenmesi. Ç.Ü. 

Yüksek Lisans Tezi, Adana, 197s. (yayınlanmamış).

Tülücü, T. A., 2007, Adana Kenti Tarihi Endüstri Yapılarının Yapısal Analizi ve Korunması İçin Bir Yöntem Araş-

tırması. G.Ü. Doktora Tezi, Ankara, 270s. 

URL: maps.google.com

sında yer almaktadır. 20. yüzyılın ikinci yarısına dek kentte kurulan diğer 

fabrikalardan farklı olarak çok katlı ana üretim yapılarına sahiptir. Ayrıca, 

2006 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlü-

ğü tarafından tescil edilen Milli Mensucat Fabrikası’nın ardından, kentte 

tescili yapılan ikinci fabrika olma özelliğini taşımaktadır. 2863 sayılı Kül-

tür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 6. maddesine göre tescil 

edilen  Cumhuriyet  Un  ve  Çırçır  Fabrikası,  kentte  1970’lere  kadar  inşa 

edilen diğer örneklere göre daha nitelikli mimari özelliklere sahiptir ve 

Adana’daki endüstri mirasının öneminin özellikle pamuklu dokuma sa-

nayi üzerinden dikkat çekmesi yönünde önemli bir yere sahiptir. Milli 

Mensucat  Fabrikası’nın  günümüzde  sanayi  müzesine  dönüştürülmesi 

düşünülürken, Cumhuriyet Un ve Çırçır Fabrikası için ise çalışmalar sür-

mektedir. 

Avrupa’da koruma uygulamaları arasında önemli bir yere sahip olmaya 

başlayan endüstri arkeolojisi kavramı, ülkemizde oldukça yeni bir kav-

ramdır.  Ülkemizde  özellikle  İstanbul’da  endüstri  yapılarının  korunması 

ve yeniden işlevlendirilmesi üzerine yoğunlaşan çalışmalar görülmek-

tedir. Bu çalışmalar çoğunlukla yapıların eğitim, müze ve kültür sanat 

etkinliklerine hizmet etmesi üzerine yapılan yeniden işlevlendirme uy-

gulamalarıdır. Endüstri mirası ile ilgili çalışmaların İstanbul genelinde ol-

masının nedeni bu kentin sanayi faaliyetlerinin geçmişinin çok eskilere 

dayanması ve kentte eski tarihlerden kalma tarihî tesisler bulunmasıdır 

(Özüdoğru, 2010).

ADANA’DA CUMHURİYET

DÖNEMİ MİMARİSİ

Şekil 7a. Fabrika iç donanımı (Tülücü, 2007).

Şekil 7b. Fabrika iç donanımı (Tülücü, 2007).

56

 | GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13

---

TARİHΠ

DEĞERLERİMİZ 

VE KORUMA

Cüneyt K. ERGİNKAYA 

Şehir Y. Plancısı

“Bu işleri biraz da hastalanan bir 

insana benzetebiliriz. Hastalanan 

kim olursa olsun onu ölmeye 

bırakmıyor, tersine hemen 

hastaneye kaldırıp tedavisini 

yaparak hayata döndürmeye 

çalışıyoruz ve bu çok doğal bir 

hareket olarak geliyor bize değil 

mi? Neden aynı şeyleri “canımızın 

yongası malımız” olan binalara 

uygulamıyoruz da hemen yıkalım 

yenisini yapalım (yani öldürelim) 

diye uğraşıyoruz?” 

cut konum ve koşullarından faydalanarak daha 

iyisini veya kullanışlısını inşa etmişlerdir.

Güzel  bir  örnek  olarak  Çanakkale  yöremizdeki 

antik Truva kentinin MÖ 2500 ile MS 800 tarih-

leri arasındaki değişik dönemlerde üst üste inşa 

edilen 9 katmandan oluştuğu ve halen de kazı-

ların devam ettiğini hatırlatalım.

1

 

Bu soruları yanıtlamadan önce genelde insan-

ların  fiziki  veya  sosyal  anlamda  konumlarını 

ve ilerlediklerini anlatmak üzere bazı değerleri 

mukayeseli kullandıklarını hatırlatalım. Örneğin 

adres  tariflerken  bilinen  bir  işyeri  veya  sokağa 

göre sağda, solda deriz, ayrıca da binanın rengi, 

ismi veya katı vb. gibi, yönlendirmeler yaparız. 

Ayrıca, memura göre terfi ederek amir olduğu-

muzu ifade ederiz.

Burada da gerek mekânsal ilerlememizi gerek-

se sosyal ve ekonomik gelişimimizin derecesini 

algılayabilmek  üzere  mukayese  etmemiz  için 

“İnsanlar  mekânların  oluşturdukları  bir  arazi 

parçası üzerinde yaşarlar. Bu arazi parçasına köy 

veya kent denir.” 

ÇÜ Mimarlık Bölümü’nde 1993-2006 yılları arasın-

da verdiğim Şehir Planlamaya Giriş derslerindeki 

bu  başlangıç  cümlesini  bir  kısım  okurların  hatır-

layacaklarını sanıyorum. Dünya tarihinde nasıl ya-

şamın başlaması önemli bir dönemin ve bundan 

sonra da insanların ortaya çıkışı önemli bir başka 

dönemin başlangıcı ise, insanlık tarihinde de gö-

çebelikten yerleşik hayata ve tarıma geçişin sonu-

cunda  köylerin  ve  giderek  kentlerin  ortaya  çıkışı 

da yine çok önemli bir dönemin habercisidir. Bu 

içerisinde bulunduğumuz ve tüm siyasal, ekono-

mik,  sosyal  ve  teknik  gelişmelerin  yaşandığı “uy-

garlıklar dönemidir” ve sözünü ettiğimiz yerleşim 

alanları da tüm bu uygarlıkların çıkış noktalarıdır.

Uygarlıklar  gelişirlerken  -unutulmuş  olsalar 

bile- kendilerinden önceki kadim mekânları ve 

alanları çokça ve sıkça kullanmışlar onların mev-

TARİHÎ ÇEVRE KORUMA 

VE RESTORASYON

Resim 1. Truva Kazıları (www.kulturvarliklari.gov.tr). İyi de bu uygarlıkların bilinmesi neden önemlidir? Üstelik bunları bilmek şart mıdır?

GÜNEYMİMARLIK |EYLÜL2013 | SAYI 13 | 

57

---