Ün ey m im arlı
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ayça Aslıhan ÖZÜDOĞRU
- ADANA’DA CUMHURİYET DÖNEMİ MİMARİSİ
- MİMARLIK
ADANA CUMHURİYET UN VE ÇIRÇIR FABRİKASI (1923) Ayça Aslıhan ÖZÜDOĞRU Y. Mimar
Nevşehir Üniversitesi, Yapı İşleri ve Teknik Daire Başkanlığı Onur ERMAN Mimar
Yrd. Doç. Dr. Çukurova Üniversitesi Mimarlık Bölümü Öğretim Üyesi Adana’da dönemin dokuma fabrikalarının (Al- man Fabrikası, Taş Mağaza Çırçır Fabrikası, Pati Çırçır Fabrikası, Sadakat Çırçır Fabrikası) yerle- şimlerinin karakteristik özelliği, üretim biriminin tesisin çekirdeğinde, ambar ve açık sundurma- ların ise asıl üretim birimini çevreleyecek biçim- de konumlanmış olmasıdır (Özüdoğru, 2010, s.113). Cumhuriyet Un ve Çırçır Fabrikası bu özelliği kısmen yansıtmaktadır. Üretim yapıları üç yönde yardımcı üniteler tarafından çevrelen- miştir (Şekil 2). Betonarme karkas olarak inşa edilen yapılarda özellikle un hazırlama ünitesi mimari açıdan dikkat çekicidir. Modüler sistemle oluşturulan Cumhuriyet Un ve Çırçır Fabrikası 60 dönüm alan üzerine kurulu olan Cumhuri- yet Un ve Çırçır Fabrikası Adana’nın Yüreğir il- çesinde Karataş yolu üzerinde bulunmaktadır (Şekil 1). Günümüzde terk edilmiş durumda olan ve yoğun bir yerleşim içerisinde kalan fabrika, 1923 yılında Almanlar tarafından ya- pılmıştır. Un hazırlama ünitesinin silosu ise 1951 yılında tesise eklenmiştir (Özüdoğru, 2010). Kuzey güney ekseninde uzanan dik- dörtgen bir yerleşim alanına sahip olan tesi- sin bünyesinde un hazırlama ve çırçır ünitesi, idare binası ve ambarlar bulunmaktadır (Şekil 1, Şekil 2).
Şekil 1. Cumhuriyet Un ve Çırçır Fabrikası uydu görüntüsü (URL: maps.google.com). Şekil 2. Cumhuriyet Un ve Çırçır Fabrikası vaziyet planı. A- Un üretim yapısı, B- Çırçırlama ünitesi, C- İdari bina, D- Ambar yapıları, E- Açık sundurma depolar (Tülücü 2007; Özüdoğru, 2010). “Tırpani Kardeşler’in 1885 yılında kurduğu fabrikanın 2008 yılında yıkılmasıyla, Adana’da 19. yüzyıldan kalma tarihî fabrika bulunmamaktadır. Avrupa’da ipekçilikle ilgili fabrikaların ‘ipek yolu güzergâhı’ belirlenerek tanıtılması ve yaşatılması Adana’nın pamuklu dokuma fabrikaları için de örnek teşkil edebilir. Kentin endüstriyel geçmişini yansıtan fabrika yapıları Adana’da bugün ulaşılan modern sanayinin başlangıç noktasıdır ve kent belleğinde sosyal ve ekonomik anlamda yer etmiştir. Bu nedenle kentteki sanayi yapılarının endüstri mirası kapsamında ele alınarak özgün veya yeni, ancak doğru işlevlerle gelecek nesillere aktarılması gerekli ve önemlidir.”
| GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13 Un hazırlama ünitesi, betonarme karkas sistemde dört katlı inşa edilmiş ve dış duvarlarında dolgu malzemesi olarak briket, üst örtüsü malzemesi olarak ise kırma çatı üzeri Marsilya kiremit kullanılmıştır. 1951 yılında ek- lenen silo binası sekiz katlıdır ve batı yönünden betonarme ek yapı ile genişletilmiştir (Şekil 3). İki katlı olan çırçırlama ünitesinde duvar dolgu malzemesi olarak tuğla, çatı örtü malzemesi olarak ise çinko kullanılmıştır. Kapı ve pencereleri sivri kemerli ve sövelidir (Şekil 4a, 4b). Daha sonraki dönemde inşa edilmiş olan idari binanın zemin katının kapı ve pencereleri sivri kemerli, üst kat pencereleri basık kemerlidir (Şekil 5). Un hazırlama ünitesinde olduğu gibi idari binanın da taşıyıcı sitemi cep- heye yansıtılmıştır. Binanın üst örtüsünde kırma çatı üzeri Marsilya kiremit kullanılmıştır. Ambar yapılarının dış duvarlarında dolgu malzemesi olarak taş kullanılırken çatı kaplama malzemesi olarak çinko sac kullanılmıştır (Şekil 6). 2009 yılında tescil edilen Cumhuriyet Un ve Çırçır Fabrikası’nda, idari bina ve ek depolar dışında kalan ana üretim yapısı, dönem eki silo ve ambar yapısı koruma altına alınmıştır. Adana Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu tarafından statik açıdan önemli sorunları bulunmadığı saptanan yapıların yeniden kullanımının sağlanması halinde onarım ihtiyacının ol- duğu belirtilmiştir. Endüstri yerleşkeleri, tarihinde sanayi faaliyetleri ile anılan kentler için önemli yer tutmaktadır. Adana özelinde, 19. yüzyılda başlayan sanayi fa- aliyetleri kentin gelişimini önemli ölçüde etkilemiş, kentin fiziksel, eko- nomik ve sosyo-kültürel değişimine katkıda bulunmuştur. Cumhuriyet Un ve Çırçır Fabrikası, kentin tarihinde önemli bir endüstriyel faaliyet olarak yer edinen “pamuklu dokuma endüstrisi”ne yönelik yapılar ara- taşıyıcı sistemin dış yüzeye yansıtılması sonucu elde edilen doğu cep- hesinde, zemin katlarda sivri kemerli pencereler kullanılarak ve merdiven boşluğu kemerli pencerelerle sonlandırılarak yapıya nitelikli bir görünüm kazandırılmıştır. (Şekil 3). Aynı sivri kemerlerin çırçırlama ünitesinin zemin katlarında da kullanılması, tesisteki bu iki farklı yapı arasında mimari açı- dan dil birliği olmasını sağlamıştır (Özüdoğru, 2010) (Şekil 4). Şekil 3. Un hazırlama ünitesi ve silo. Şekil 4a. Çırçırlama ünitesi ve idari bina. Şekil 5. İdari bina, çırçırlama ünitesi ve açık depolar. Şekil 6. Ambar yapıları. Şekil 4b. Çırçırlama ünitesi (Koruma Kurulu Arşivi). GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13 | 55 Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|