Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Midin Alıbayev Həşəmətli dağlar
şöhrəti Fərqanənin hüdudlarından çox uzaqlara yayılıbmış. Bu qırğız qaçağanları ipəklə rəqabətə girərək qızıl qiymətinə olmuşlar və Çində onlara çox böyük tələbat var imiş. “Səma atları”nın təsviri indiyəcən Oş şəhərinin və Aravan kəndinin yaxınlığında qayaları bəzəyir. Bu qayaüstü rəsmlərin neçə yüz il yaşı var. Qocalar bu günün özündə balaca nəvələrini mehribanlıqla “dayça balam”, “qulun balam” sevib oxşayırlar. Bu, həlim, sədaqətli, gözəl heyvana bəslənən məhəbbətin etirafıdır. Bu gün qırğız xalqı bir çox əski oyunlarla bahəm qorxmaz kişi oyunu kok boranı da yenidən dirçəldib gündəmə gətirmişdir. Bu oyun əsil cəsarət, yəhərdə əminlik və çapar atın idarə edilməsində əl çevikliyi tələb edir. Bir neçə sözü atın həyatımızdakı digər əvəzolunmaz rolu barəsində söyləmək istərdim. Bineyi-qədimdən at təkcə döyüş yoldaşı, gözəl qaçağan çapar deyil, həm də əsas qoşqu heyvanı, hər kəndli ailəsinin başlıca zəhmətkeşi olmuşdur. Yadımdadır, 80-ci illərdə kəndimizdə kolxozun Kurjun (xurcun) ləqəbli işlək atı var idi. Yazın əvvəlindən onu kotana, xışa qoşurdular, ilboyu su, odun daşıtdırırdılar, heyvan iri-iri saman, küləş tayaları dartıb aparırdı. Ömrünün son dəqiqəsinıə görə Kurjun gecə-gündüz dinməzcə, fağır-fağır ən ağır işi gördü. Bu sadiq köməkçini çatladıb öldürdüklərini yadıma düşəndə ürəyimin başına od düşür. Bir gün ərzində zavallı heyvan bir neçə bostanı şumlayıb, axşama çatlayıb yıxıldı. Heyvan zülmlə, sitəmlə öldü. Öz sahibi yox idi – kolxoz malı idi. Ona görə heç kim onun dərdini çəkib ürəyinə salmadı. Ancaq onun qəmgin, yaşla dolu, az qala insan kimi dil açıb danışan məzəmmət dolu gözləri xəyalımdan heç vaxt silinmir... Sonradan dövlət kolxoz əmlakı tərəfdarları ilə mübahisəyə girişəndə, həmişə Kurjun atın faciəvi taleyini yada salırdım. Əsil sahib heç vaxt heyvana bu qədər əzab verib incitməyə rəvac verməzdi. Tolubay sınçı (peyğəmbər, qabaqcadan görən) haqqında belə bir maraqlı əfsanə mövcuddur. Bir xan nökərlərinə əmr verir ki, ilxılarının içində ən yaxşı qaçağan çapar atını seçməyi bacaran ixtiyar peyğəmbər tapsınlar. Nökərlər qocanı can verən atın qarşısında oturub taleyinə ağlayan tapırlar: “Ey mənim qaçağan atım, mən peyğəmbərin qədri bilinməyən kimi, heç kəs sənin də qədrini bilmədi”. Ahıl kişini xanın hüzuruna gətirirlər. Xan dillənir: “Hərgah haqqında söz- söhbət gəzən həmin Tolubay peyğəmbərsənsə, ilxılarımın içində ən yaxşı çapar atımı seçməlisən. Ancaq səhv buraxsan, bəxtindən küs: gözlərinə mil çəkdirtdirəcəyəm!” Xan saraylarının birinin eyvanında dayanan Tolubay sarayın yanından çapıb şütüyən atların arasından seçsə də, ən yaxşısını tapa bilmədi. İlxıların hamısı keçəndən sonra xan rəiyyətindən xanlığında daha atın qalıb-qalmamasını xəbər aldı. Ona kifir, xallı, ləkəli, arığından üzülən, damarları çıxmış at gətirdilər. Tolubay peyğəmbər atı görən kimi onun ən yaxşı olduğunu bəyan etdi. Qeyzlənmiş xan peyğəmbərin gözlərinə mil çəkdirdi. Onda Tolubay xana son təvəqqe ilə xitab etdi: “Siz məni cəzalandırdınız, yaxşılıq edin, bu arıq-uruq atı mənə verin!” Xan onun ricasını yerinə yetirdi. Qoca atı evə gətirdi. Qarısı ilə birgə gözdən iraq bir yerə çəkilib ata baxmağa başladılar. Qırx gün keçdi. Qırx birinci gün ahıl özü atın belinə çıxıb qarısını tərkinə aldı. Çöldə yol gedəndə, əshabələri ilə birgə at çapan xana ürcah oldular. Tolubay xana yarış təklif etdi və izahat verdi ki, ilxıların içində ən yaxşı yemlənmiş atların arasında seçdiyi həmin o arıq- uruğun belindədir. Təhqir olunmuş xan nökərlərinə həyasızı tutub qətlə yetirmək əmrini verdi. Yalnız ertəsi gün günəş tülu edəndə, xanın ən yaxşı köhləni Tolubayla qarısını haqlamağa başladı. Peyğəmbər qarısına atın başını günəşə çevirmək əmrini verdi. Gün işığından kor olmuş xan köhləni qaçqınlardan geri qaldı. Ertəsi gün onları xanın alnı səkil qaşqa çapar atı haqlamağa başladı. At dırnaqlarının tappıltısını eşidən qoca atın ayaqlarının nazik olduğunu ayırd etdi və qarısına atının başını daşlıq yola salmaq əmrini verdi. Yalnız üçüncü gün onlara xan qaçağan çaparlarının ən güclüsü çatdı. Tolubay qarısından atın rəngini xəbər aldı. Bu, üçyaşar kəhər idi. Qoca tərifi tərif ardınca yağdırmağa başladı və cavan çapar belindəki xanla bahəm təriflərdən yağ kimi əridi və geriləməyə başladı. Tolubay peyğəmbər qımışıb çiyninin üstündən xana qışqırdı: “Axı sənə demişdim, bu sənin xanlığında ən yaxşı çapar atdır!” Atının başını buraxıb dördnala çaparaq bir neçə dəfə cövlan edib əfsanəyə döndü və yoxa çıxdı. Deyirlər, onun atının dırnaqları hələ də hər qırğızın ürəyində tappıldayır. Xalq arasında belə bir atalar sözü qorunub saxlanmışdır: “Peyğəmbər olmaq istəyirsənsə, Tolubay ol, xanəndə olmaq istəyirsənsə, Toktoqul ol!” Get-gedə daha çox əmin olub inanıram ki, hər xalqın tarixi həyat tərəfindən yaranmış əfsanələrdən yazılır. 19 Get-gedə daha çox əmin olub inanıram ki, hər xalqın tarixi həyat tərəfindən yaranmış əfsanələrdən yazılır. Doğma yurdum, həm atamsan, həm də anam. Mislin varmı bu dünyada?! Dağların, ağsaçlı zirvələrin, Ürəyə həm təpər verir, həm sakitləşdirir. Sübh tezdən oxuyuram, Qürubda nəğmə deyirəm. Məni ilhama sən gətirirsən, Ala-Too! Midin Alıbayev Həşəmətli dağlar Mən dağlarla əhatələnmiş və sanki nəhəng çömçənin dibində yerləşmiş kənddə anadan olmuşam. Adamlar kəndi Qızıl cam adlandırmışlar. Kənddə doğulmuş istənilən qırğız körpəsi dil açanda ilk öyrəndiyi mütləq ana, ata, nan – çörək sözlərindən sonra, too – dağ, at, Manas söyləməyə başlayır... Kəndli qırğız tifilləri üçün Vətən məhz bu müqəddəs dağlardan başlayır. Dağlar – qırğızlar üçün sadəcə dağ deyil. Bu, əcdadlarımızın uca ruhlarının, onların azadlığa doğru əbədi can atmalarının, həyat müdrikliyinin və fəlsəfəsinin rəmzidir. Axı həyatda yuxarı belə çətinliklə dırmaşmaq olur, çox asanlıqla da müvazinəti itirib aşağı uçmaq mümkündür. Torpağımın tinəti – səma dağlarıdır. Yalnız ölümsüz günəşin şüaları qırğız dağlarının simasını diriltməyə qabildir. Sanki bu əzəmətli zirvələrin hündürlüyündə at belində oturaraq, ulduzlara toxunmaq olar. Bura dağların ulduzlarla mükaliməyə girdiyi məkandır. Dincliyin və hüznün hakim kəsildiyi yerdir. Bu hündürlükləri gözlə əhatə etmək mümkünat xaricindədir. Qayalar Manasın döyüşçüləri, xalqımızı qoruyan qılınc və qalxan sayağı çiyin-çiyinə söykənmişlər. Ala- Toonun donmuş, günəş şüaları ilə nazlanan zirvələri sanki asi, boynu əyilməyən əcdadlarımız tərəfindən vəsiyyət edilmiş kişilik bayrağı, yeni amallara aparan əbədi çağırışdır. Dağların susqunluğunda abavü-əcdadımızın müdrikliyi gizlənmişdir. Mənim Qırğızıstanım – insan şüurunun və təbiət ruhunun vəhdətini özündə təzahür etdirən ölkədir. Yalnız qırğız dağlarının ucalığından cahanda nə qədər meşələrin, aşırımların, insan məğlubiyyətlərinin və zəfərlərinin, kədərinin və bəxtiyarlığının, fərəhin və məhəbbətin olduğunu gözlə görmək mümkündür... Müstəqillik qazanandan bəri sanki bu dağların zirvələrindən bizim üçün yeni ənginliklər açılmışdır. Və bu dağların ucalığından gələcəyimiz aşkar görünür – azad, firavan, dinc və tərəqqi edən Qırğızıstan. Dağlar qırğızlar üçün hansısa ilahi qüvvənin təcəssümdür. Xan-Tenqrinin tərcüməsi təsadüfən “səma dağları” (yaxud “ruhların hakimi”) kimi səslənmir. Məhz bu dağlar dünya miqyaslı istedadlar yaradıb və yaradır, məs., qüdrətli manasçı Sayakbay Karalayev və yazıçı Çingiz Aytmatov, balerina Bübüsara Beyşenaliyeva, heykəltəraş Turqunbay Sadıkov, şairlər Aalı Tokombayev və Alıkul Osmonov, aktyor Suymenkul Çokmorov və xanəndə Bulat Minjilkiyev, birinci Prezident Əskər Akayev, kosmonavt Salijan Şaripov və bir çox özgələri. Heç də hamı dağların hündürlüyünə qalxmağa qabil deyil, hər kəsə dağlarda doğulmaq və yaşamaq nəsibi qismət deyil. Dağlı xalq ucalığa da, xoşbəxtliyə də layiqdir. Qoy bu bəxtəvərlik ağır zəhmətlə başa gəlir – yalnız bu sayaq dağın zirvəsinə çatmaq mümkündür. Qırğız üçün dağlar yalnız hündürlük deyil. Bu onun qəlbinin bir parçasıdır. Qırğızın ömrü məhz burada – göylə yer arasında keçir. Yalnız dağa qalxsan, uçuş hissini duyarsan. 20 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|