Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Qırğızıstan Respublikasının Dövlət bayrağı haqqında” Məcəllənin I bəndi Qırğız yurtasının qar kimi bəyaz gümbəzləri
“Respublikanın dövlət bayrağı - mərkəzində qırx eyniölçülü yayılan şüalı və diskin içinə qırğız yurtasının qırmızı rəngli tündüyü yerləşdirilmiş qızılı dəyirmi günəş diskli qırmızı parçadan ibarətdir”. “Qırğızıstan Respublikasının Dövlət bayrağı haqqında” Məcəllənin I bəndi Qırğız yurtasının qar kimi bəyaz gümbəzləri Qırğız yurtası – köçəri memarlığının sənət əsəridir. Ağ yurta, fransızlar üçün Eyfel qülləsi, italyanlar üçün Kolizey sayağı ölkənin arxitektura rəmzidir. Alimlərin gəldiyi nəticəyə əsasən, yurta haqqında ilk məlumat b.e.ə. V əsrə aiddir və beləliklə bu unikal insan məskəninin qədimliyi barədə fikir yürütməyə imkan verir. Bizim məktəb dərsliklərimizdə 1917-ci il Oktyabr sosialist inqilabının nailiyyətlərindən biri qismində qırğızların köçəri həyat tərzindən oturaqlığa keçidi, kütləvi surətdə yurtalardan çiy kərpic tikililərinə köçü vurğulanırdı. Bu zaman nəzərdən qaçırılırdı ki, bu çiy kərpic tikililərinə qırğızlar yalnız XX əsrdə köçmüşlər, əcdadlarımız isə yurtalarda üç min ildən artıq zaman keçirmişlər. Məgər zaman qırğız yurtalarının təkcə rahatlığı deyil, həmçinin dahiliyinə hökm çıxaran layiqli hakim deyilmi? Ən qədim qırğız milləti məhz bu möhkəm və isti yurtalarda doğulmuş, qüvvə toplamışdır. Onun üçün bura həm ailə ocağı, həm beşik, həm də özünəməxsus həyat amfiteatrı idi. “Konstitusion” normasına görə yurta adi evdən qat-qat çox məna kəsb edir. Yurta yalnız heyrətamiz konstruktor məsələlərinin həllərinin nümunəsi deyil. Onun daxili avadanlığı milli özünəməxsusluğun misalıdır. Yurta iki hissəyə bölünür: yəhər, qırmanc, kişi geyimi saxlanan kişi və mətbəx qab-qacağı, qadın qəlbinin sevimlisi olan hər cürə xırım-xırda yığılmış qadın tərəfləri. Hətta ocaq öz yerinə və əhəmiyyətinə malikdir. Qırğızlar ocağa müqəddəs məkana yanaşan kimi münasibət bəsləyir və yazılmamış ciddi qanunlarına tabe olurlar. Ocağın üstündən atlanmaq, çirkli cır-cındır yandırmaq, alova tüpürmək ağlasığmaz bir işdir. Yurtanın mərhum sahibini qohum-əqrəba mütləq ocağın başında oxşayıb ağlayır. Yurtanın ən yüksək nöqtəsi – tündükdür, ən yuxarıdakı girdə dairə, gümbəz, bütün tikilinin cağlarının əsası, payaların baş uclarını birləşdirən nöqtə. Forması – əski qırğızlar üçün səmanın dörd cəhətini bildirən dörd iri şüalı günəşi xatırladır. Bu, ocağın tüstüsünün çıxan bacası, habelə günəş şüalarının pəncərəsidir. Əski çağlardan belə hesab edilir ki, tündük – xalqların özünəməxsus birləşmə, bir ailənin toplum rəmzidir. Tündük gecə keçə palazla örtülür, onun vəziyyətinə isnadən isə yurtanın sahiblərinin şakərləri, xasiyyəti barədə fikir yürütmək olar. Zəhmətkeşlər şəfəq söküləndə tündüyü açır, ocağı qalayırlar. Tənbəllər isə bəzən nahara kimi tündüyü bağlı saxlayırlar. Təsadüfi deyil ki, əcdadlarımız saleh əməllər üçün erkən oyananları bəxtəvər sanırdılar. Qədim əyyamların atalar sözü belə deyir: “Bekerden tenirim bezer” – “Bikardan Tanrım bezər”. Əcdadlarımız inanırdılar ki, məhz tündükdən yurtaya kut – xoşbəxtlik, rifah daxil olur, hərgah ailə mehriban və zəhmətkeşdirsə, kut günəş sayağı yurtanın sakit küncündə özünə məskən tapacaq. Bu sözün başlıca mənası – mövcudiyyətin rüşeymi, həyat qüvvəsi, ruh, xoşbəxtlik, firavanlıqdır. Bəzi məzarlıqlarda aparılan qazıntılar zamanı, ehtimalən, bu ilahi peşkəşin saxlanılması üçün nəzərdə tutulmuş və “kut” rəmzi ilə işarələnmiş kiçik dəri futlyarlar aşkara çıxarılmışdı. Xalq arasında deyim var: “Yurtaya düşən işıq şüası, yelənə yığılan süd kimidir”. 1985-ci ildə Abakan çayının sahilindəki VIII əsr kurqanının qazıntılarında aşkara çıxmış məzarlıqda qızıl sırğalar tapılmışdı. Sırğa əlində qab, ayaqları ilə artıq dünyada məşhur rombşəkilli futlyarı tutmuş qanadlı məhsuldarlıq ilahəsi Umayı təsvir edirdi. Ona görə sahiblər tündüklərini açmağa tələsirdilər: axı günəş şüaları ilə bahəm yurtaya firavanlıq baş çəkə bilərdi. Qədim əyyamlardan 12 hər qırğız üçün yağının tökdüyü ən qorxulu lənət, qarğış “Yurtanın tündüyü həmişəlik bağlansın!” idi. İlk dəfə açılan tündük yeni ailənin yaranışını bildirirdi. Yeni evlənmişlər üçün beləcə də deyirlər: “Onlar tündüklərini qaldırdılar”, – başqa sözlə, təzə ailə qurdular. Hələ Səxavətli Manas Almambetinə söyləyirdi: “Sən turkuka dayaq olan tir kimi olmalısan”. Manas nəzərdə tuturdu ki, onun məsləkdaş bahadırı tündük qədər möhkəm və etibarlı olmalıdır. Amansız siyasi repressiyaların tüğyan etdiyi 1938-ci ildə xalqın güllələnmiş ən yaxşı oğullarının dəfn yeri Ata-Beyitdə onların nəsilləri tərəfindən əzəmətli monument ucaldılmışdır. Abidə rəmzi mənada torpağın üstünə aşırılmış tündüyü təsadüfən təsvir etmir. Bu bizə və övladlarımıza əbədi xatırlatmadır ki, totalitarizmin müdhiş illərində millətin nəinki seçmə oğullarını və qızlarını güllələmişlər, həmçinin tündüyümüzü – yurtanın səqfini, həyatımızın özülünü aşırmışlar. Qırğızlar üçün bundan faciəvi heç nə yoxdur. Ata-Beyit məzarlığının sirri faş olandan sonra həyatımızda yeni ənənə yarandı. Artıq beş ildir, hər müsəlman üçün müqəddəs Kurman Ayt günü dostlarımızla Ata-Beyti ziyarət edir, böyük əcdadlarımızı yada salır, Quran oxuyur, cavan qoyun qurban kəsirik. Növbəti Kurman Aytda altı yaşlı qızım Kanayımı özümlə ora götürdüm. Qızcığaz diqqətlə Ata-Beyitin qorxunc vaqiələrindən bəhs edən hekayətimi dinləyib suallar verirdi: “Kim onları güllələdi?.. Nəyə görə?..” Qız hadisələri bugünkü faciə kimi yenidən yaşadı. 53 ildən bəri bizim 143 adsız həmvətənlərimizin torpağa basdırıldığı qəbri gözü ilə görəndə isə ələlxüsus sarsıldı. Həmin gecə Kanayım qəfil yuxuda ucadan ağladı. Yoldaşım ondan hönkürməsinin səbəbini xəbər alanda, cavab verdi ki, qorxur. “Bizi gecə ikən gülələməzlər?” – deyə astadan soruşub səhərəcən gözünü yummadı. Uşaq qəlbinin paklığı – təhtəlşüurumuzun açıq kitabıdır. Uşaq insanların nəyə görə qətlə Çuykov S.A. “Əbədiyyətə toxunuş” 1974-cü il, kətan, yağlı boya, 116, 5x139, 79 13 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|