Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qırx kişi bir evi doldurmaz, bir qadın doldurar; Kişi bacarmayanı, arvad düzəldər. 15
- At – insanın qanadlarıdır 16
yetirildiyini dərk edə bilmirdi. Qız inana bilmirdi ki, adamlar bir-birinə münasibətdə bu dərəcədə qəddarlıqla ədalətsiz əməllər törətməyə qadirdirlər... Yaradana dua etmək istərdik ki, belə vaqiələr bir daha heç vaxt təkrarən cərəyan etməsin. Yalnız Ala-Too torpağında deyil, külleyi cahanda belə hadisələr təkrarlanmasın! Hər ailə öz yurtasının daxili avadanlığına xüsusi diqqət yetirirdi. Divarlar xalçalarla, tikmələrlə bəzənir, kimsə bu gözəlliyin yanına bahalı tülkü, yaxud dələ dəriləri əlavə edirdi. Girişlə üzbəüz, adətən, daşlarla, metalla süslənmiş sandıq, yaxud əlvan yorğanlar, keçə palaz, nazbalış yüklü taxt qoyulurdu. Qırğız yurtasında qeyd-şərtsiz olmalı əşyaların siyahısı: kooker və konok – basma nəqşli dəridən kumıs üçün qablar; ayak kapı və baştık – ev-eşikdə xırım-xırda saxlamaq üçün tikmə bəzəkli tüklü kisəciklər; çını kap – dəridən, yaxud ağacdan hazırlanmış, yumşaq yundan nəqş vurulmuş piyalələr üçün futlyarlar və bir çox digər əşyalar. Qədim köçəri qırğızların məskən yerinin unikallığı bir daha özünü onda təzahür etdirir ki, yurtanı üç usta yarım saata bircə mıx işlətmədən yığa bilər. Xalq arasında yurtanı sürətlə yığıb açmaq barədə atalar sözü çoxdur. O qabiliyyət özünəməxsus tərzdə xalqın ənənələrinə sədaqətin və dözümün sınağıdır. Qocalar sadədilliklə zarafat edirlər: “Mələyən keçini köç zamanı tanıyarlar, çığırqan arvadı – yurtanı sökəndə”. Yurtanı yalnız ikicə at belində köçürtmək mümkündür, yağışda islanmır, ən isti günlərdə sərin saxlayır, hər küləyə tab gətirir. Qırğızların bu qədim yaşayış məskəni bizimlə bahəm hər keşməkeşli yollarla oddan da keçmişdir, sudan da. Qarlı dağlarda, ipək kimi yumşaq örüşlərdə köç etmiş, zamanın sərt sınağına sinə gərmişdir. Hətta paytaxtın yurtanı quraşdırmağa heç bir şəraitin olmadığı mikrorayonlarında, mərhumların dəfn günü vidalaşma məhz yurtada təşkil olunur. Bu yalnız rəhmətə getmişə verdiyimiz son borcumuz deyil, həmçinin həmin unikal müqəddəs əşyanı yaratmış əbavü-əcdadımıza təzimdir. 14 Çokmorov S. “Caylooda axşam” 1967-ci il, K., 81 x 57, 5 Qırx kişi bir evi doldurmaz, bir qadın doldurar; Kişi bacarmayanı, arvad düzəldər. 15 Nə qədər atan sağdır, adamları tanı, Nə qədər atın var, dünyanı tanı. Atalar sözü “At – igidin qanadıdır” – xalqın belə bir müdrik sözü var. Qırğızlar üçün bu kəlam – həyat gerçəkliyidir. Qızılyallı at şairlər və dastanyaradanlar tərəfindən tərənnüm olunmuşdur. At haqqında xalq arasında yüzlərlə atalar sözü və zərbül-məsələr qoşulmuşdur: “Atsız bahadır – döyüşçü deyil”; “Atının nazını çəkən, piyada qalmaz”; “Əsil arqımak döyüşdə də qızıldır, dinc ticarətdə də”; “Yarışda xoşbəxtlik quşu çaparın ayaqlarındadır, minicinin ürəyində”; “Azmış at yenə gəlib tövləsini tapacaq”; “Atını qorumayan, qılçasız qalar”; “Yaxşı at ölümdən qurtarmaz, ancaq bəladan qoruyar”... Həm də qocaların deyiminə görə, ömrün bir gündürsə, onun yarım gününü at belindən düşmə. Xalq arasında atın başına qamçı ilə vurmazlar. Əgər belə hadisə vaqe olubsa, bu, müharibəyə çağırış, döyüşə dəvətdir. İtaət etməkdən boyun qaçıran insan isə atının quyruğunu qırxıb doğma kəndi tərk edir, bu da Vətəndən uzaqda ölümə bərabərdir. Məhz at bahadırı qəhrəmana çevirirdi. Savaş zamanı bahadırın yanında sadiq atın, etibarlı qovğa yoldaşının qaibliyi ucbatından məğlubiyyətə uğraması barədə bir neçə əfsanə var. Onlardan biri bahadır Kurmanbəydən bəhs edir. O, XIV əsrin sonu, XV əsrin əvvəlində kalmıklara qarşı müharibə aparırdı və yağı ilə qovğada yalnız ona görə uduzdu ki, atası sevimli çaparı Teltorunu ona verməmişdi. Faciəvi ölüm oğlanı haqlamaya da bilərdi, ancaq indi xalq onun haqqında belə deyir: “Kurmanbəy bahadırdır, amma Teltorunun belində deyil”. Taylak bahadır öləndə isə onun qaçağanını yəhərləyib belinə qara çul sərmişdilər. Qırğızlar atı dost sanırlar, inanırlar ki, Allah onu insanın özü yaradılan gilin qalığından yapmışdır. Ona görə əvvəllər at ətini yemək mümkünat xaricində hesab olunurdu. Belə vəziyyət Məhəmməd peyğəmbərin zehniyyətinin işıqlanmasına qədər sürmüşdü. Məhəmməd səhrada olarkən azuqə ehtiyatı tükənir və naqafil qarşısında zahir olub özünü müti şəkildə qida kimi təklif edən atın sayəsində xilas olur. Məhəmməd peyğəmbər bu xilası ilahi peşkəş qismində qəbul edir və o dövrdən bəri müsəlmanlara at əti yemək halal buyrulmuşdur. Vaqiən, at əti – təbiətin qiymətsiz sovqatıdır, zira təkcə kumıs deyil, at ətinin özü də müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Axı bu ağıllı heyvan yalnız təmiz faydalı ot-ələflə qidalanır və hətta susuzluqdan yansa da, durğun gölməçədən su içmir. Köçərilərin savaş yoldaşları kimi qırğız atları qaçışda yüngül, dözümlüdür, aza qane olur, dağlarda heyrətamiz dərəcədə düzgün səmt götürür. Bu xislətləri sadalayan YUNESKO üzvü L.Quro vaxtilə bildirirdi: “Bu cins yalnız qırğız xalqına deyil, külleyi bəşəriyyətə mənsubdur”. At yolu yüngüllüklə zülmətdə də tapa bilir, dumanda da. Hərgah yöndəmsiz minici atdan yıxılsa, heyvan heç vaxt onu tapdalamaz, səbirlə ayağa durmasını gözlər. Şahidlər təsdiqləyirlər ki, atdan yıxılsan, heyvan yalını sənə uzadar, ulaqdan yıxılsan, səni dırnaqları ilə soncuqlayar. Dağlıq bölgələrdə boğaz tutmalarından əziyyət çəkənə at yalını qoxulamağı tövsiyə edirlər... Dördayaqlı sədaqətli yol yoldaşının insana göstərdiyi həyat əhəmiyyətli xidmətlərini sadalamaqla qurtarmaz. Təsadüfi deyil ki, hər sahib ata yaxşı qulluqla kifayətlənmir, həmçinin onun qoşqusunu həyatında oynadığı əhəmiyyətin miqyasına görə səxavətlə bəzəməyə çalışır. Xalqın sözü: “At rica etmək – rüsvayçılıq deyil, yəhər xahiş etmək – rüsvayçılıqdır”. At – insanın qanadlarıdır 16 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|