Spektroskopiya

Cədvəl 2.

 Absorbsion spektroskopiyada istifadə olunan əsas kəmiyyətlər 

Kəmiyyətlər və işarələri 

Təyini 

Vahidi 

Digər adı və işarəsi 

Şüaburaxma T 

I/I

0 

ölçüsüz 

Şəffaflıq T 

Optiki sıxlıq  A 

   

 

 

 

 

ölçüsüz 

İşıqudma D, ekstink-siya E 

Udma əmsalı a, k 

 

  

 

C və l  

vahidlərindən asılıdır. 

Ekstinksiya əmsalı k 

Molyar  işıqudma  əmsalı, 

ε 

 

  

 

l/sm

-1

·mol

-1 

Molyar Ekstinksiya əmsalı 

Təbəqənin qalınlığı , 

l

 

- 

sm 

b,d 

Rəngli maddə məhlulunun işıq udması həll olan maddənin təbiətindən və işığın dalğa uzunluğun-

dan asılıdır. Beləliklə, 

Buqer-Lambert

 qanunu ancaq monoxramatik dalğalar üçün doğrudur.  

 

Molyar işıqudma əmsalının fziki mənası aydındır. Şüaudan təbəqənin qalınlığı 1 sm, şüaudan məhlu-

lun  qatılığı  1  mol/

l

  olduqda  məhlulun  optik  sıxlığı  onun  molyar  işıqudmasına  bərabərdir  (A=ε).  Başqa 

sözlə, 

1sm qalınlıqlı küvetə yerləşdirilmiş 1M qatılıqlı məhlulun optik sıxlığı molyar işıqudma əmsalıdır.

 

Molyar işıqudma əmsalı dalğa uzunluğundan, temperaturdan asılı olub, maddənin daxili quruluşu ilə xa-

rakterizə olunur. Molyar işıqudma əmsalına habelə həlledicinin təbiəti, mühitin reaksiyası (məhlulun pH-

ı) təsir edir. 

Xromofor  və auksoxrom qruplar molyar işıqudma əmsalını artırır.

 Molyar işıqudma əmsalı 

məhlulun həcmindən, işıqudan təbəqənin qalınlığından və işıqudmanın intensivliyindən asılı deyil. Mol-

yar işıqudma əmsalı maddənin işıqudma qabiliyyətini xarakterizə edir. Fotometrik reaksiyalar üçün əsas 

obyektiv xarakteristika olub, mümkün olan həssaslığı göstərir. Optik sıxlıq ölçüsüz kəmiyyətdir. Molyar 

işıqudma  əmsalı  ölçüsü  olan  kəmiyyətdir  (

l

∙sm

-1 

∙mol

-1

).  Lakin  qəbul  edilmişdir  ki,  molyar  işıqudma 

əmsalının  ədədi  qiyməti  göstərilməsin.  Molyar  işıqudma  əmsalının  sabit  qiymətdə  olması  təyin  olunan 

ionun  həmin  birləşmə  şəklində  müəyyən  qatılıq  intrevalında  işıqudmanın  əsas  qanununa  tabe  olduğunu 

göstərir.  Digər  tərəfdən  ε 

reaksiyanın  həssaslığının  meyarıdır

.

  Eyni  elementin  iki  müxtəlif  reagentlə 

əmələ gətirdiyi rəngli birləşmələrin molyar işıqudma əmsalını müqayisə etməklə bu birləşmələrdən han-

sının  həmin  maddənin  ən  az  miqdarını  təyin  etməyə  imkan  verəcəyini  bilmək  olar.  Zəif  rəngli  birləş-

mələrdə  ε=400-500  olduğu  hallarda,  tünd  rəngli  birləşmələrdə,  məsələn  kadmium  və  sinkin  ditizonla 

birləşmələrində müvafiq olaraq ε=85000 və ε=94500. Ümumiyyətlə, fotometrik analizdə istifadə olunan 

birləşmələrdə  molyar  işıqudma  əmsalı  10

2

-10

5 

olur.  Kvant-kimyəvi  hesablamalara  əsaslanan 

Bradue

 

göstərmişdir ki, ε ədədi qiymətinin 100000-dən artıq olması ehtimalı azdır.  

Maddənin işıqudma qabiliyyəti qeyri-məhdud olmayıb, molekulun quruluşu ilə əlaqədardır. 

ε =9·10

19

P

 

 

burada P-molekulda energetik keçid ehtimalı,

  

-molekul tərəfindən fotonun zəbt olunma kəsiyidir

 

10

-15 

sm

2

. P=1 

olduqda ε maksimum qiyməti 

 

10

5

. 

 

Fotometriyanın əsas qanununa mühüm əlavə işıqudmanın 

additivliyi 

qanunudur. Optik sıxlıq maddə-

nin ekstensiv xassəsidir. Bu qanuna görə