Şİrvanşahlar sarayi: tariX, HƏQİQƏTLƏR, MÜlahiZƏLƏR «Elm və təhsil» Bakı – 2015
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İdris Əliyev tarix üzrə fəlsəfə doktoru, professor НЕКОТОРЫЕ ДОКУМЕНТЫ ПО ИСТОРИИ ОХРАНЫ ПАМЯТНИКОВ БАКУ
16 İdris Əliyev tarix üzrə fəlsəfə doktoru, professor НЕКОТОРЫЕ ДОКУМЕНТЫ ПО ИСТОРИИ ОХРАНЫ ПАМЯТНИКОВ БАКУ С начала образования независимой Азербайджанской демократической республики в 1918 году представители национальной интеллигенции подняла вопрос о значении исторических памятников, необходимости их изучения и сохранения. В этом направлении были сделаны первые шаги, но в апреле 1918 года новая власть установила новый порядок в республики. На первых порах руководители от Азревкома, нуждаясь в профессиональных кадрах и специалистах, привлекали их к работе, прислушивались к мнению, если это не противоречило тогдашней большевистской идеологии или личности должностного комиссара. Значительная часть старой интеллигенции, лояльно относящиеся к новой власти или просто обманутые красивыми лозунгами большевиков, воспользовалась случаем принести пользу отечеству, и вовлекалась в различные структуры власти и новообразованные организации. Среди них были и те, кто в начале независимости стояли у истоков создания музеев, занимались решением охраны памятников. Наиболее яркими представителями этой интеллигенции были Джамалбеков, Агаев и другие, ими и был образован музей «Истиглал» независимой АДР. Позже они будут отстранены, их место займут другие, деятельность которых не менее существенна в деле охраны, изучения и популяризации памятников древности Азербайджана. 28 апреля 1920 года власть Азревкома издала декрет об образовании Народного комиссариата просвещения. Возглавил Народный комиссариат просвещения (сокращенно Наркомпрос) Д.Буниатзаде, который служил на этой
17 должности по май 1922 года. С тех пор все проблемы, связанные с охраной памятников, музейное дело, театр, образование и другое, что имело связь с культурой, находилось в ведении Наркомата просвещения. 24 мая 1920 года при отделе Внешкольного Образования создается «Особый» Подотдел охраны памятников старины. С момента своего создания эта структура приступает к активной деятельности. 29 мая 1920 года только, что образованный Подотдел обращается с докладной запиской в Наркомат просвещения. Ниже представленный документ, хотя и написан более 80 лет назад и сегодня является актуальным.
18 Əli Rəcəbli tarix elmləri doktoru, professor ABBASİ CANİŞİNLƏRİ DÖNƏMİNDƏ ŞİRVANDA SİKKƏ ZƏRBİ TARİXİNDƏN Şirvanşahlar dövlətinin xronoloji, siyasi, özəlliklə, xarici- diplomatik əlaqələri tarixinin çözələnməsində tədqiqatçılar yazılı qaynaqların, dəqiq fakt və dəlillərin nəzərə çarpacaq dərəcədə azlığı ilə qarşılaşırlar, desək, yəgin ki yanılmarıq. Nə yaxşı ki, Səfəvi ekspansiyasından sonra taxt və tacından, xəzinə, mal- dövlət, rəsmi dövlət dəftərxanası və arxivindən məhrum olan minillik Şirvanşahlar dövlətinin 800 illik permanent dövlətçilik ənənəsini müşayiət edən zəngin numizmatik irsi qalmışdır. Zaman-zaman Şirvan hakimləri fərqli adlarla, Sasanilər dönəmində (V-VII yüzillər) “Şirvanşahlar”, Ərəb Xilafətində (VIII - XI yüzillərdə) “Yəzidilər”, XI - XIV yüzillərdə - “Kəsranilər”, daha sonra -XIV - XVI yüzillərdə- “Dərbəndilər” kimi tanınsalar da prof. V.Minorskinin “Tarix əl-Bab” əsərinə istinadən yürütdüyü real və lakonik mühakiməsinə əsasən Şirvanşahlar dövlətinə eyni bir sülalənin - Xilafət tərəfindən Azərbaycan, “Ərminiyyə” vilayətlərinə, o sıradan, Şirvan və Arana göndərilən canişinlərdən biri - ərəb Rabiə qəbilə başçısı Yəzid bin Məzyəd əş-Şeybani və onun nəslinin- Yəzidilərin davamlı olaraq başçılıq etdiyi artıq məqbul sayılmaqdadır. “Tarix əl-Bab”-a əsasən Yəzidilər sülaləsinin müəssisi Yəzid bin Məzyəd bin Zəidə bin Abdullah bin Zəidə bin Matar bin Şurayk bin Salt, bin Kayb, bin Humam, bin Murra, bin Daykb bin Şeyban əş-Şeybanidir (prof.V.Minorski bu sülaləni Mesopotamiyada hakim olan Məzyədilər sülaləsindən fərqləndirmək məqsədilə “Yəzidilər” sülaləsi adlandırır). Yəzidi şirvanşahların AMEA MATM NF-da saxlanılan numizmatik irsi, bu sülalənin dövlətçilik tarixində bir-iki fasiləni nəzərə almasaq, onun sikkə zərbini VIII-XVI yüzillər kəsiyində permanent olaraq davam etdiyini deməyə əsas verir. Yəzid bin
19 Məzyədin adına hələ 169 = 785/6-cı ildə Haruniyyədə kəsilmiş dirhəm üzərində rast gəlinir. Azərbaycan və “Ərminiyə” canişini olaraq, 183 = 799/800-cü ildə “Ərminiyyə” canişini Əli bin İsanı əvəz edən Yəzid bin Məzyəd adını Aran və “Ərminiyədə” xəlifə Harun ər-Rəşidin adından zərb olunan dirhəmlər üzərində həkk edir. Yəzid bin Məzyədin sikkə zərbi 183-185 = 800/1-ci illərin Aran və “Ərminiyə” dirhəmləri ilə tamamlanır. Lakin 184-cü il Aran dirhəmlərində Yəzidin oğlu Əsəd bin Yəzidin və qardaşı Əhməd bin Məzyədin adlarına rast gəlinməsi göstərir ki, o, hələ sağlığında “Ərminiyə” vilayətinə sıra ilə oğlu və qardaşını öz müavinləri mislində vali təyin etmişdir. Yəzid bin Məzyədin ölümündən və Əhməd bin Məzyədin qısa müddətli canişinliyindən sonra Əsəd bin Yəzid yenidən “Ərminiyə” canişini olaraq, 185-186 = 801/2-ci illərdə Aran və “Ərminiyə”də mis fels və gümüş dirhəmlər zərb edir, lakin 186 - 187 = 802 - 803-cü illərin Aran və “Ərminiyə” fels və dirhəmlərində artıq Əsədin qardaşı Məhəmməd bin Yəzidin adın Xəlidin dörd oğlu olmuşdur: Məhəmməd, Əli, Yəzid və Heysəm. Xəlifə Vasiq Cəzirə valisi olan Məhəmmədə atasının ölümü münasibətilə baş sağlığı verərək, ona atasının yerini tutmağı əmr edir və Tiflis əmiri İshaq bin İsmayıl ilə müharibəyə göndərir. Xəlifə Vasiqin ölümündən sonra hakimiyyətə gələn xəlifə əl-Mütəvəkkil (847 - 861) Məhəmməd bin Xəlidi öncə əl-Babın, 242 = 856-cı ildə Azərbaycan, “Ərminiyə” və Aranın hakimi təyin etmişdir. 245 = 859-cu ildə Məhəmməd Cənzə (Gəncə) şəhərinin əsasını qoymuşdur. Xəlifə əl-Mütəvəkkilin qətli ilə bağlı Xilafətdə baş verən qarışıqlıqlardan istifadə edən Xəlidin digər oğlu Heysəm bin Xəlid Şirvanda, qardaşı Yəzid bin Xəlid isə Ləyzanda özlərini “Şirvanşah” və “Ləyzanşah” elan edirlər. Bununla bağlı qeyd edək ki, “Şirvanşah” titulu ilə tanınan Şirvanşahlar dövlətinin yaranması, tarixi baxımdan, mövcüd ənənəyə uyğun olaraq, şirvanşah Heysəm bin Xəlid bin Yəzid bin Məzyəd əş Şeybaninin adı ilə bağlıdır. Bununla belə, şəcərə baxımından Heysəmin Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|