Şİrvanşahlar sarayi: tariX, HƏQİQƏTLƏR, MÜlahiZƏLƏR «Elm və təhsil» Bakı – 2015
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nərgiz Quliyeva tarix elmləri doktoru, professor ŞİRVAN FEODAL DÖVLƏTİNİN TARİXİ İQAMƏTGAHI OLMUŞ ŞİRVANŞAHLAR
29 Nərgiz Quliyeva tarix elmləri doktoru, professor ŞİRVAN FEODAL DÖVLƏTİNİN TARİXİ İQAMƏTGAHI OLMUŞ ŞİRVANŞAHLAR SARAYINA DAİR VI yüzilin əvvəllərində alban Arşaqilər sülaləsinin Sasanilər tərəfindən ləğvi qədim Şirvan torpağında, Şabrançay və Gilgilçay hövzələri ərazisində «Şirvanşah» titullu hakimlərin idarə etdiyi yeni qurumun təşəkkülü üçün zəmin yaratdı. Orta əsr ərəb müəllifləri «Şah» titulu almış hakimlər arasında Şirvanşahın (Şiryanşahın) da adını çəkmişlər. Min il ərzində (VI-XVI əsrlər) qədim Şirvanşahlar sülaləsinin hakimiyyət sürdüyü Şirvan vilayətinə bərəkətli məhsuldar düzənliklər, gözəl otlaqları, çəmənlik və meşələri olan ovalıqlar daxil idi. Burada heyvan bəsləyir, taxıl becərirdilər. Kənd təsərrüfatı inkişaf etmişdi. Meyvə bağları var idi. Kür çayının və dənizin yaxınlığı əhalini qiymətli balıq növləri ilə təmin edirdi. Şirvan torpağı neftlə, duzla, müxtəlif faydalı qazıntılarla – qiymətli metallarla, minerallarla, gillə zəngin idi. XII əsrin sonları və XIII əsrin əvvəlləri feodal Bakı şəhərinin çiçəklənmə dövrü idi. Şirvanşahlar şəhərini bir sıra qurğularla bəzədilər və möhkəmləndirdilər. XII əsrin birinci yarısında şəhərin qala divarları ucaldıldı və bir sıra istehkam işləri görüldü. Şəhərin müdafiə qurğuları sisteminə Qız Qalası da daxil idi. Bu dövrdə Şirvanın varlı şəhərlərindən biri və Xəzər dənizində mühüm liman olmaq etibarı ilə Bakının əhəmiyyəti daha da artır. Bu dövrün qaynaqları Bakını alınmaz qala və Şərqin böyük şəhərlərindən biri kimi təsvir edirlər. Xaqaninin Şirvanşah Axsitan ibn Mənuçöhrü mədh edən məlum qəsidəsində (XII əsr) şair Bakı haqqında alınmaz qala və Şərqin böyük şəhəri kimi danışır, onu Bəstamla – Şərqdə Xorasanda güclü istehkamları olan şəhərlə müqayisə edir. Bəllidir ki, XII əsrdə Bakı qala hasarları ilə əhatəyə alınmışdı.
30 Dəmirçilik, dulusçuluq, toxuculuq, sikkə zərb edilməsi və s. kimi sənətlər get-gedə inkişaf tapmışdır. Bu zəmində mühüm bir proses – sənətkarlığın ayrı-ayrı sahələri üzrə istehsalın ixtisaslaşdırılması baş verir. XI-XV əsrlərə aid arxeoloji və numizmatika tapıntılar, Bakı ərazisində və digər bölgələrdə aşkar edilən, Bakıda zərb edilmiş sikkələrdən ibarət çoxlu sayda dəfinələr, zəmanəmizə qədər gəlib çatmış bir sıra memarlıq abidələri, saxsı qalıqları – bütün bunlar şəhər həyatının intensivliyindən, sənətkarlığın inkişaf etmiş olmasından, ticarət münasibətlərindən, o çağlar ipək ticarət predmetləri idi, onlar cənubdan Bakı, şimaldan isə Bilgə vasitəsi ilə dəniz yolu ilə və eləcə də quru yolla ayrı-ayrı ölkələrə daşınırdı. XII əsrdə Şirvanın varlı şəhərlərindən biri, Xəzər dənizində mühüm liman və ticarət mərkəzi olmaqla, Bakının önəm daşıması Xaqaninin (XII əsr) Şirvanşah Mənuçöhrün oğlu Axsitanı mədh edən məşhur qəsidəsində qeyd edilir.
(Burada Xavəran dedikdə – Xorasan, Zirehgəran dedikdə – indiki Dağıstanın Kubaçı diyarı nəzərdə tutulur). Qədim şəhərin siması təkrarsız gözəlliyə malikdir. Bu gözəlliyi ona bəxş edən təkcə orta əsrlərin Qız qalası, saray ansamblı və qədim məscidlərə kimi ayrı-ayrı görkəmli memarlıq abidələri deyil, həm də yerin relyefindən uğurla istifadə edilməklə tikilmiş, geniş buxtanın sahili boyunca yerləşmiş dar küçəli və döngəli qədim evlər kompleksi, bazarlar və meydanlardır. Şəhərin mərkəzi XVI əsrə qədər Şirvanşahın və feodal əsilzadələrin yaşadıqları təpənin zirvəsində yerləşirdi. Şəhər orada yaşayan əhali təbəqəsinin adını daşıyan bir sıra məhəllələrə bölünürdü və hər məhəllənin öz məscidi vardı. Məsələn, bizim günlərə qədər orada yaşamış tirələrin adını daşıyan köhnə adlar qalmışdır: Yeddilər, Gilək və ya Doqquzlar. Bundan
31 başqa Hamamçılar, yaxud Həkkaklar və s. Şahgəldi məhəlləsinin adı da maraq doğurur. A.A.Bakıxanov öz əsərində mənşəcə Şirvandan olan, elmi əsərlər yazmış görkəmli orta əsr alimlərinin adlarını sadalayır və onların arasında Məhəmməd Əli Bakuvi adı ilə tanınan şeyx Əbu Abdulla Əli ibn Məhəmməd Bakuvinin (Bakı sakini) adını çəkir. Bakuvi (948-1050) Bakıda ilahiyyatçı ailəsində anadan olmuşdur. Atası onun ilk müəllimi olmuşdur. Bakuvi zahirilərin ardıcılı olmuş, sonralar batinilərə qoşulmuşdur. Ahıl yaşlarında Bakını tərk etmiş, dağda bir mağarada məskən salmış və tərkidünya həyatı yaşamışdır. O, şair və filosof-panteist idi. Bakuvi çoxlu səyahətlər etmiş, İran, Orta Asiya, Ərəbistan və deyəsən, Hindistanda olmuşdur. Səyahətdən qayıdanbaş Nişapurda və Şirazda yaşamışdır. Bakuvi öz şeirlərini «Badakuhi» (dağda yaşayan qoca) təxəllüsü ilə yazmışdır. Onun əsərləri hədislər külliyyatından, sufilərin həyatı haqqında külliyyatdan, «Əxbar əl-arifin», «Əxbar əl-qafilin», şeirlər və hikmətli sözlər külliyyatından ibarətdir. O, şiə idi, lakin onu mömin müsəlman saymaq olmazdı. Onun dünyagörüşü od kultunun təsiri altında idi və Günəşə sitayiş edirdi. Bakuvi şərqin bir çox ölkələrində məşhurlaşmışdı. Azərbaycan xalqının çox peşəkar xanəndələri və musiqiçiləri muğam əsərlərini ifa edirdilər. Azərbaycan, İran və Hindistanın musiqi mədəniyyəti bu ölkələr arasında həm qədim çağlarda, həm də orta əsrlər dövründə mövcud olmuş və bu gün də davam edən çoxəsrlik təmaslarla şərtlənən bir çox ümumi cizgilərə malikdir. Azərbaycanın rəqs sənəti çoxəsrlik ənənələrə malikdir və söyləmək olar ki, bizim zəmanəyədək – qədim çağlardan XX əsrin əvvəllərinə qədər öz ilkin tərzində gəlib çatmışdır. XII əsrdən etibarın Bakının şəhər mədəniyyətinin yüksəlişi feodal cəmiyyətinin bütün əvvəlki tarixi ilə hazırlanmışdır. XII əsr və XIII əsrin 20-ci illərinə qədərki dövr – Bakının çiçəklənməsinin ilk dövrü olmuşdur. Bakı Azərbaycan ərazisində iri feodal qurumlarından biri olan Şirvanşahlar Dövlətinin paytaxtına çevrildiyi XV əsr şəhər mədəniyyətinin çiçəklənmə dövrüdür. Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|