ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

481

O, ailəni saxlamaq üçün torpaq aldı, tərəvəz əkib-becərməklə 

günü-güzəranı  xeyli  yaxşılaşdı.  Yolötəndə  Yaqubun  bacısı 

Badisəba və qardaşı Qulam dünyaya gəldi. Ailənin böyük oğlu 

kimi Yaqub atasına bazarda göy-göyərti satmağa kömək edirdi. 

Burda nə azərbaycanca, nə də türkməncə məktəb yox idi. Ona 

görə də həddi-büluğa çatan Yaqubu atası rus məktəbinə qoydu. 

İlk vaxtlar oxumaq çətin olsa da, Yaqub gecə-gündüz çalışır, sinif 

yoldaşları ilə ayaqlaşırdı. Boş vaxtlarını Murqab çayının sahilində 

rus  uşaqları  ilə  hərbi  oyunlarda  keçirirdi.  Yolötən  sərhəddə 

yerləşdiyinə görə burada çoxlu rus sərhədçisi vardı. Yaqub da 

onların uşaqları ilə dostluq edirdi. Rus dilini az da olsa öyrənə 

bilmişdi.

1916-cı  ilin  yazında  atası  Allahqulu  kişi  bərk  xəstələndi, 

sətəlcəm  olmuşdu.  Öləcəyini  hiss  edən  kişi  balalarını  çağırıb 

vəsiyyət elədi: “Halal əməklə məşğul olun, ananızın qayğısına 

qalın” – deyib bir daha yerindən durmadı.

Dolanacaq çətinləşdiyindən Züleyxa ana evdən bəzi şeyləri sat-

mağa məcbur oldu. Bu ağır vəziyyəti görən Yaqubun ürəyi dözmədi. 

Məktəbi  atıb  əvvəlcə  Yolötəndə,  sonra  Marıdakı  (keçmiş  Mərv 

şəhəri  –  Ş.N.)  pambıqtəmizləmə  zavodunda  işə  düzəl di.  Amma 

sərhədçi uşaqları ilə yenə dostluq edirdi. Tez-tez hərbi hissəyə ge-

dir, rus sərhədçilərinin atlarını sulayır, onlara yem verirdi.

Bir gün evə həyəcanla gələn Yaqub qardaşı Qulama dedi:

–  Eşitdin  şəhərdəki  nümayişi?  Çar  yıxıldı.  Sən  anamızdan 

muğayat ol, mən uşaqlarla iki-üç günlüyə Mərvə gedirəm…

Dediyi vaxtdan bir neçə gün keçdi, gəlib çıxmadı. Gəlib çı-

xanda anası Züleyxa onun başında qırmızı lentli papaq, əlində 

tüfəng görüb mat qaldı.

– Bıy, bu ki, qurban olduğum Yaqubdur, sənə nə yaman yara-

şır, ay bala, bu paltar... – deyə anası sevincək onu qucaqladı, o 

üz-bu üzündən dönə-dönə öpdü. Bu nə deməkdi, ay oğul?

– Mən daha qızıl qvardiya əsgəriyəm, ana! – deyib qımışdı.

Qonum-qonşular  da  bu  qaraşın,  suyu  şirin  gənc  əsgərə 

həsədlə baxırdı.

Yaqub Quliyevin hərbi həyatı həmin gündən başladı.

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

482

* * *

1918-ci  ilin  yazında  Mərv  şəhərində  orduya  yeni  gələnlər 

üçün ikiaylıq hərbi kurs açılır. Hərbi işə güclü marağı olan Ya-

qub Quliyev əlaçı əsgər olduğuna görə həmin kursa oxumağa 

göndərilir.  O,  burada  hərbi  təlimlər  keçir,  müxtəlif  silahları 

həvəslə öyrənir.

Yenidən rotaya qayıdan Yaqub ağqvardiyaçılara qarşı döyüş-

lərdə iştirak edir. Həmin illərdə onunla birgə xidmət edən S.Sko-

roboqatov sonralar Yaqub haqqında yazırdı: “Ordu sıralarında 

sinfi düşmənlərə qarşı cəsarətlə döyüşən qvardiyaçı Yaqub son 

dərəcə cəsur və qorxmaz idi. Bir dəfə ağqvardiyaçılara əsir düş-

müşdü. O, əsirlikdən qaçaraq Yolötənə, ordan da piyada Bayram-

Əliyə gəldi və yenidən ordu sıralarında vzvod komandiri kimi 

düşmənlərlə mübarizəyə başladı. Yaqub əsirlikdən bir qrup yol-

daşlarını da xilas eləyib gətirmişdi”.

1924-cü  ildə  Yaqub  Daşkənddəki  Orta  Asiya  milli  hərbi 

məktəbə təhsil almağa göndərilir. Məktəbi əla qiymətlərlə bitirən 

Y.Quliyev  orada  müəllim  saxlanılır  və  eskadron  komandiri 

vəzifəsinə təyin olunur. Beş ildən sonra – 1929-cu ildə gənc zabit 

Yaqub Quliyevə daha mühüm vəzifə tapşırılır. O, ikinci Türk-

mənistan süvari alayının nəzdindəki hərbi məktəbin rəisi təyin 

olunur.

General  Yaqub  Quliyevin  haqqında  yazılan  çoxsaylı  xatirə-

lərlə, istər Orta Asiya dövrü, istərsə də Böyük Vətən müharibəsi 

illərindəki fəaliyyəti ilə tanış olanda onun igidliyinə və peşəkar 

hərbçiliyinə heyran qalmamaq mümkün deyil. Cəmi qırx iki il 

ömür sürmüş istedadlı sərkərdə əsgər və zabit heyəti arasında 

böyük nüfuza malik olub.

Otuzuncu illərdə Yaqub Quliyevin komandalıq etdiyi eskad-

ron Qızıl-Arvatda, Qaraqum səhrasının ənginliklərində, Ağ-Zila 

çöllərində,  Qırx  quyu  ərazisində  basmaçılara  və  ağqvardiyaçı 

tör-töküntülərinə qarşı müvəffəqiyyətli əməliyyatlar aparıb.

1932-ci  ildə  Yaqub  ikinci  Türkmənistan  süvari  alayının 

qərargah rəisi təyin olunub. Bir il sonra o, M.Frunze adına Hərbi 

---

Şəmistan Nəzirli

483

Akademiyaya oxumağa göndərilib. Deməli, Orta Asiya koman-

dirləri arasında ilk ali hərbi təhsil alan həmyerlimiz Yaqub Quli-

yev olmuşdur.

Akademiyada Yaqub Quliyevin keçmiş kursant dostu, gene-

ral-mayor Mixail Qryaznovun xatirəsindən:

Otuz  il  əvvəl  Hərbi  Akademiyada  Yaqub  Quliyevlə  birgə 

təhsil almışam. O, qrupumuzun starşinası idi. Yaqub yaxşı oxu-

yurdu. Bacarıqlı komandir idi. Ona görə də təlim qrupumuzun 

rəisi general Pavel Alekseyeviç Kuroçkin Yaqub Quliyevi həmişə 

bizə nümunə göstərirdi. Həssas, təvazökar gənc komandirə hamı 

hörmət  edərdi.  İlk  baxışdan  sakit  görünən  qaraşın  zabit  təlim 

qrupları  arasında  keçirilən  yarışlarda  od-alova  dönərdi.  Onun 

başçılıq  etdiyi  eskadron  həmişə  birinci  yeri  tuturdu.  Yaqub 

geridə qalan kursantlara elə kömək göstərirdi ki, o özünü təhqir 

olunmuş hesab etməsin.

Elə dostluğumuzun təməli də akademiyada oxuyanda qoyul-

du, çətinliyə düşəndə Yaqub həmişə köməyimə çatardı. 1936-cı 

ilin payızında təhsilimizi başa vurduq. Moskvada keçirilən pa-

radda iştirak elədik. Yadımdadı, 1936-cı ilin noyabr ayında ayrıl-

dıq. Yaqub özünün Qafqaz qılıncını mənə hədiyyə verdi: “Al, – 

dedi, – yadigar qalsın ki, xatırlayasan. Amma unutma ki, dədə-

baba  Vətənimin  əl  işidir.  Qafqazdandır”.  O,  qılıncı  indi  də 

evimdə saxlayıram. Ordu sıralarında xidmətdə olanda dostum 

az  olmayıb.  Yaqub  Quliyev  onların  arasında  xüsusi  yer  tutur. 

Belə dostun itkisi çox ağır olur. Heyf, çox heyf ki, nə qələbəni 

gördü, nə də qocaldı. Qırx iki yaşında istedadının çağlayan vaxtı 

həlak oldu…

* * *

Sovet  İttifaqı  Marşalı,  dörd  dəfə  Sovet  İttifaqı  Qəhrəmanı 

Georgi Jukov da general Yaqub Quliyevi müharibədən çox sonra 

da  xoş  sözlərlə  xatırlayırdı.  “Sovet  Türkmənistanı”  qəzetinin 

müxbiri  Boris  Paromanovski  ilə  müsahibəsində  Stalinqrad  uğ-

runda döyüşlərdə faşistlərin darmadağın edilməsində Türkmən 

---