Richard h. Popkin, avrum stroll zysk I s-ka wydawnictwo
Etyka (tłumaczył Norbert Leś
Yüklə 4,33 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Filozofia polityczna (tłumaczył Andrzej Przyłębski) 93
- Filozofia religii (tłumaczył Jan Karłowski) 251
- Teoria poznania (tłumaczył Andrzej Przyłębski)
- Wprowadzenie Czym jest filozofia
- Czym zajmuje się filozof
1. Etyka (tłumaczył Norbert Leśniewski) 5 Definicja etyki 5 Etyka w życiu codziennym 6 Klasyfikacja teorii etycznych 7 Teorie klasyczne 7 Platonizm 7 ! Arystoteles: doktryna środka 14 Hedonizm: filozofia Epikura 19 Cynizm 26 Stoicyzm 30 Etyka chrześcijańska 35 Filozofia Spinozy 42 Utylitaryzm: Jeremy Bentham i John Stuart Mili 52 Etyka Kantowska 57 Etyka współczesna 69 Subiektywizm i obiektywizm (realizm moralny) 73 Naturalizm, antynaturalizm i emotywizm 74 Teorie motywistyczne, deontologiczne i konsekwencji 76 Analiza subiektywizmu i obiektywizmu 78 Etyka stosowana 83 Zalecana literatura 91
Definicja filozofii politycznej 93 Filozofia polityczna Platona 95 Filozofia polityczna Thomasa Hobbesa 104 Polityczna filozofia Johna Locke'a 111 Filozofia polityczna Johna Stuarta Milla 120 Filozofia polityczna Karola Marksa 131 Współczesna teoria polityki 148 Zalecana literatura 156 II Spis treści Metafizyka (tłumaczył Jan Karłowski) 159 Czym jest metafizyka 159 Pluralizm i monizm 160 Dziedzina metafizyki 160 Problem stałości i zmiany 161 Problem relacji umysł—ciało 169 Problem wolnej woli i determinizmu 186 Rodzaje systemów metafizycznych 198 Niektórzy krytycy metafizyki 228 Zalecana literatura 248
Filozofia a religia 251 Kwestia wiedzy religijnej 252 Religia naturalna i objawiona 256 Argument Hume'a 258 Argument kosmologiczny (lub z przyczyny sprawczej) Argument ontologiczny 278 Wnioski 283 Problem natury Boga 291 Zalecana literatura 301 272
Kartezjusz: postawienie problemu 305 Problem wiedzy: dokładniejszy wgląd 314 Starożytna filozofia grecka 315 Platon 318 Sokratesa teoria form uniwersalnych 320 Władca-filozof 322 Kartezjańska teoria wiedzy 332 Dowód na obiektywną rzeczywistość 340 Racjonalistyczne teorie poznania 342 Filozofia empiryczna 346 John Locke 347 Biskup George Berkeley 360 David Hume 374 Podsumowanie empirycznej teorii wiedzy 393 Empiryczna krytyka racjonalizmu 393 Podsumowanie 395 Zalecana literatura 396 304
6. Logika (tłumaczył Jan Kariowski) 398 Definicja logiki 398 Logika dedukcyjna i indukcyjna 400 Logika dedukcyjna: sylogizm 404 Terminologia logiczna 404 Sądy twierdzące i przeczące 406 Sądy ogólne, szczegółowe i jednostkowe 410 Cztery kategoryczne sądy logiczne 412 Rozkład terminów 414 Średnie, większe i mniejsze terminy 416 Reguły określania niezawodności i zawodności 419 Przekształcanie zdań języka potocznego w zdania logiczne 425 Zdania równoznaczne 431 Obwersja 432 Konwersja 434 Kontrapozycja 435 Błędy 436 Logika, semiotyka i semantyka 450 Podsumowanie 453 Odpowiedzi do ćwiczeń 454 Zalecana literatura 460 7. Filozofia współczesna (tłumaczył Andrzej Przyłębski) 461 Pragmatyzm 461 Pluralistyczny wszechświat 468 Instrumentalizm 469 Pewna krytyka pragmatyzmu 472 Filozofia analityczna (analiza filozoficzna) 474 Atomizm logiczny: filozofia Bertranda Russella i wczesnego Ludwiga Wittgensteina 477 Pozytywizm logiczny: Schlick, Carnap, AJ. Ayer 487 Filozofia języka potocznego: Moore i późny Wittgenstein 495 Egzystencjalizm i fenomenologia 504 Saren Kierkegaard 505 Współczesny egzystencjalizm 514 Zalecana literatura 526
Kilka lat temu “New Yorker Magazine" opublikował dowcipną kreskówkę. Przedstawiała ona księgarnię, w głębi której na stole leżały cztery książki przeznaczone na sprzedaż. Tytuły były bardzo łatwo czytelne: pierwszy Filozofia prosto wyłożona, drugi Filozofia jeszcze prościej wyłożona, trzeci Filozofia bardzo prosto wyłożona i czwarty Filozofia najprościej wyłożona. Stąd też nasz tytuł — Filozofia prosto wyłożona*. Jednakże trzecie już, od 1969 roku, wydanie tej książki nasuwa nam pytanie, czy zgodnie z kreskówką nie powinniśmy zmienić tego tytułu na Filozofia bardzo prosto wyłożona czy nawet Filozofia najprościej wyłożona. Kiedy ponownie przeczytaliśmy poprzednie wydania tej książki, doszliśmy do wniosku, że uczyniliśmy już filozofię tak prostą, że bez poważnego wypaczenia jej przedmiotu nie dałoby się tego uproszczenia pogłębić, dlatego pozostawiamy tytuł nie zmieniony. Okazuje się, że również tysiące czytelników zgadza się z nami, że książka jest wystarczająco prosta. Została ona przetłumaczona na wiele obcych języków, sprzedała się w wielu krajach Zachodu oraz w Nigerii, Hongkongu, Singapurze, Izraelu i Australii. Chcielibyśmy, aby książka ta trafiła do zwykłych czytelników, którzy nie muszą posiadać specjalnego przygotowania, ale którzy po prostu mieli zamiar zapoznać się z tym, rzekomo “abstrakcyjnym" przedmiotem. Używa się jej także jako skryptu na wielu uniwersytetach całego świata. Otrzymaliśmy mnóstwo listów od licealistów i studentów, a również od wykładowców, którzy podkreślali, że jest to jedno z najprostszych wprowadzeń do filozofii. Niemniej jednak w filozofii ostatnich trzech dekad nastąpił istotny rozwój. Wydaje się więc, że przydałoby się nowe, * Tak brzmi tytuł amerykańskiego wydania (przyp. red.).
Przedmowa poprawione i uwspółcześnione wydanie. Tak też, próbując sprostać oczekiwaniom, dokonaliśmy tutaj szerokich całościowych zmian, ale oczywiście nadal naszym głównym celem jest przedstawienie podstawowych problemów filozoficznych. Mogą one przybierać różne nowe, często sofistyczne formy, ale wielcy filozofowie przeszłości nie są nigdy przestarzali. Pytania o istotę i cel ludzkiego życia, o doskonałą formę układu politycznego czy o to, która spośród doktryn absolutnie pewnej wiedzy o świecie powinna obowiązywać, będą powstawać tak długo, jak długo człowiek będzie używać swych racjonalnych zdolności, czyli tak długo, jak będzie filozofował. Filozofia prosto wyłożona jest poświęcona takim właśnie pytaniom. Nasze poprawki służą temu celowi, ale równocześnie staraliśmy się opisać nowe formy tych zagadnień, które zbliżają nas do końca dwudziestego wieku. Richard H. Popkin University of California Los Angeles Avrum Stroił University of California San Diego Wprowadzenie Czym jest filozofia? Filozofia jest zazwyczaj postrzegana jako, być może, najbardziej zawiły i abstrakcyjny ze wszystkich przedmiotów, jako dziedzina odległa od życia codziennego. Pomimo że ludzie myślą o niej jak o czymś poza ich zasięgiem, czymś odległym od normalnych zainteresowań, to przecież każdy z nas ma swoje filozoficzne poglądy, często bez względu na to, czy zdaje sobie z tego sprawę, czy nie. Znamienne, że jakkolwiek wielu ludzi ma niesprecyzowane pojęcie o tym, czym filozofia jest, to jednak termin ten pojawia się wielokrotnie w ich rozmowach. Popularne zastosowania Słowo “filozofia" pochodzi z greckiego terminu oznaczającego “miłość mądrości"; ale w użyciu powszechnym mieści się wiele różnych sposobów i znaczeń, w jakich go używamy. Czasami rozumiemy przez “filozofię" stanowisko wobec pewnych działań; mówi się często “Nie aprobuję twojej filozofii biznesu" lub “Głosuję na niego, ponieważ odpowiada mi jego filozofia rządów". Z drugiej strony stwierdzamy, że coś jest “filozoficzne", kiedy mamy na myśli zajmowanie dalekosiężnego stanowiska w pewnej mało ważnej sprawie. Kiedy ktoś jest przygnębiony, to radzimy mu, aby był bardziej “filozoficzny" — mówimy wówczas, że powinien się skupić na całościowym spojrzeniu na jakąś sprawę, a nie ulegać chwili. W jeszcze innym sensie mówimy o filozofii jako ocenie czy interpretacji tego, co w życiu jest naprawdę ważne. Można to zilustrować historyjką o dwóch kolegach, którzy pili razem piwo. Jeden VIII Wprowadzenie z nich podniósł kufel do światła, w zamyśleniu uważnie mu się przyjrzał i rzekł sentencjonalnie “Życie jest jak kufel piwa". Jego kompan spojrzał na kufel, odwrócił się do przyjaciela i spytał “Dlaczego to życie jest jak kufel piwa?" “Skąd mogę wiedzieć — odpowiedział — nie jestem filozofem". Popularne pojęcia Powszechnie jednak, pomimo wielu różnych sposobów użycia terminu “filozofia", myślimy o filozofii jako o jakiejś wielce skomplikowanej działalności intelektualnej. Wyobrażamy sobie często filozofa (jak w rzeźbie Rodina Myśliciel) jako kogoś rozważającego ostateczne pytania o znaczenie ludzkiego życia, podczas gdy wszyscy inni po prostu przeżywają swoje życie. Niektóre prasowe publikacje na temat wielkich filozofów, jak Arystoteles czy Bertrand Russell, wywołują w nas wrażenie, jakoby poświęcili się oni refleksji nad światem, ustalaniu poglądów czy teorii, które wydają się doskonałe, ale trudno znaleźć w nich jakieś praktyczne wartości. Szybko wytworzył się taki właśnie obraz filozofa, a to, czego próbuje on dokonać, jest przedstawiane jeszcze inaczej. To filozof odpowiada ostatecznie za ogólną perspektywę myśli i ideałów pewnych społeczności i kultur. Myśliciele tacy jak Karol Marks i Fryderyk Engels, jak zazwyczaj utrzymujemy, są twórcami światopoglądu komunistycznego; Thomas Jeffer-son, John Locke i John Stuart Mili stworzyli teorie popularne w społeczeństwach demokratycznych.
Bez względu na różnorodne pojęcia roli filozofa i sposób postrzegania jego działań, filozof jest zaangażowany w rozważanie spraw, które są istotne dla nas wszystkich. Poprzez krytyczne badanie próbuje ocenić informacje i poglądy, jakie posiadamy na temat świata naturalnego i świata spraw ludzkich. Dzięki takiemu badaniu filozof może stworzyć ogólny, Wprowadzenie IX systematyczny, spójny i konsekwentny obraz tego, co wiemy i co myślimy. Każdy taki obraz musi być na nowo rozważany w miarę nowych odkryć i informacji o świecie. Ten sposób rozumowania dostarcza perspektywy lub ramy, w której zwykły człowiek umiejscawia swoje — zazwyczaj bardziej ograniczone — pojęcie świata. Dostarcza jakby soczewki, przez którą możemy dostrzec swoje działania, funkcje i ich znaczenie. Dzięki badaniom i ocenianiu jesteśmy w stanie lepiej przyjrzeć się swoim ideałom i ambicjom oraz zrozumieć, dlaczego przyjmujemy jakiś pogląd lub który powinniśmy przyjąć. Od samych początków filozofii w antycznej Grecji, ponad dwa i pół tysiąca lat temu, filozofowie poszukujący perspektywy byli zawsze przekonani o słuszności badania przyjętych powszechnie poglądów i konieczności sprawdzenia ich racji. Wszyscy przyswajamy sobie wiele informacji i opinii o świecie przyrody i ludzi. Jednak tylko niewielu z nas rozważyło, które z tych wiadomości są pewne i istotne. Zazwyczaj bez zastanawiania się przyjmujemy wiadomości
Argument Sokratesa Sokrates w 399 roku p.n ,e. na procesie wytoczonym mu za głoszenie niebezpiecznych idei twierdził, że powodem, dla którego filozofował, było to, iż “Nie zbadane życie nie jest warte życia". Utrzymywał on, że prawie wszyscy mu współcześni spędzają swe życie, goniąc za różnymi celami, jak sława, bogactwo, przyjemności, nie pytając wcale siebie, czy jest to naprawdę ważne. Jeśli nigdy nie zadadzą sobie takiego pytania i nie odpowiedzą na nie szczerze, to nigdy też nie będą wiedzieć, czy robili coś dobrego. Ich życie może okazać się zmierzaniem ku nieużytecznym, a nawet niebezpiecznym celom. Wprowadzenie Każdy z nas ma jakiś ogólny pogląd na świat, w którym według naszych przekonań żyjemy, na to, co w tym świecie jest wartościowe itd. Większość z nas, tak jak współcześni Sokratesowi, nie zadaje sobie trudu, aby badać podstawy swych poglądów, ich odpowiedniość, jak również to, czy mamy powody, by sądzić, że nasze poglądy są spójne i zwarte. Tak też, każdy z nas, w pewnym sensie, ma jakąś “filozofię", ale niewielu filozofuje, aby sprawdzić, czy jest ona uzasadniona. Zgodnie z argumentem Sokratesa, filozof domaga się rozjaśnienia tego, czym są nasze milczące przekonania i założenia odnośnie do świata, do siebie i do naszych wartości. Filozof podkreśla, że można przyjąć pewien pogląd, jeśli rozpozna się logiczne kryteria ustanawiane przez rozum czy inteligencję. Cała masa nie zorganizowanych opinii musi być sprawdzona, zbadana i ujęta w sensowny i spójny system poglądów.
Te wstępne komentarze dają już pewien obraz tego, czym filozofia się zajmuje, ale jest on jeszcze zbyt niewyraźny, aby pokazać cały przedmiot filozofii. Dlaczego nie można po prostu podać jego jasnej definicji, aby od samego początku stało się jasne, do czego dąży filozof? Trudność w tym, że filozofię najlepiej wyjaśnić poprzez samo filozofowanie, a nie przez próby opisywania jej. Jest to po części sposób rozważania pytań, jak też próby rozwiązywania pewnych problemów, które tradycyjnie interesują tych, co zwą siebie lub zostali nazwani filozofami. Jak zobaczymy w dalszych częściach książki, jedną z kwestii, co do których filozofowie nigdy nie byli zgodni, jest to, na czym filozofia polega.
Ludzie, którzy byli prawdziwie zaangażowani w filozofowanie, mieli różne cele. Niektórzy byli religijnymi przywódcami, jak św. Augustyn, i próbowali wyjaśnić i uzasadnić pewne religijne Wprowadzenie XI punkty widzenia. Niektórzy byli uczonymi, jak Kartezjusz (Renę Descartes), który usiłował interpretować znaczenie i doniosłość przeróżnych odkryć i teorii naukowych. Inni, jak John Locke i Karol Marks, filozofowali, aby osiągnąć zmianę politycznej organizacji społeczeństwa. Wielu angażowało się w szerzenie pewnych idei, które według nich mogłyby pomóc ludzkości. Jeszcze inni nie mieli tak imponujących zamiarów, ale starali się po prostu zrozumieć właściwości świata, w którym żyli, oraz poglądy ludzi, z którymi przebywali. Kim są filozofowie? Zajęcia filozofów były tak zróżnicowane jak ich cele. Niektórzy byli nauczycielami, często profesorami uniwersytetów prowadzącymi wykłady z filozofii, jak dla przykładu w średniowieczu św. Tomasz z Akwinu, który wykładał na uniwersytecie paryskim, lub w XX wieku John Dewey wykładający w Columbia University w Nowym Jorku, Martin Heidegger na uniwersytecie we Freiburgu czy Ludwig Wittgenstein w Cambridge. Inni byli liderami ruchów religijnych, biorąc czynny udział w ich organizowaniu, jak św. Augustyn, który był biskupem Hippo Regins u schyłku Imperium Rzymskiego, czy George Berkeley — biskup w Cloyne w Irlandii w XVIII wieku. Wielu filozofów miało zwyczajne zajęcia, jak Baruch Spinoza, który żył ze szlifowania soczewek. John Locke był lekarzem, John Stuart Mili pisywał do gazet i był korespondentem “Member of Parliament". Znacząca większość najbardziej wpływowych filozofów była uczonymi (często matematykami). Wielu oddawało się karierze, która oddalała ich od zgiełku życia codziennego. Bez względu na cele lub zajęcia filozofowie, ogólnie mówiąc, zgadzają się z tym, że najważniejsze i najbardziej wartościowe jest rozważne badanie i analizowanie poglądów i dowodów na nie. Filozofowie myślą o pewnych sprawach w swoisty sposób. Pragną oni odnaleźć nasze podstawowe idee i pojęcia, to, na czym opieramy swoje wiedzę, ustalić, jakie kryteria powinniś- XII
Wprowadzenie my stosować przy dochodzeniu do twierdzeń, jakie przekonania dadzą się obronić itd. Swego czasu jeden z autorów tej książki rozpoczął swoje wykłady kursem zatytułowanym “Wprowadzenie do filozofii". Starając się przedłożyć słuchaczom wstępny obraz tego, jakiego rodzaju materią będą się zajmować, przytoczył pytanie, które zadał Platon około dwóch i pół tysiąca lat temu, a które pojawiło się ponownie w roku 1992 w sprawie Rodneya Kinga: Co to jest sprawiedliwość? Ułatwiając zrozumienie tego pytania, poruszył też kilka podstawowych spraw: Jak odróżniamy akty prawne od nieprawnych?, Jak możemy powiedzieć, co powinniśmy robić lub co jest słuszne?, Czy sprawiedliwość opiera się tylko na legalnych konwencjach, czy są inne, bardziej podstawowe, kryteria? Po wykładzie pewien student spytał profesora, czy w ogóle istnieją odpowiedzi na te liczne pytania. Nauczyciel odrzekł, że można rozważyć jedynie możliwe odpowiedzi, ale nie będzie pewności, czy są one trafne. Wobec czego student stwierdził “W porządku, zatem póki mamy odpowiedzi, nie musimy myśleć". Filozof nie oczekuje jakichkolwiek odpowiedzi, nie jest też skłonny przyjąć ich tylko dlatego, że są odpowiedziami. Student ów mógłby się zgodzić na życie nie zbadanym życiem, ale filozof poszukuje takich odpowiedzi, aby człowiek, po rozważnym namyśle, mógł uznać je za uzasadnione. Filozofowi nie wystarcza ani nie przekonuje go fakt, że niektóre odpowiedzi już istnieją lub są nawet przyjęte przez całe niemal społeczeństwo. Jeśli się nawet wydaje, że pewne odpowiedzi są słuszne, to nie wystarcza to, aby na tym poprzestać. Wedle filozofa człowiek może przyjąć jakąś odpowiedź tylko wtedy, gdy jest całkowicie pewien jej prawdziwości. W przeciwnym razie wszystko, co filozoficzne badanie mogłoby osiągnąć, byłoby tylko uświadomieniem nam, że każda istniejąca odpowiedź jest niewłaściwa. Ów student, podobnie jak wielu ludzi w każdym czasie, wolałby raczej sprzedać swoje “pierworództwo", niż podjąć wysiłek filozofowania. Zrzeka się on swej podstawowej funkcji istoty racjonalnej, aby nie dręczyć się problemem poszukiwania Wprowadzenie XIII uzasadnienia dla swych przekonań, tworzenia zgodnego i spójnego systemu swych poglądów. Filozof jednak upiera się przy tym, aby nie odpowiadać na podstawowe pytania w pospieszny czy też mimowolny sposób. Byłoby dalece lepiej w ogóle nie mieć odpowiedzi, niż otrzymać nie sprawdzoną lub, co gorsza, złą. Dwa przykłady Aby przybliżyć, co robi i czego poszukuje filozof, dobrze będzie rozważyć dwa przykłady ilustrujące sytuacje, w których pojawia się konieczność intelektualnego przebadania pewnych podstawowych wierzeń i przekonań. Pierwszy przykład odnosi się > do filozofów greckich, którzy żyli w VI wieku p.n.e. w ówczesnej kolonii greckiej w Azji Mniejszej — części dzisiejszej Turcji. Filozofowie greccy Na podstawie naszych informacji o tej epoce wnioskujemy, że większość ludności przyjmowała mitologiczne wyjaśnienia wydarzeń, tak jak opisał to Homer. Wszelkie wydarzenia naturalne uważane były za efekt aktywności bogów i duchów, które zamieszkiwały ziemię. Również konflikty, rywalizacja między bogami, jak też ich związki z ludźmi uznawano za wydarzenia świata widzialnego. Pierwsi myśliciele, którzy zapoczątkowali poszukiwania filozoficzne, uznali, że nieodpowiedniość tych wierzeń wyniknie zaraz po ich zbadaniu. Różne społeczności miały różne mitologie, większość z nich była wewnętrznie skłócona lub zwaśniona z sąsiadami. Ówczesne wyjaśnienia opierały się zawsze na niewystarczających dowodach i z tego względu nie mogły zadowalająco wytłumaczyć często sprzecznych informacji o świecie. Filozofowie, ku przerażeniu współczesnych, żądali dowodów na mitologiczne poglądy lub znalezienia teorii zadowalającej ludzi rozsądnych. Odrzucając tradycyjnie przyjmo- XIV
Wprowadzenie wane wierzenia i poszukując wiarygodnych teorii, próbowano wyjaśnić świat naturalny w sposób spójny i racjonalny. Księga Hioba Podobnie w Biblii, w Księdze Hioba, znajdujemy obraz początku filozoficznych poszukiwań. Hiob żyje w świecie, w którym ludzie przyjęli pogląd, że uniwersum jest rządzone przez dobrego i sprawiedliwego Boga. Bóg ten nagradza sprawiedliwych i karze grzesznych, a cały system kar i nagród dotyczy każdego dokładnie w tym samym stopniu. Hiob był “doskonały i sprawiedliwy, był posłuszny Bogu i wystrzegał się zła", a jednak został ukarany. Hiob wraz ze swymi “pocieszycielami" dyskutował ten rażący konflikt pomiędzy przyjętą wiarą w boską dobroć i sprawiedliwość a tym, co przydarzyło się jemu. “Pocieszyciele", nie chcąc zrewidować swych poglądów, woleli zaprzeczyć faktom. Starali się przekonać Hioba, że musiał popełnić jakiś grzech, skoro spotkała go kara. Ten natomiast twierdził, że przyjęty system wierzeń musi być nieodpowiedni, skoro nie potrafi wytłumaczyć tego, co rzeczywiście wiemy o życiu, mianowicie, że w tym sprawiedliwie rządzonym świecie powodzi się grzesznym, a sprawiedliwi cierpią.
Wprowadzenie XV Na podstawie obu tych przykładów pochodzących z czasów początku filozoficznego namysłu można już dostrzec to, co wprawia w ruch filozoficzne poszukiwania. Zawsze będą istnieć ludzie gotowi zaakceptować niemal każdy pogląd. Jednak zawsze będą też istnieć tacy, którym nie da spokoju to, co w takich poglądach jawi się jako niekonsekwencja. Zawsze powstanie pytanie, dlaczego przyjąć akurat te poglądy albo czy są one prawdziwe. To filozofowie właśnie zaczęli stawiać pytania i poszukiwać rozwiązań. Jak to czynią i co osiągają, jest głównym przedmiotem filozofii. Konkluzja
i spójnego systemu wierzeń, co jest istotą żądania racjonalnie zadowalających wyjaśnień" można znaleźć odpowiedź w relacji ze stosunkowo niedawnego wydarzenia. Wedle doniesień prasowych pewien przemytnik alkoholu uciekł z likierem, który miał zamiar dostarczyć swoim klientom. Otrzymał wielkie zamówienie i aby móc je zrealizować sporządził mieszankę likieru, płynu przeciw zamarzaniu i kilku innych składników. Po spożyciu tej mieszanki zmarło około trzydziestu osób. Kiedy aresztowano przemytnika, spytano go, czy ma coś do powiedzenia o efekcie swych łotrowskich poczynań. “Cóż — komentował — to daje do myślenia". Filozofia również, choć w mniej niebezpieczny sposób, daje do myślenia, zmusza do zastanowienia się nad podstawami swoich poglądów, wiedzy i przekonań, nakłania do sprawdzania powodów, dla których coś robimy, przyjmujemy, do sprawdzania wagi swych idei i ideałów, w nadziei, że to, co po takim namyśle pozostanie, będzie tym, co w nas najbardziej podstawowe, lub choćby tym, co racjonalne. Filozoficznym pytaniem jest, czy pożądaną konsekwencją tych poszukiwań będzie ich upadek, tak jak upada współcześnie chęć zbadania własnego życia, ale filozoficzne pytanie to również to, na co będzie się można świadomie zdecydować po Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|