Referat mövzu Qazın tərkibinə görə qaz-kondensat quyularının sulaşmasının diaqnostikası əsasında nəticələrin təhlili

Şək.2.1. Karbohidrogen qarışıgının faza çevrilmələrnin termodinamiki əyrisi.

Əks praseslərin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, karbohidrogenlər qarışığının kritik temperaturu maye şəklində karbohidrogenlər qarışığının mövcudluğu üçün yeganə şərt deyil və tək karbohidragenlərçün xarakterik sayılır. Həmin proseslərdə bölgədə təzyiqin artması (7-9) və bölgədə temperaturun artması (g-h) səbəbindən maye buxarlanır, kandensasiya yaranır, yəni karbohidragenlərin faza çevrilmə prosesləri birbaşa proseslərdə olanların tam əksinədir.

Əks proseslər onunla izah olunur ki, proses karbohidrogen komponentlərinin uçuculuğunu artırır, bu da qaz qarışığının sıxılma dərəcəsini artırır. Bu proseslərdə qaz qarışıqlarının ağır karbohidrogenləri daha yüngül qaz halındakı karbohidragenlərə parçalanır.
Burda göstərilmiş hallar təbii şərayitdə qaz-kondensat yataqlarında müşahidə olunur. 1500 m-dən çox dərinlikdə aşkar edilən bu yataqlar bir və ya ikifazalı vəziyyətdə karbohidrogen qarışıqlarının olması, bu yataqlarda təzyiq və temperaturun yüksək olması, qaz amilinin böyük olması, kondensatda ağır metallar yüksəkdir. Bu karbohidrogen qarışıqları müəyyən təzyiq və temperaturda rekondensasiya və yenidən buxarlanma qanunlarına tabe olur. Bəzi hallarda yataqlarda təbii qaz ya daha yüksək, ya da neft layına bitişik olur və onların həcmi kiçik olur. Qaz-kondensat yataqlarının sənaye məhsulları müxtəlif işlənmə mərhələlərində qaz və kondensat olub, onlara benzin, liqnin, mazut və dizel karbohidrogen fraksiyaları daxildir.
Saxlanma şəraitindən və karbohidrogen qarışıqlarının tərkibindən asılı olaraq qaz-kondensat yataqları aşağıdakı kimi təsnif edilir:
1) ikifazalı - DEF seqmentində təzyiq və temperaturun əhatə etdiyi diapazon;
2) bir fazalı - doymuş DE-nin kondensasiya xəttinə yaxın sahə; doymamış - MDEN diapazonu; həddindən artıq qızdırılıb - NE xəttinin sağındakı sahə.
İki fazalı qaz-kondensat yataqlarına dərinlikdə yerləşən qazla doldurulmuş neft yataqları daxildir. Müəyyən tərkibli təbii qazlar halında, 60 atm-dən yuxarı təzyiqlərdə yenidən buxarlanma fenomeni müşahidə edilə bilər. Təbii qazda kondensatın miqdarından asılı olaraq qaz kondensat yataqlarının aşağıda sadalanan növləri vardır:
a) hər m³ qazda 100.0 sm³-a kimi kondensata malik zəif karbohidrogen qarışığı olan yataqlar;
b) hər m³ qazda 100.0–300.0 sm³ kondensata malik qarışıq orta karbohidrogen layları;
c) hər m³ qazda 300.0 sm³-dan artıq kondensata malik qarışıq karbohidrogenlərin zəngin yataqları.
Təbii qaz kondensatında propandan daha ağır karbohidrogenlər var. Kondensat sabit temperaturda təzyiq düşməsi və ya qazı sabit təzyiqdə soyutmaqla hasil edilən neftli qazlardan parçalanır. Həmin vaxt əvvəlcə daha ağır karbohidrogenin kompanentləri ayrılır və proses davam etdiyi müddətcə daha yüngül karbohidrogenin kompanentləri ayrılır. Maksimum kondensasiya təzyiqi maksimum kandensasiya təzyiqi adlanır. Normal qaz qarışığıyçün həmin rəqəm 55.0-70.0 atm aralığı olur.
Neft qazından ayrılmış kondensatın orta sıxlığı 0,60-0,80 q/sm³, qaynama nöqtəsi 10.0-50.0°C, son qaynama nöqtəsi isə 140.0-300.0°C-dir. Çox vaxt kondensat şəffaf rəngə malikdir, bəzənsə yağ qarışığı varsa açıq sarıya çevrilir.
Qaz kondensat yataqlarından çıxarılan məhsulun faza nisbətlərinin dəyərini qaz kondensat əmsalı kimi qiymətləndirmək olar. Bu, ayrılan qazın (m3) separatorlarda və sorbsiya qurğularında yığılan kondensatın miqdarına (m3 və ya tonla) nisbətidir. Bir çox qaz kondensat yataqlarında qaz kondensat əmsalı 2000–250 000 m3/m3 təşkil edir.
Aparılmış tədqiqatlar əsasında onlar yeni kəşf edilmiş karbohidrogen yataqlarının və onların qaz kondensatının təbiətini tapırlar. Bununçün aşağıdakı məlumatları bilməyimiz lazımdır:
a) Kondensasiyya prasesinin izotermini və izobarlarını almaq üçün müxtəlif təzyiqlərdə və temperaturlarda ayrılan kondensatın miqdarının təyini;
b) Verilmən temperatur rejimiyçün kandensasiya prasesinin ilkin və yekun maksimum kondensasiya təzyiqnin təyini;
c) Kondensasiya prosesnin fərqli rejimləri altında kondensatın tərkibini təyin etmək;
d) Layda sorbsiya praseslərindən sonra təmizlənən quru qaz ilə itirilən kondensatın miqdarının təyini və təzyiqin düşməsi nəticəsində ayrılması.
Qaz kondensat yataqlarından qaz kondensatını təyin etmək üçün ABŞ, Rusiya və başqalarından istifadə edilmişdir.Çöldə tədqiqatlar üçün ölkələrin istehsalı olan müxtəlif cihazlardan istifadə olunur.
Tədqiqat məqsədləri üçün qapalı quyulardan (statik təzyiq altında olan quyulardan) davamlı olaraq alınan az miqdarda qazın tədqiqi ciddi səhvlərə yol açır, çünki bu tədqiqatlarda hasil edilən qazda kondensatın miqdarı faktiki həcmdən (10-30%) azdır. . Odur ki, məhsulun qaz kondensatının yastılıq və ayırma tədqiqatlarının nəticələrinə əsasən onun xassələrini öyrənmək üçün separatorlardan keçmiş işlək yatağın qaz axınmdan nümunələrin əldə olunması vacibdir. Həmin metodun tətbiqi praktiki olaraq məhduddur. Bir çox hallarda sübut olunmuş mədən quyularından qaz atmosferə buraxılır. Qaz-kondensat yataqlarında istismar edilən qaz kondensat quyuları üçün qaz debiti elə təyin olunmalıdır ki, qaz ilə birgə quyuya daxil olmuş kondensat quyunun gövdə hissəsində (quyuda) və quyunun dibində toplanmasın və quyu ağzına qalxsın. qazla birlikdə (yerin səthində). Səyyar laboratoriyalarda quyuların tədqiqi zamanı xüsusi nümunə götürənlərdən istifadə etməklə istismar quyularının qaz axınından (yuyulmasından) quyu nümunələri götürülür.
Qaz kondensat quyularının tədqiqiyçün sadə tədqiqat qurguları aşagıdakı alətlər və avadanlıqlarla təchiz edilmişdir: separatırlar, sensorlar, sayğaclar və nümunə göturənlər. Ölçmədən sonra qaz və ayrılmış kondensatın həcmi tapıldıqdan sonra numunələr əlavə analizçün laboratoriyalara göndərirlər.Çox mürəkkəb elmi-tədqiqat obyektlərində bu cür avadanlıqlara yuxarıda göstərilən avadanlıqlardan əlavə: soyuducu, qurutma sütunu, istilik dəyişdiricisi, termostat, sorbsiya sütunları və s. quraşdırılır.
Qaz kondensat qarışığının lay şəraitindəki faza keçidlərinin daha ətraflı öyrənilməsiçün xüsusi alətlər işlənərək hazırlanmışlar. Həmin cihazların əsas hissəsi hərəkətli porşenlərlə birləşdirilmiş yellənən (fırlanan) HTP bombalarından ibarətdir. Onlar HTP-nı təbii qazla, kondensatla dolduraraq orada rezervuar təzyiqi və temperaturu yaradırlar. Bomba kondensat qaz fazasında həll olunana qədər sarsılır. Sonra onlar bombanın içindəki qaz-kondensat qarışığını diferensial şəkildə qazsızlaşdırır və bombanın şüşə pəncərələrindən kondensatın miqdarını dəqiq ölçürlər.
Tədqiqatların nəticələrinə əsasən qaz-kondensat yatağında qaz və kondensat ehtiyatları müəyyən edilir, yatağın işlənməsi layihəsi hazırlanaraq seçilir. Məsaməli bir mühit qaz kondensat çöküntülərinə faza çevrilmə prosesini çətinləşdirdiyindən, bu işə eksperimental məlumatlardan istifadə etməklə baxılır.
Bu günə qədər bütün dünyada çoxlu sayda qaz-kondensat yataqları kəşf edilib və işlənilir, bu yataqların əksəriyyəti ABŞ-da yerləşir. ABŞ-ın qaz-kondensat yataqlarının böyük əksəriyyəti Texas və Luiziana ştatlarında yerləşir. Qaz kondensat yataqlarının təxminən 90%-i 1500 m-dən çox dərinlikdə yerləşir.