T.Ş. Salavatov, M.Ə. Dadaş-zadə, X.İ. Dadaş-zadə “ yeralti hidravliKA” fənnindən mühazirə konspekti

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ


T.Ş.Salavatov, M.Ə.Dadaş-zadə, X.İ.Dadaş-zadə

“ YERALTI HİDRAVLİKA”

fənnindən mühazirə konspekti




GİRİŞ
“Yeraltı hidravlika” neft,qaz və qaz-kondensat yataqlarının işlənməsinin layihələndirilməsi və istismarı üzrə “ neft və qaz mühəndisi” və “ geologiya mühəndisi” hazırlanmasında tədris planı üzrə keçilən sənət fənlərinin nəzəri əsasını təşkil edir .
“Yeraltı hidravlika” neft yə qaz yataqlarını təşkil edən məsaməli mühitdə maye, qaz və onların müxtəlif komponentlərlə qarışığından yaranan sistemlərin hərəkət qanunlarını öyrənir.
Neft ,qaz və qaz-kondensat yataqlarının işlənməsi və istismarı dedikdə, layın enerjisini tənzimləməklə , neft ,qaz və kondensatın quyulara hərəkətini təmın və idarə etməklə onların yer üzərinə çıxarılması posesı başa düşülür. Neft və qaz yataqlarının işlənməsi maye , qazın və onların qarışıqlarının məsaməli mühitdə fasiləsiz hərəkəti ilə əlaqədardır.
Yataqların işlənməsi və istismarı posesinin düzgün idarə olunması üçün lay boyunca məsaməli mühitdə hərəkəti xarakterizə edən amillərin – təzyiq,sürət,temperatur,maye,qaz,kondensat komponentlərinin miqdarı , onların fazalarda paylanma dərəcələri və s. öyrənilməsində “Yeraltı hidravlika fənninin rolu əvəzsizdir.
Süzülmə nəzəriyyəsinin, məsaməli mühitdə maye ,qaz və qazlı mayelərin qərarlaşmış və qərarlaşmamış hərəkətlərinin öyrənilməsində , neftin layda su ilə sıxışdırılmasında , mayenin və layın eıastikliyinin , eləcə də yataqlarin daban və tavanında yerləşən layların keçiriciliyinin nəzərə alınmasında və s. şəraitlərdə quyular sisteminə neftin və qazın axmasında bu fənnin neftçi mühəndis tərəfindən öyrənilməsi çox vacibdir.


MƏSAMƏLİ MÜHİTDƏ SÜZÜLMƏ
1.1.Məsaməlik
Hər bir bərk cismin bərk maddə ilə tutulmamış boşluqları olur ki, bu da məsaməlik adlanır. Neft layının səciyyəsini müəyyən edən başlıca amillərdən biri də məsaməlikdir. Neftli layın məsaməliyi onun daxilində yerləşə biləcək mayenin miqdarını müəyyən edir. Layların məsaməlikləri nə qədər böyük olarsa, onlarda yerləşən neft və qazların miqdarı və yeraltı ehtiyatları da bir o qədər çox olar.
Süxurun məsaməliyi onun quruluşunda iştirak edən bütün boşluqların cəmindən ibarətdir , məsaməlik və aralıq əmsalları ilə təyin edilir, faizlə ölçülür .
Bütün məsamələrin həcminin süxurun həcminə olan nisbətinə məsaməlilik əmsalı deyilir və aşağıdakı kimi tapılır.
(1.1)
Burada m - məsaməlik əmsalı;
V – süxurda olan məsamələrin həcmi;
V_s – bütün süxur parçasının həcmidir.
Aralıq əmsalı isə, hərəkət istiqamətinə normal olan süxurun en kəsiyində məsamələrin sahəsinin süxurun sahəsinə olan nisbətinə deyilir.
(1.2)
Burada aralıq əmsalı, süxurun sahəsi , məsamələrin sahəsidir.