Redaksiyadan əvvəli də var. Ancaq “

90
 №2 İyun 2014
əlaqədardır. Bu əxlaqın əmrləri rəsmi əxlaqın əmrlərindən çox daha kəskin, dəyişməz 
və təsirlidir. Bu sahədə də müxtəlif qatları nəzərə almaq lazımdır: keçmiş həyatın 
şərtlərinə nümunə olan, bu nümunəliyinə görə mürtəce və mühafizəkar, fosilləşmiş 
dəyərlər ilə, gündəlik həyatın forması və şərtləri tərəfindən müəyyənləşdirilmiş, çox 
vaxt yaradıcı, mütərəqqi, müxtəlif yeniliklər ehtiva edən və ümumən idarə edənlərin 
əxlaqından ya fərqli, ya da ona müxalif və hələ inkişaf prosesində olan bir əxlaq”.
Dolayısı ilə, Qramşi üçün mədəniyyət sahəsindəki mübarizə də modernlik və 
ənənə arasında deyil, hegemon olanla bu hegemoniyaya məruz qalan arasındakı 
mübarizədir.
Birmingham Şənliyi
Qramşinin  folkloru  araşdırarkən  ortaya  qoyduğu  bu  fikirlər  Birmingham 
Mədəniyyət  İnstitutu  nəzəriyyəçiləri  tərəfindən  yeni  bir  kontekstdə  irəli  sürülür. 
R.Williams, S.Hall, E.M.Thompson və s. kimi nəzəriyyəçiləri özündə birləşdirən bu 
məktəbə  görə,  “mədəniyyət  hər  zaman  iqtidar  münasibətləri  içərisində  istehsal 
olunur”.  Yəni  Birmingham  tənqidçiləri  kütləvi  mədəniyyətin  yeknəsəq  güclərinə 
qarşı ona məruz qalanların müqavimətinin varlığına da diqqət çəkirdi. Bununla da 
həm  Birmingham  nəzəriyyəçiləri,  həm  də  onların  davamçıları  insanların  “mədəni 
debillər” olmadığını vurğulayaraq, tamaşaçının kütləvi mədəniyyətə qarşı potensial 
reaksiyasının mürəkkəbliyini göstərməyə çalışırdı. Məsələn, Stuart Hall`a görə, bu 
reaksiya üç cür ola bilərdi: geniş yayılmış, kompromis və müxalif. Bu baxışa əsasən, 
“geniş  yayılmış”  reaksiya  kütləvi  mədəniyyət  məhsulunu  olduğu  kimi  qəbul  edir. 
“Kompromis” reaksiya strukturu olduğu kimi qəbul eləsə də, bəzi iddiaları şübhəylə 
qarşılayıb müzakirə predmetinə çevirir. Müxalif reaksiya isə aşağı siniflərin mənfəəti 
üçün  bu  kapitalist  sistemi  ümumən  rədd  edir.  Yəni  Stuart  Hall  ortaya  qoyulan 
məhsulun  nə  olduğundan  çox,  onu  qəbul  edənlərin  siyasi  mövqeyini  və  ümumi 
ictimai təcrübəni vurğulayırdı.
Raymond  Williams  isə,  ümumilikdə  “kütləvi  mədəniyyət”  termininə  qarşı 
çıxırdı. Öz sözləri ilə desək, bunu edərkən onun məqsədi “terminin özüylə birlikdə 
gətirdiyi  gözdən  qaçan  assosiasiyalara  diqqət  yönəltmək”  idi.  Çünki  “kütlə”  və 

---

91
“kütlələr”  sözləri  “yığın”dan  “qələbəlik”ə,  “avam  xalq”a  qədər  müxtəlif  mənalara 
gələn  sözlərdir  və  çox  mənalıdır”.  Məsələn,  siyasət  sahəsində  “kütlə”  deyərkən, 
“sağ onu kütlə demokratiyasından bəhs etmək üçün istifadə edir ki, bu olduqca 
qaba,  əvvəldən  təxmin  oluna  bilməyən  və  ələ-ovuca  sığmazdır.  Sol  isə  “kütlə” 
sözündən həmrəylik mənasında, insanların mövcud vəziyyətləri ilə barışmayaraq, 
onu  dəyişdirmək  üçün  birləşdiyi  kütləvi  aksiyaları  nəzərdə  tutaraq  istifadə  edir”. 
Mədəniyyət  sahəsinə  baxdıqda  isə,  kütləvi  mədəniyyət  qurumlarının  modern 
mediadan daha əvvəl formalaşmağa başladığını deyən Williamsa görə, bu dövrdə 
“kütləvi mədəniyyət qurumları, insanların böyük dəstələr olaraq birləşdiyi (bayraq 
daşımaq,şüarlar demək və s.) və öz aralarında müəyyən kommunikasiya formaları 
yaratdığı  bir  növ  toplantıya  uyğun  gələn  mitinqlər  və  nümayişlərdir”.  Ancaq  indi 
isə “yığın deyə biləcəyimiz çox böyük bir tamaşaçı və kütlə olsa da, insanların çox 
kiçik qruplar halında, yaxud tək başlarına və ya ailə fərdləri arasında dağınıq bir 
tamaşaçı kütləsini əmələ gətirdikləri evdə, istifadə edilən texnikaların çoxu daha 
çox fərdi (kütləvi deyil) bir danışıq tərzi üçün təkmilləşdirilib.”
Digər tərəfdən, Raymond Williams “kütləvi mədəniyyətin” içində bir “populyar 
mədəniyyət” olduğunu, bunun xalq mədəniyyətinin davamı olaraq nəzərdən keçirilə 
biləcəyini  də  deyir.  Xüsusilə,  keçmiş  həyat  formalarında  heç  vaxt  “mədə-niyyət” 
olaraq görünməyən geniş bir hissənin üzərində durur Williams – gündəlik danışıq 
və  dinamik  münasibətlər,  zarafatlar,  deyişlər,  əyləncə  və  s.  Yəni  onun  fikrincə: 
“Gündəlik dedi-qoduların birbaşa bir TV serialına nəql olunmağının bir mənası var”. 
Əsas məsələ isə “bu cür TV formalarının bu mədəniyyəti ifadəmi etdiyini, yoxsa onu 
qəsb edərək (...) ona yeni bir yönmü verdiyini” anlamağa çalışmaqdır.
Williams haqlıdır, kütləvi mədəniyyətin əzilənləri nə qədər ifadə edə bildiyi və 
ya onları necə və nə cür manipulyasiyalara məruz qoyduğunu anlamağa çalışmaq 
vacibdir. Ancaq bunu edərkən nə bir çox postmodernist kimi ona aşiq olmamaq, 
nə  də  elitistlər  kimi  onu  alçaltmamağa  çalışmaq  da  bir  o  qədər  vacibdir.  Zira 
orda  barbarlığın  izlərini  tapmaq  mümkün  olduğu  kimi,  işığın  izlərini  də  tapmaq 
mümkündür. Hər zaman.

---

92
 №2 İyun 2014
İstifadə olunan mənbələr:
1. Terry Eagleton. “Kültür Yorumları”. Ayrıntı yay., 2005.
2. Norbert Elias. “The Civilizing Process”. Wiley, 2000
3. Kate Grahen. “Gramsci, Kültür, Antropoloji”. Kalkedon yay., 2006.
4. Martin Jay. “Diyalektik İmgelem - Frankfurt Okulu ve Toplumsal Araştır-
    malar Enstitüsünün Tarihi”. Belge yay., 2004.
5. T.Adorno, M.Horkemeir. “Aydınlanmanın Diyalektiği”. Kabalcı yay., 2010.
6. Raymond Williams.“Kültür ve Materyalizm”. Sel yay., 2013
7. Raymond Williams. “Television: Technology and Cultural Form”, 1974.
8. Stuart Hall. “Encoding and Decodinginthe Television Discourse”, 1973.

---

93
Maxim
“İşçi sinfi cənnətə gedir”
“İşçi nə qədər çox zənginlik yaradırsa, istehsalı 
keyfiyyət  və  həcm  baxımından  nə  qədər  artırırsa, 
o  qədər  yoxsul  vəziyyətə  düşür,  o  qədər  ucuz 
əmtəə  olur.  İnsanların  dünyasının  dəyərsizləşməsi 
əşyaların, şeylərin dünyasının dəyər qazanmasına 
mütənasib olaraq artır.”
(Karl Marks, “1844 iqtisadi və fəlsəfi əlyazmalar”)
“İşçi  sinfi  cənnətə  gedir”  filmi  təkcə  kapitalist  sistemi  və  humanizmin 
avtomatlaşma vasitəsilə deqradasiyasını tənqid etmir, həmçinin işçi sinfinin siyasi 
mübarizədəki ikitərəfli vəziyyətini təsvir etməyə çalışır. Filmin qəhrəmanı həyatında 
qadınlar və işindən başqa bir şey düşünə bilməyən, Lulu ləqəbi ilə tanınan Massa adlı 
fabrik işçisidir. Öz texniki bacarığı ilə işləyən mexanizmin əsas vintinə çevrilmiş Massa 
digər işçilər üçün əlçatmaz görünən profildir və hər kəs onun ritminə uyğunlaşmağa 
məcburdur. Lakin sonradan iş prosesində baş verən ‘barmaq itkisi’ – bunu üsyanın 
çıxış nöqtəsi də adlandırmaq olar – Lulu’nun fərdiyyətçi davranışlarından konkret 
reaksiya gözləyir və o, lümpen həyat tərzindən sıyrılaraq etirazçıya çevrilir. Etiraz 
formaları  ortaya  çıxdıqda  isə  qəhrəmanımız  reformizmə  sığınmaqdansa,  radikal 
inqilabçı hərəkatı üstün tutur. Əvvəllər sinfi münaqişələrdən yaxasını kənara çəkən 
Massa  artıq  mövcud  hadisələrin  mərkəzi  fiqurudur.  Bu  cür  siyasi  transformasiya 
Lulu’nu “bir ölçülü insan”dan son gülləsi ilə kapitalistlərə qarşı çıxmış duelloçuya 
çevirir. Artıq onun “zəncirlərindən başqa itirəcəyi bir şeyi yoxdur”...
Elio  Petri  (1929-1982)  siyasi  məzmunlu  filmləri  ilə  tanınan  italyan  rejissor 
MƏDƏNİYYƏT

---