R. O. Mammadova Fəlsəfə elmləri namizədi, dosent

2. Concept the forms of law............................................................... 197
3.  Concept of the source of law and  its relation with the concept
of forms o f law.................................................................................... 202
4.  Forms and sources of the positive law................................. 
 
209
5.  Forms and sources of the natural law............................................. 215
CHAPTER V. LAW  IN THE SOCIAL STRUCTURE 
OF SOCIETY.....................................................................................223
1.  Concept of the social structure...................................................... 223
2.  Social norms and speciftty of their forms......................................226
3. Social roles...................................................................................... 251
4. Social  groups.................................................................................. 257
5.  Social  institutes............................................ 
261
6.  Society and its historical stages  ................................................... 271
CHAPTER VI.CONSCIENCE AND  LAW CULTURE............... 277
1. Concept of law conscience............................................................277
2. Contemporary state of law conscience.......................................... 285
3.  Legal  ideology and  legal psychology........................................... 292
4.  Legal  culture and  legal education  .................................................299
CHAPTER VII.  LEGAL BEHAVIOUR AND DEVIATIONAL
BEHAVIOUR....................................................... 310
1.  Legal  behaviour and  its sociological peculiarities  .......................310
2.  Legal  socialization..........................................................................319
3.  General characteristics of the deviational behaviour................... 327
CHAPTER VIII.  SOCIAL DEVIATIONS......................................340
1.  Concept and  indications of social deviation  ................................340
2.  Problem  of the positive deviations............................................... 343
3.  Structure of the social deviations and  level  of their study.......... 346
4.  Consequence of the social deviations  .......................................... 348
CHAPTER IX. SOCIAL CONTROL..............................................357
1.  Concept of the social control  ....................................................... 357
2.  Forms of the social  control.............................................................366
3.  Stages of the social control  ............................................................368
4. Social control and responsibility................................................... 370
10
CHAPTER X.  SOCIOLOGY OF CRIMINALITY.........................374
1.  Sociological approach to the criminality.....................................374
2.  Specifity of the sociological analysis of criminality.................... 385
3.  State of criminality  in contemproiary Azerbaijan........................396
4.  Prognosis the development of criminality  in the world............... 405
CHAPTER XI. CRIMINAL PERSONALITY...............................409
1. Anthropological and biological approach to the problem
of criminal personality..................................................................... 409
2. Sociological and social-psychological analysis of the
criminal personality  ..........................................................................415
3.  Contemporary approach to the criminal personality....................424
CHAPTER XII.  SOCIOLOGY OF CRIMINAL PENALTY....... 429
1.  Sociological peculiarities of approach to criminal penalty.......... 429
2. Functions of criminal penalty  .......................................................434
3.  Sociological thoughts related to extreme penalty.........................444
CHAPTER XIII.  SOCIOLOGY OF LEGISLATION..................448
1.  Sociological aspects of the  law-creative process  .........................448
2. Sociology of legislation  ................................................................454
3.  Problem of effectiveness of legislation........................................ 458
CHAPTER IV.  SOCIOLOGY  OF THE FUNCTIONING OF 
JUDICIAL AND  LAW-ENFORCEMENT 
AUTHORITIES.....................................................463
1. Judical  sociology............................................................................463
2.  Sociology the functioning of law-enforcement  authorities.......... 470
3.  Influence of social  factors on the functioning of law  in  society ...474
CHAPTER XV. CONFLICTOLOGY.............................................481
1.  Concept of law conflictology....................................................... 481
2.  Accomplices of conflictology....................................................... 486
3.  Types of law conflictology........................................................... 490
4.  Structure of law conflictology....................................................... 493
5.  Dynamics and settlement of law conflictology.............................495
SUMMARY  (In the  Russian  language)............................................498
SUMMARY  (In the English  language)............................................501

---

ÖN  SÖZ
Son  illər  Azərbaycan  cəmiyyətinin  həyatında  böyük  dəyişikliklər  və 
irəliləyişlər  baş  vermiş,  respublikanın  daxilində  təzahür  edən  müsbət 
yeniliklər dövlətimizin  məqsədyönlü xarici  siyasətinə də sirayət etmişdir.
Real  gerçəklik  hadisələrinin  nəzəri  cəhətdən  düzgün  düşünülməsi, 
sosial  münasibətlərin  qanunauyğun  şəkildə  yeni  müstəvi  üzərində  inkişa­
fı,  ictimai  həyatın  əsas  inkişaf ənənələrinin  irəlicədən görülməsi  Azərbay­
can  dövlətinə beynəlxalq  tələblərə və  Azərbaycan  xalqının  köklü mənafe­
lərinə  cavab  verən  sosial-siyasi  xətti  diizgüıı  müəyyən  etməyə  imkan  ya­
ratmışdır.
Azərbaycan  Respublikası  sosial  münasibətlərdə  əməkdə,  ailədə  və 
məişətdə  öz  möhkəm  təsdiqini  tapan  əxlaqi-mənəvi  iqlimin  yaradılması 
sahəsində  miihüm  qətiyyətli  addımlar  atmışdır  ki,  bu  da  insana  və  onun 
şəxsiyyətinə  dərin  hörmət  və qayğı  ilə  aşılanmışdır.  Azərbaycan  Respub­
likası  Konstitusiyasının  müasir  beynəlxalq  standartlara  cavab  verən 
norma  və  prinsipləri,  ilk  növbədə  cəmiyyətdə  qanunçuluğun  və  hüquq 
qaydasının  möhkəmləndirilməsi,  ciddi  sabitliyin  bərqərar olması,  insanın, 
vətəndaşın hüquq və azadlıqlarına dönmədən  əməl edilməsi  sosial  həyatın 
bütün  sferalarına son dərəcə möhkəm niifıız etmişdir.
Azərbaycan  cəmiyyətində qanunçuluq  və hüquq  qaydası  sərt  inzibat­
çılıq  və ya amiranəlik  metodlarına  əsaslanmır.  Müstəqil  Azərbaycan  döv­
ləti  belə  metodları varlığının  ilk  günlərindən  aradan  qaldırmışdır.  Qanun­
çuluq  və  hüquq  qaydası  dedikdə,  hər  bir  cəmiyyət  üzvünün,  hər  bir  kol­
lektivin  və  ya  sosial  qrupun,  ictimai  birliyin  yüksək  şüurluluğu  və  mə­
suliyyəti,  qanunun  tələblərini  düzgün  başa  düşməsi  və  onlara  hörmətlə 
yanaşması,  dürüst  əməl  etməsi  nəzərdə  tutulur.  Bütün  bunlar  kütlə  içə­
risində inam hissini, optimizmi  və sosial  fəallığı artırır və möhkəmlədir.
İndiki  mərhələdə  Azərbaycan  Respublikası  sürətli  və  dinamik  sosial- 
iqtisadi  və  siyasi  inkişaf yolundadır.  Ölkəmizin  gün-gündən  artan  iqtisadi 
qüdrəti  onu  dünya  birliyinin  inkişaf  edən  güclü  dövlətlərindən  birinə
12
çevirməkdədir.  Belə  şəraitdə  ictimai  münasibətlərin  dəqiq  tənzimlən­
məsində  ən  əhəmiyyətli  rol  hüquqa  verilir.  Dövlət  məhz hüququn  inkişa­
fına qanunçuluğun  və hüquq  qaydasının  möhkəmləndirilməsinin  əsas  va­
sitəsi  kimi  baxır.  Bu,  hüquq  siyasətinin  məqsədyönlü  inkişafının  ən  baş­
lıca istiqamətlərindən biridir.
Azərbaycan  Respublikasının  demokratik  məzmunlu  müasir  hüquq 
konsepsiyası  ictimai  münasibətlərin  mühüm  tənzimləyicisi  kimi  hüquq 
haqqında konstitusiya müddəalarına  arxalanır.  Hüququn  böyük  sosial  də­
yəri  də  məhz  bundan  ibarətdir.  Hüquq  cəmiyyəti  idarəetmə  vasitəsi  ol­
maqla  yanaşı,  həm  do  onun  demokratik  və  humanist  prinsiplər  əsasında 
inkişaf  etdirilməsi,  ictimai  münasibətlərin  təkmilləşdirilməsi  vasitəsidir. 
Dövlət  qüvvədə  olan  qanunlara  sosial  tonzimetmənin  on  səmərəli  aləti 
kimi  baxır.  Ölkənin  müasir  hüquq  konsepsiyası  hər  bir  fərdin,  sosial 
qrupların,  bütövlükdə  cəmiyyətin  və  dövlətin  iradəsini  ümumiləşdirilmiş, 
mərkəzləşdirilmiş  formada  ifadə  edir.  Hüquq  Azərbaycan  Respublika­
sının  dövlət  siyasətini  istiqamətləndirir,  cəmiyyətin  irəliyə  və  tərəqqiyə 
doğru hərəkətini  tənzim və təmin edir.
Hüquq  özünün  aparıcı  sosial  funksiyasını  -  cəmiyyətdə  mütəşəkkil- 
liyin,  tonzimetmənin,  habelə  ictimai  qaydanın  və  ictimai  təhlükəsizliyin 
təmin  olunmasını  bir  tərəfdən  sosial  şərti ilik,  digər  tərəfdən  isə  sosial 
gerçəklik  və  səmərəlilik  kimi  qarşılıqlı  əlaqəli  xassələrə  malik  olmadan 
yerinə yetirə bilməz.
Hüququn  sosial  şortlilik  xassəsi  onda  ifadə olunur ki,  hüquq  ilk növ­
bədə  sosial  gerçəklikdəki  dəyişiklikləri  incəliklə  və  dürüst  tənzimləyən 
dinamik  bir  sistem  olmalıdır.  O,  ictimai  inkişafın  obyektiv  qanunlarının 
tələblərini  dəqiq  əks  etdirməyə  xidmət  edir.  Hüququn  bu  xassəsi  qanun­
ların  sosial  həyatın  istisnasız  olaraq bütün  sferalarında  fəaliyyəti  üçün  əl­
verişli  şərait  yaradır.  Nəhayət,  hüquq  şəxsiyyətin,  sosial  qrupların  və  bü­
tünlükdə  cəmiyyətin  hər  cür  deyil,  məhz  artan  tələbatlarını  əks  etdir­
məlidir.  Belə  mürəkkəb  vəzifənin  həyata  keçirilməsi  do  öz  növbəsində 
böyük  yaradıcılıq  işi,  əsaslı  tədqiqatlar,  həyatın  dərindən  öyrənilməsinə 
əsaslanan  zəruri  sosial  informasiyanın  və  statistikanın  olmasını,  mühüm 
qanun  layihələrinin  irəli  sürülməsini  və  xalqın  müzakirəsinə  verilməsini, 
ictimai  rəyin nəzərə  alınmasını  və  hüquqyaratmanın  (qanunvcricinin)  el­
mi  prosedura qaydalarına  əsaslanan  hüquq  düşüncəsinin  və  hüquq  mədə­
niyyətinin inkişafını tələb edir.
13

---