Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu

31 
 
 
 
 
Serebrozidlər ilk dəfə beyində tapılmışdır. Sinir toxumasında və dalaqda bu lipidin 
miqdarı daha çoxdur.  
Serebrozidlər  bərk  maddələrdir,  suda  şişərək,  şəffaf  həlməşik  əmələ  gətirir. 
Benzolda və isti spirtdə həll olur. Efirdə həll olmur.   
Serebrozidlər  ən  çox  beyində,  qan  hüceyrələrində,  həmçinin  böyrəklərdə,  dalaqda 
və  s.  olur.  Patoloji  hallarda  qaraciyərdə,  dalaqda,  limfa  düyünlərində  kerazinin 
miqdarı kəskin çoxalır.  
Sulfatidlər  və  ya  sulfolipidlər  kükürdlü  serobrozidlərdir.  Bunlarda  qalaktozanın 
birli spirt qrupu ilə efir tipində birləşmiş sulfat turşusunun qalığı da vardır. Onların 
quruluşu aşağıdakı kimidir:  
 
 
 
 
 
İnsan  dalağında  molekulunda  qalaktozanın  əvəzinə  qlükoza  daxil  olan 
serebrozidlər tapılmışdır.  
Qanqliozidlər-hidroliz olunduqda alifatik  turşu, sfinqozin d-qlükoza  və aminşəkər 
törəmələri  əmələ  gətirən  qlükolipidlərdir.  Onların  molekul  kütləsi  (3000-ə 
yaxındır) 
çoxdur. 
Qanqliozidlərin 
molekulunda 
olan 
aminşəkərlərə-N-
asetilqlükozaminə  və  N-asetil  neyramin  (sial)  turşusuna  görə  serebrozidlərdən 
fərqlənir. Bu turşular orqanizmdə qlükozamindən sintez olunur.  
 
   
  COOH                                                            COOH 
  
│
                                                                                   │
 
HC
─ ─ ─
NH CO CH
3
                                         C O
═  
  
│
                                                                                   │
 
(CHOH)
3
                                  H
3
C
── ─
C HN CH 
 
│
                                                                         
║          │
 
 CH
2
OH                                             O          (CHOH)
3 
 
│
│
                                                                          
 CH
2
OH                                                           CH
2
OH 
 
N-asetil qlükozamin                   N-asetil neyramin turşusu 
                                                           (sial turşusu) 
            NH
─ ─
CO R 
                  
│
 
─
CH
2
─ ─
─ ═ ─
CH CHOH CH CH (CH
2
)
12
─
CH
3
 
            
 
O O
H 
H 
OH 
OH 
OH      
CH
2
─ ─
O SO
3
H 
─
CH
2
─ ─
─ ═ ─
CH CHOH CH CH (CH
2
)
12
─
CH
3
 
             
│ 
              NH─ ─
CO R 
O
O
H 
H 
H 
OH 
OH 
CH
2
OH 
OH     H 

---

32 
 
 
 
Qanqliozidlərdə  serebrozidlərdən  fərqli  olaraq  molekulunda  qalaktozanın  əvəzinə 
mürəkkəb  oliqosaxarid  olur.  Qanqliozidlər  beynin  boz  maddəsində,  həmçinin 
hüceyrə membranında mitoxondriyada və nüvəsində onlara rast gəlinir. 
 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1. Həşimov X.M, Həsənova S.Ə, Qida kimyasi, Bakı 2010, 478 c. 
 2. Həşimov X.M, İbrahimova D.Ə, Ramazanov V.S., Bioloyi kimyadan     
laboratoriya məşğələləri. Dərs vəsaiti, Bakı, 2012, 240 s. 
 3. Xəlilov Q. B. Heyvan biokimyasının əsasları. Bakı. 1987. Maarif.  
 4. Həsənov Ə. C., Rzayev N. A., İslamzadə F. Q., Əfəndiyev A. M. Bioloji kimya. 
Bakı 1989. 
 5.  Кольман Я., Рем К. Г. Наглядное биохимия –Москва. Мир, 2000. 
 6.  Северин  Е.  С.,  Алейникова  Т.  Л.,  Осипов  Е.  В.  Биохимия.  -  Москва. 
Медицина. 2003. 
 7. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия 2008. 
 
Qida kimyasından mühazirələr. 
MƏRUZƏÇİ: dos.Həşimov Xalıq Məmməd oğlu 
MÖVZU 4.  ZÜLALLLAR, TƏRKİBİ, FUNKSYALARI, QURULUŞU,TƏS- 
                   NİFATI. SADƏ VƏ MÜRƏKKƏB ZÜLALLAR. BİOLOJİ ROLU. 
 
P L A N  
1. Zülalların tərkibi, xassələri, ayrılma və təmizlənmə üsulları 
2. Peptidlər, tərkibi, bioloji rolu 
3. Zülalların birinci, ikinci, üçüncü və dördüncü quruluşu 
4. Zülalların təsnifatı. Sadə zülallar, tərkibi, təbiətdə yayılması və bioloji rolu 

---

33 
 
5. Mürəkkəb zülallar, tərkibi, yayılması, bioloji rolu 
6. Zülalların funksyaları 
 
 
 
 
 
1.  Zülalların  tərkibi,  xassələri,  ayrılma  və  təmizlənmə  üsulları:  Zülallar 
bütün  canlıların  orqanizmlərinin  əsasını  təşkil  edən,  hidroliz  məhsulları    α 
aminturşuları olan yüksəkmolekullu azottərkibli təbii polimerlərdir.  
Zülalların ümumi formulunu aşağıdakı kimi təsəvvür etmək olar. 
 
                   H
2
N─CH─C─ ─NH─CH─C─ ─NH─CH─COOH 
                             
│       ║                   │       ║                 │ 
                             R      O                R     O   n          R 
 
Zülalların tərkibində elementlərin miqdarı müxtəlifdir. 
Karbon ......50-55%                Oksigen ......21-24% 
Hidrogen .....6,5-7,3%            Kükürd .......0-3,4% 
Azot ............15-18%              Kül ............0-0,5% 
İnkişafda olan canlı hüceyrənin quru maddəsinin 55-85%-ni zülal təşkil edir. 
Ən  sadə  bakteriyaların  hüceyrələrində  2000-ə  qədər  müxtəlif  zülallar  müəyyən 
edilmişdir. 
Bitkilərdə  ən  çox  paxlalıların  toxumlarında  (23-40%),  yağlı  bitkilərdə  isə 
(16-20%)  zülal  olur.  İnsan  və  heyvanlarda  zülal  ən  çox  dalaqda,  əzələlərdə, 
ağciyərdə,  böyrəklərdə  və  qeyri  üzvlərdə  olur.  Bunlarda  zülal  quru  maddənin  72-
84%-ni təşkil edir.  
 
 

---