32
Su’wretlew wo’nerin de noqat, si’zi’q ha’m shtrix yen’ tiykarg’i’
wazi’ypani’ wori’nlaydi’. Wolarsi’z heshqanday su’wretti su’wretlep
bolmaydi’, sol sebepli wolardi’n’ a’meliy wori’nlani’wi’n wo’z aldi’na
ko’ri p shi’g’ami’z.
Noqat. Qag’az betinde su’wretleni p ati’rg’an si’zi’q noqatlardan
ibarat. Yegerde bir noqat qara daq si’pati’nda qabi’llansa, yeki no-
qat arasi’ni’n’ tutasti’ri’li’wi’ na’tiyjesinde si’zi’q yaki qandayda bir
buyi’mni’n’ qi’ri’ payda boladi’. Tegisliktegi birneshe noqatlardi’ bir-
biri menen tutasti’rsaq, qanday da bir buyi’mni’n’ uluwma formasi’
payda boladi’.
Su’wretlew wo’nerinde, a’sirese, qa’lem su’wrette qollani’latug’i’n
noqatlar tayani’sh noqat delinedi. Usi’ tayani’sh noqatlar arqali’
buyi’m formasi’ni’n’ konstrukiv du’zilisi payda boladi’.
Mi’sali’, su’wrettegi adam basi’ni’n’ tayani’sh noqatlari’
konstruktiv quri’li’si’nda tiykarg’i’ worni’ndali’g’i’ ko’rsetilgen: iyegi,
muri’n, qas wortasi’ ha’m man’lay noqatlari’ uluwma basti’n’ profil
si’zi’g’i’n su’wretlep, konstrukciyasi’n quri’wda u’lken ja’rdem beredi.
Baslani’wi’nda bunday tayani’sh noqatlar ko’plep isletiledi. Mi’sali’,
yeki jambas su’yeginin’ tayani’sh noqatlari’ menen iyeginin’ noqat-
lari’ uluwma ju’zinin’ aldi’ng’i’ ta’repi tegisligin payda yetedi.
Tayani’sh noqatlar, soni’n’ menen bir qatarda, qaralama si’zi’qlar
su’wretlewde de ko’p qollani’ladi’ ha’m de si’zi’qli’ su’wretlewdin’
baslang’i’sh tiykari’ boli’p yesaplanadi’.
33
P. Pikasso. «Pero»
A. Matiss. «Ayol portreti»
Si’zi’qli’ su’wret. Si’zi’q ha’rbir buyi’mni’n’ forma shegarasi’n
belgilep, woni’n’ worayli’q ko’sherleri menen ja’rdemshi si’zi’q-
lari’nda da boladi’.
Si’zi’qlardag’i’ noqat ha’reketsiz, noqat-
tan si’zi’qlarg’a tutasti’ri’lg’anda bolsa, suli’w
iyiliwshen’ belgili bir mazmunli’ forma
payda boladi’. Si’zi’qlar ayi’ri’m jerde ju-
wan geyde jin’ishke, ha’tteki biliner-bilinbes
te boladi’ ha’m ani’q plastik iyiliwshen’
izler payda yetedi.
Su’wret sali’wda su’wretlewdin’ tiykarg’i’
yeki tu’ri bar.
Si’zi’qli’ su’wretlew. Ha’rbir da’wirde
si’zi’qli’ su’wretlewdin’ sheber ustalari’
bolg’an. Mi’sali’, Leonardo da Vinchi, Rafael
Santi, Renato Guttuzo, Pablo Pikasso ha’m
basqalar usi’lar qatari’na kiredi.
Wolar si’zi’qli’ su’wretlew arqali’
insanlardi’n’ ishki du’nyasi’n, filosofiyali’q
pikirin talqi’lag’an.
R.Ahmedov.
«Nigora portreti»
3 — Su’wretlew wo’neri
34
Ulli’ xudojnik Pikassoni’n’ «Pero»
shi’g’armasi’ si’zi’qli’ su’wretlewde
mi’sal boladi’. Xudojnik joqari’
dinamikali’q ha’reketti, plastik iyiliw-
shen’lik, adamlardi’n’ ishki ruwxi’y
keshirmelerin sheberlik penen ko’rset-
ken.
Tu’sli su’wretlew. Yen’ tiykarg’i’si’
si’zi’qli’ su’wretlew. Sebebi tu’sli
su’wretlew (shtrixlaw ja’rdeminde
wori’nlanadi’) si’zi’qli’ su’wretten
keyin wori’nlanadi’.
S h t r i x . S h t r i x p e n e n s i ’ z i ’ q
arasi’nda pari’q bar. Si’zi’q joqari’da
ayti’lg’anday, qanday da bir buyi’m-
ni’n’ shegarasi’n jaratsa, shtrix usi’ buyi’mni’n’ jaqti’-sayalari’ni’n’
ashi’q-toyg’i’nli’g’i’n ko’rseti p, woni’n’ ko’lemin ayqi’n su’wretleydi.
Shtrix ko’p qi’rli’ uluwma si’zi’qlardi’n’ ji’yi’ndisi’ boli’p, wolardi’n’
bag’darlani’p su’wretleniwi buyi’mni’n’ formasi’na ha’m u’lken-
kishiligine baylani’sli’.
Sol sebepli shtrixlaw buyi’m formasi’na qarap qollani’ladi’.
Shtrixlawdi’n’ birneshe tu’rleri bar, wolar to’mendegiler: bir
bag’dardag’i’ tuwri’ shtrixlar, tegis (jati’q) shtrixlar, do’n’gelek for-
madag’i’ shtrixlar ha’m basqalar. Bulardan — tegis (jati’q) shtrixlar
ko’birek qollani’ladi’.
Shtrixlardi’n’ ken’likti, teren’likti su’wretlewde de wo’z worni’
bar. Aldi’ng’i’ qatarda jaylasqan shtrixlar ani’q ko’rsetilse, ali’stag’i’
si’zi’qlar uzaqlasqan sayi’n bir-biri menen tutasi’p, ken’isliktegi
ken’likti su’wretleydi. Bul jag’day ko’birek su’wretlewshinin’ ta’jiriy-
besi yamasa sheberligine baylani’sli’: Shtrix si’zi’qlar arali’g’i’ bir-
birine jaqi’n jaylasti’ri’ladi’. Kishi ko’lemdegi su’wretler yamasa
su’wretleni p ati’rg’an buyi’mni’n’ mayda bo’limleri qi’sqasha shtrix-
lar menen islenedi. Mi’sali’, xudojnik A. Abullayev adam basi’n
su’wretlewde qi’sqasha shtrixlardan paydalang’an.
Shtrix tu’rleri
35
Uzi’ni’raq shtrixlar ko’birek u’lken ko’-
lemli su’wretti, tegisliklerdi, sayalardi’ yamasa
qaralama su’wretlerdi sali’wda qollani’ladi’:
Su’wrette tu’s shtrixlar ji’yi’ndi’si’ menen
ko’rsetiledi. Buyi’m tu’ri, woni’n’ fakturasi’
shtrixlar ja’rdeminde ko’rsetili p, wazi’ypani’
tamamlaw waqti’nda tiykarg’i’ wori’ndi’ iye-
leydi.
Ayi’ri’m buyi’mlar sa’wlesi ha’m si’rtqi’
ko’rinisi arqali’ xarakterli. Soni’n’ ushi’n
bunday ko’rinislerdi su’wretlewde ayi’ri’m
jag’dayda tu’sli su’wrettin’ a’piwayi’ tu’ri
tan’lanadi’, bul bolsa, siluet dep ataladi’
yag’ni’y birdey tegis tu’s penen qaplani’p,
si’rtqi’ ko’rinisi si’zi’q arqali’ wori’nlanadi’.
Qa’lemde ha’r tu’rli si’zi’q (shtrix)lar
ja’rdeminde su’wretlew obrazlari’n jarati’w
basqa janrlar qatari’nda, natyurmort islewde
de qollani’ladi’. «Natyurmort» (nature morte)
francuzsha so’z boli’p, «jansi’z ta’biyat» de-
gen ma’nini an’latadi’ ha’m wonda miynet
qurallari’, pali’z ha’m miyweler, gu’ller, qus
ha’m mayda haywanlar su’wretlenedi, yag’ni’y
natyurmort ko’rkem wo’nerinde insanni’n’
ku’ndelikli turmi’si’ sa’wlelendiriledi.
Geometriyali’q figuralardan du’zilgen
natyurmortti’n’ basqi’shli’ qa’lem su’wretin
su’wretlewde baqlaw, du’nyani’ u’yreniw, ko’-
lemli buyi’mlardi’ qag’az betinde su’wretlew
procesinde ken’islik jag’day haqqi’ndag’i’
tu’sinikler ha’m ko’z aldi’na keltiriwler
qa’li plestiriledi. Su’wretlew procesin 4 bas-
qi’shqa aji’rati’w mu’mkin.
Qa’lem menen si’zi’lg’an
Y. Kruglikova.
M. Svetayeva portreti
Dostları ilə paylaş: |