13
materialda islenbeydi. Da’slep, mu’sinshi wo’zinin’ pikirlerin qag’azda
ani’qlaydi’, keyin woni’ i’laydan, plastilinnen yamasa gi psten isleydi.
Wonnan keyin ideya tiykari’nda tayarlang’an eskizdi tan’lang’an qat-
ti’ materialdan islewge wo’tedi.
Monumental mu’sinler uzaqtan ko’riwge arnalg’an. Bul boyi’nsha
respublikami’zdag’i’ barli’q qalalarda ulli’ ata-babalari’mi’zdi’n’
mu’sinlerin ko’remiz.
O’zbekistanda ataqli’ mu’sinshilik ko’rkem-wo’nerinin’ sheber
ustalari’nan, a’sirese, Abdumumin Baymatov, Ilham Jabbarov Jala-
laddin (Ravshan) Mirtojiyev, Anvar Rahmatullayev ha’m basqa
birqansha mu’sinshilerdin’ shi’g’armalari’ ko’pshiliktin’ itibari’n
wo’zine tartadi’.
Mu’sinshilik islew beriw usi’llari’ ha’m de ta’biyatta belgili
ko’lemge iye bolg’an detallar, formalar arqali’ su’wretlenedi. Woni’n’
«Ko’rkem mu’sinshilik» tu’ri de bar. Bul usi’l mu’sinshilikte
bolatug’i’n plastika, dep ata-
ladi’.Na’zik mu’sinshilik bu-
yi’mlari’ wo’zinin’ ko’rkemligi,
na’zikligi, kishi wo’lshemligi
menen aji’rali’p turadi’. Woni’
qolg’a ali’p ko’riw mu’mkin.
A.Rahmatullayev, L.Ryabsev.
Ulug’bek mu’sini. Tashkent
J. Mirtojiyev. Jazi’wshi’ Said Ahmad
ha’m Saida Zunnunovalar mu’sini
14
Na’zik mu’sinshilikte farfor, sopol, ag’ash metall ha’m taslardi’n’
qi’mbat bahali’ tu’rleri, pil su’yegi si’yaqli’lardan paydalani’ladi’.
Mu’sinshiliktin’ ken’ tarqalg’an tu’rlerinen biri — i’lay yamasa
plastilin menen islew. Mu’sinshiler mu’sin maketin, xali’q
a’meliy ko’rkem wo’neri ustalari’ woyi’nshi’qlar ha’m mayda
plastika tayarlawda usi’ shiyki zatlardan paydalanadi’. O’zbekistanda
ha’r tu’rli woyi’nshi’qlar isleytug’i’n xali’q ustalari’ ha’m
gu’lalshi’lar — U. Juraqulov, A. Muxtarov (Samarqand), U.Umarov,
A.Hazratqulov, M. Narzullayev (G’ijduwan), B. Boisov, R. Matshanov
(Xorezm), K. Turobov, Y. Ziyamuhamedov, A. Rahmatov, M. Rahimov,
R. Ari pjanov, A. Numanov, T. Miraliyev, A.Aminov (Tashkent),
T. Tillaxojayev, (Namangan), A. Xudaynazarov. (Kattaqorg’an),
B.Xalilov (Denov), M. Ablaqulov. (Urgut), ag’a-inili Hojimirovlar
(Andijan), X. Rahimova (Buxara), Sh. Qalandarov (Xojeli)lar jaratqan
shi’g’armalari’ maqtawg’a i’layi’q.
A. Muxtorov. «Xo‘ja Nasriddin
bozor kezadi»
B. Jalolov. «Ñhevar ayollar»
15
A’meliy ko’rkem wo’nerde su’wretlew qurallari’
A’meliy ko’rkem wo’nerdin’ su’wretlew qurallari’ woni’n’
wo’zgesheliklerine qarap ha’r tu’rli boladi’. A’meliy ko’rkem
wo’nerde ritm, simmetriya, forma ha’m ren’nen tiykarg’i’ su’wretlew
qurali’ si’pati’nda paydalani’ladi’. Mi’sali’, su’wretshilik wo’nerinde
tiykarg’i’ qural si’pati’nda ren’ a’hmiyetli rol woynasa, ag’ash
woymashi’li’g’i’nda ag’ash, mi’skerlikte sari’ ha’m qi’zi’l mi’s metall,
gu’lalshi’li’qta i’lay, kesteshilikte ji pek ji pler, nag’i’s sali’wda maq-
pal menen ji pek ji plerden tiykarg’i’ su’wretlew qurali’ si’pati’nda
paydalani’ladi’. Wolardi’n’ barli’g’i’ ushi’n ta’n bolg’an tiykarg’i’
qural — bul kompoziciya. A’meliy nag’i’s ko’rkem wo’neri ju’da’
a’yyemgi zamanlarda payda boli’p, xali’q wo’nermentshiligi ta’rizinde
rawajlandi’. A’meliy ko’rkem wo’ner jivopislik, gansh woymashi’li’q
ha’m ko’rkem nag’i’slardi’n’ basqa ko’rinislerinde ko’rinedi.
A’yyemnen ata-babalari’mi’z
jivopislik (su’wretshilik) ko’rkem
wo’neri menen shug’i’llani’p, dan’q taratqan.
Wo’zbek ustalari’ tek u’y-ruwzi’ger buyi’mlari’ menen shek-
leni p qoymay, al u’y-jay ha’m ja’ma’a’t imaratlari’n diywal ha’m
to’belerin de sheberlik benen bezegen.
Ko’rkem wo’nerdin’ bul tu’rinde ha’rbir xali’q wo’zinshe
do’retiwshilik yetedi. Mi’sali’, rus a’meliy ko’rkem wo’nerinde te-
gislengen ag’ashqa usta wo’simlik formasi’ndag’i’ nag’i’s su’wretin
tu’siredi, keyin wog’an arnawli’ boyawlar beredi. Wol kepken-
nen son’ boyawi’ wo’shi p ketpewi ushi’n u’stinen birneshe ret
ti’ni’q lak jag’i’ladi’. Wo’zbek ustalari’ni’n’ jumi’s usi’li’ basqasha.
Eskiz tiykari’nda ag’ash ustasi’ tayarlag’an ag’ash quti’shag’a jelim
jag’i’ladi’. Shar tas qumli’ qag’az benen tazalang’an materialg’a
bronza ren’ beriledi. Bronza u’stinen u’lgi tiykari’nda kompoziciya
su’wreti tu’siriledi. Woni’n’ u’stine qara boyaw jag’i’p, nag’i’s islenedi.
Nag’i’slar wo’shi p ketpewi ushi’n birneshe ret taza lak jag’i’ladi’.
Sheber ustalardan A. Qasi’mjanov, Y. Raufov, T. Tuxtaxojayev,
A.Baltayev, S. Narquziyev ha’m J. Hakimovlar ko’rkem wo’nerdin’
bul tu’rinde na’tiyjeli miynet yeti p, dan’qqa yerisken.
16
A’meliy ko’rkem wo’ner tu’rlerinde simmetriya a’hmiyetli rol
woynaydi’. Simmetriya ha’mme jerde qollani’li’p, woni’ a’meliy
ko’riw mu’mkin. Simmetriya so’zi — sonday uqsasli’q (lati’n. iden
so’zinen ali’ng’an boli’p, soni’n’ wo’zi, sonday ma’nislerin an’lata-
di’) degeni. Sonday wo’z ara bir-birine toli’q muwapi’qli’g’i’n
ko’rsetedi. Mi’sali’: gu’lal R. Muhammedjanovti’n’ «Muzi’kashi’lar»
shi’g’armasi’ ha’m pal ha’rresi su’wretinde simmetriyani’ ko’riw
mu’mkin.
Formani’n’ tegislikke sali’sti’rg’anda ten’dey qashi’qli’qta jaylasi’-
wi’ simmetriya worayi’ dep ataladi’. Simmetriya worayi’, ko’sheri
yamasa tegisligi a’tirapi’nda aylandi’ri’lg’anda woni’n’ simmetriyali’q
elementleri, bir-birinin’ worni’n toli’q iyeleydi. Simmetriyani’n’
birneshe tu’rleri boli’p, wolardi’n’ ishinde yen’ a’piwayi’si’ keri
simmetriya boli’p yesaplanadi’. Simmetriyali’q kompoziciyasi’ni’n’
ayri’qsha bir ko’rinisi nag’i’slar boladi’. Su’wretti ko’sher boylap
biraz ji’li’sti’rsa, nag’i’sti’n’ barli’q elementleri bir-birinin’ u’stine
tu’sedi. A’meliy nag’i’s ko’rkem wo’nerinde bunday simmetriyani’n’
yeki tu’ri ko’p tarqalg’an. Wolar lentali’, saqi’yna ta’rizli’ ha’m
aylana (mi’sali’, tarelka yernegi nag’i’si’) nag’i’slar boladi’..
Simmetriyali’q
ko’rinistegi pal ha’rresi
su’wreti
Sopol tabaq.
«Muzi’kantlar»
Dostları ilə paylaş: |