Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

17
Nag’i’s sali’wda simmetriyalar  ko’p  qollani’ladi’. Simmetriya — 
grekshe so’z boli’p, «symmtria» — wo’lshemles degen ma’nini bil-
diredi. Simmetriya  — qandayda bir  zat, nag’i’si’ni’n’ woray si’zi’g’i’ 
(ko’sher  si’zi’qqa)na yamasa tegislikke sali’sti’rg’anda ten’dey 
qashi’qli’qta jaylasi’wi’, wo’z ara uqsasli’q.
Su’wretshilik wo’nerinde simmetriya tu’rleri bar. Aynada ko’ringen 
simmetriyani’ ayna ta’rizli simmetriya delinedi. Ayna ta’rizli sim-
metriya a’meliy ko’rkem wo’nerde a’hmiyetli wori’n tutadi’. 
A’meliy ko’rkem wo’nerinde nag’i’slardi’n’ ko’pshiligi ayna ta’rizli 
simmetriyag’a tiykarlani’p  islenedi.
Ata-babalari’mi’z qoli’ ha’m qa’lbi menen jarati’lg’an Samar-
qandti’n’ Registan maydani’ndag’i’ Sherdar  medresesi u’lken 
bas yesigindegi nag’i’s-simmetriyali’q halda go’zzal su’wretlengen. 
Sherdar  medresesi u’lken bas yesigindegi nag’i’slardi’n’ ha’rbir  
si’zi’g’i’, formasi’ ha’m ren’leri wo’zine ta’n si’rli’ a’lemge iye. 
Di’qqat penen qaralsa, simmetriyali’q kompoziciya tu’rkimindegi 
Samarqand. Sherdar  medresesi u’lken bas yesigindegi nag’i’slar.  XVII a’sir.
2 — Su’wretlew  wo’neri

---

18
assimetriyali’q go’zzali’qti’ ko’ri p  hikmetler  g’a’ziynesi tabi’lg’anday 
boladi’.
U’lken bas yesigindegi ari’slan, quyash, kiyik insan kelbeti, 
ren’, nag’i’slar  simmetriyali’q jaylasqan bolsa da, ari’slan ta’rizli 
jolbari’sti’n’ bir  ta’repindegi bir  ti’rnag’i’n su’wretlewde tu’siri p  
qaldi’ri’lg’an. Bul bolsa, insan turmi’si’ndag’i’ qa’lewi menen imka-
niyat ha’rqashan say kelmesligi, yag’ni’y «Bul du’nya, bir  kem 
du’nya», yekenligine belgi yetilgen. Ayti’w kerek, ha’rbir  insan 
wo’zin an’lap  jasawi’ kerekligi uqti’ri’ladi’.
A’meliy ko’rkem wo’nerde ritmnin’ ko’rinisi ju’da’ ha’r  qi’yli’. 
Buni’ su’wretshilik wo’nerinde (jivopiste)  gansh  woymashi’li’g’i’nda, 
ag’ash  woymashi’li’g’i’nda ha’r  tu’rli ko’rkem wo’ner  shi’g’ar-
malari’nda ushi’rati’w mu’mkin. Elementtin’ a’ste-aqi’ri’n, bel-
gili ta’rti pte wo’zgeri p  bari’wi’, nag’i’slardi’n’ quramalasi’wi’nda 
ko’rinedi.
Gansh woymashi’li’q — O’zbekistanda a’meliy ko’rkem wo’nerinin’ 
yen’ a’hmiyetli ha’m a’yyemgi tu’rlerinen biri. Gansh  woymashi’li’q 
wo’nerinde Buxara ha’m Tashkent ustalari’ni’n’ na’tiyjeli miynetleri 
maqtawg’a i’layi’q.
Da’slep  diywallar  woyma gu’lli pannolar  menen nag’i’slani’p, zat 
qoyatug’i’n teksheler  shetine nag’i’slar  woyatug’i’n yedi. Teksheler  
bolsa, woymashi’li’q yamasa woyi’p  sali’ng’an nag’i’s qatlamlar  
menen isleni p, bo’lmege nur  ha’m hawa kiri p  turi’wi’ ushi’n tereze 
ha’m yesik u’stinen san’laq qoyi’p, wog’an gansh  ha’m ag’ashtan 
qorshaw wornati’latug’i’n yedi. Ha’zirde kandelyabr, lyustra, muzi’ka, 
potolok (to’belik)  si’yaqli’ arxitekturali’q detallari’ ganshlardan 
tayarlanbaqta. Sonday-aq, ma’deniyat saraylari’, klublar, teatr  ha’m 
u’y-jay imaratlari’ni’n’ ishki ha’m si’rtqi’ bo’limin bezewde gansh  
woymashi’li’g’i’nan ken’ paydalani’lmaqta.
Wo’zbek gansh  woymashi’li’q wo’nerinin’ a’jayi’p  u’lgisin 
Buxara jan’i’ndag’i’ Sitorayi’ Mahi Xosadag’i’ «Aq u’y» de, 
Tashkenttegi Nawayi’ atli’ u’lken opera ha’m balet teatri’nda 
ko’riwimiz mu’mkin. Ko’rkem wo’nerdin’ bul a’jayi’p  ha’m 
quramali’ tu’rinde usta Shirin Muradov, Tashpolat Arslanqulov  

---

19
si’yaqli’ ustalar  dan’q taratqan. 
A’meliy ko’rkem wo’nerdin’ ag’ash  
woymashi’li’g’i’ tu’ri a’yyemnen 
boli’p, wo’zinin’ bay da’stu’rlerine 
iye. Ag’ash  woymashi’li’g’i’ shi’g’ar-
malari’ yesik, ayna, quti’, xantaxta, 
kitap  teksheleri, quti’shalar, qand-
don, su’tinler, woyi’nshi’qlarda wo’z 
ko’rinisin tapqan.
O’zbekistanni’n’ xali’q a’meliy 
ko’rkem wo’nerinde 
ag’ash woyma-
shi’li’g’i’ salmaqli’ wori’n iyeleydi. 
Bul boyi’nsha Xiywa ustalari’ni’n’ jumi’slari’ maqtawg’a i’layi’q. 
Wolardi’n’ shi’g’armalari’ wo’simlik formasi’ndag’i’ elementlerdin’ 
ko’pligi ha’m do’n’kili islengenligi menen aji’rali’p  turadi’. Tashkent 
ustalari’ bolsa, ko’birek «girix» usi’li’nda geometriyali’q ornamentler  
jaratpaqta.
Ag’ash  woymashi’li’g’i’ ko’rkem wo’nerinde muzi’ka a’sbaplari’n 
nag’i’slaw da ayri’qsha wori’n iyeleydi. Duwtar, tanbur, tar  ha’m 
chang a’sbaplari’na su’yek sa’deplerden tag’i’p  islengen suli’w 
nag’i’slar  adamdi’ tan’ qaldi’radi’. Bul ko’rkem wo’neri ha’zirgi 
waqi’tta Tashkentte ken’ rawajlang’an.
Quti’sha
Pyupitr  (kitap  qoyg’i’sh)

---

20
A g ’ a s h   w o y m a s h i ’ l i ’ g ’ i ’ n d a  r i t m 
ani’qli’q, go’zzalli’q ha’m qi’zi’qti’ri’wg’a 
ja’rdem beredi. Woymashi’li’q ustasi’ bul 
ni’zamshi’li’qqa tiykarlani’p, belgili bilim 
ha’m ta’jiriybelerden paydalani’p, wo’zinin’ 
kompoziciyasi’n jaratadi’. Jan’a nag’i’stag’i’ 
ritm xarakterin ani’qlawda usta wo’z sezim-
tuyg’i’si’na da su’yenedi.
K o m p o z i c i y a d a g ’ i ’   t a ’ k i r a r l a n i ’ w 
ritm nag’i’s kompoziciyasi’ndag’i’ bir  
pu’tinliktin’ quramli’q bo’limin birneshe 
ma’rte da’wirlik ta’kirarlani’wlar  boli’p  
tabi’ladi’. Ritmnin’ ha’r  tu’rliligi ha’r  
tu’rli sharayatta elementlerdin’ formasi’ 
ha’m arasi’ndag’i’ arali’qti’n’ u’lkenligine 
baylani’sli’.
Da’wirlik ta’kirarlani’wdi’n’ u’sh  ko’ri-
nisi bar: a’piwayi’ ta’kirarlani’w, qurama-
li’ ta’kirarlani’w, ju’da’ quramalasqan ta’kirarlani’w. A’piwayi’ 
ta’kirarlani’w bir  element ta’kirarlani’wi’nan payda boladi’.
Quramali’ ta’kirarlani’w yeki ha’r  qi’yli’ elementlerdin’ belgili 
ta’rti pte ta’kirarlani’wi’ni’nan payda boladi’.
Ju’da’ quramalasqan ta’kirarlani’w birneshe elementlerdin’ belgili 
ta’rti pte ta’kirarlani’wi’nan payda boladi’.
Ha’r  u’sh  tu’rdegi ritmdi kompoziciya si’zi’wda sonday isle-
tiw kerek, elementler  wo’z ara baylani’sqan boli’wi’ ha’m wolar  
arasi’nda ni’zamshi’li’q barli’g’i’ sezili p   turi’wi’ kerek. Bolmasa, 
si’zi’lg’an nag’i’s kompoziciyada tosattan, ta’rti psizlik payda boladi’. 
Kompoziciyada ritm bolsa, wol ju’da’ qi’zi’qli’ ko’rinedi. Buni’ 
ko’rkem wo’ner  shi’g’armalari’nda ko’riw mu’mkin. 
Woymashi’li’q ko’rkem wo’nerinin’ a’jayi’p  tu’rlerinen biri — bul 
mi’skerlik. Wo’zbek mi’skerligi ko’rkem wo’neri ju’da’ a’yyemnen 
dan’q tarati’p  kelgen. Sari’ ha’m qi’zi’l mi’stan islengen ha’r  tu’rli 
Ag’ash  yesik

---