66
ha’m ani’qli’g’i’ menen aji’rali’p turadi’. Peyzajshi’ xudoj-
nikler Urol Tansiqbayev, Nikolay Karaxanlardi’n’ ta’biyat, turmi’s
go’zalli’qlari’n ko’terin’ki sa’wlelendiriwshi shi’g’armalari’ worayi’nda
shayi’rlarsha sezim-tuyg’i’lar menen toli’q nurlar arqali’ kartinalar
janlang’an.
O’zbekistanda xi’zmet ko’rsetken ko’rkem-wo’ner g’ayratkeri,
sheber pedagog P.P.Benkov wo’z shi’g’armalari’ menen wo’zbek
su’wretlew wo’nerine salmaqli’ u’les qosqan xudojnik.
Pavel Petrovich Benkov quyashli’, payi’zli’ u’lkemizdi jaqsi’
ko’ri p qalg’an ha’m wo’mirinin’ aqi’ri’na shekem usi’ jerde qali’p,
do’retiwshilik yetti. Wol salg’an su’wretlerdin’ ha’r birinde janajan
respublikami’zdi’n’ go’zzal ta’biyati’, wo’zbek xalqi’ni’n’ turmi’si’
ha’m miyneti su’wretlenedi.
O’zbekistanni’n’ go’zzal ta’biyati’ belgili xudojnik Ural
Tansiqbayevti’n’ do’retiwshilik islerinde worayli’q wori’ndi’ iyeleydi.
U.Tansiqbayevti’n’ do’retiwshilik joli’, tiykari’nan, Worta Aziyani’n’
go’zzal ha’m ko’rkem ta’biyat ko’rinislerin qi’lqa’lem ja’rdeminde
haqi’yqi’y su’wretlewge qarati’lg’an. Woni’n’ «Issiq ko‘l oqshomi»,
O‘. Tansiqboyev. «Oqshom pallasi»
67
«O‘zbekistonda bahor», «Qayraqqum GESining tongi», «O‘rik gul-
lamoqda», «Kuz tongi» si’yaqli’ ko’plep shi’g’armalari’ xudojnikti
peyzaj ko’rkem-wo’nerinin’ sheber ustazi’ si’pati’nda woni’ du’nyag’a
tani’tti’. Ural Tansiqbayevtin’ «Oqshom pallasi» shi’g’armasi’na
na’zer taslasaq, tamashago’ydin’ ko’z aldi’nda gu’llep-jasnag’an
wo’zgek u’lkesi, woni’n’ kewilge quwani’sh beriwshi ta’biyati’,
Do’retiwshilik jumi’s islewdin’ basqi’shlari’
1.
4.
2.
5.
3.
6.
68
adamni’n’ miyneti menen bag’i’ bostang’a aylani’p ati’rg’an jerler
sa’wlelenedi.
Wo’zbek milliy ren’li su’wret mektebinin’ belgili xudoj-
nigi G’afur Abdurahmanovti’n’ ko’plegen shi’g’armalari’nda
peyzaj janri’na isenimli qol urg’ani’ peyzaj janri’na bolg’an
qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’ qa’li pleskenliginen derek beredi.
Xudojnik jaratqan kompoziciyalari’ ken’ qamti’wli’g’i’ ha’m
ren’liligi menen ayri’qsha aji’rali’p turadi’. Bulardan, a’sirese,
«Qo‘shiq» shi’g’armasi’n tamashalar yekensiz, ta’biyatti’n’ wo’zine
tartatug’i’n sa’ykeslikler menen insan qa’lbindegi sezimler sa’ykes
jan’g’i’rg’ani’n ti’n’lag’anday bolasi’z. Ba’ha’r gu’lleri to’selgen taw
janbawi’raylari’, wog’an shayda bolg’an qi’zlardi’n’ na’zik ha’reketi,
taw shoqqi’lari’, sonday-aq, ali’stag’i’ bultlardi’n’ bir-biri menen
u’zliksiz baylani’sli’ boyawlarda su’wretleniwi adamdi’ wo’zine
si’yqi’rlap qoyadi’. «Baxmalda tong» atli’ peyzaji’nda bolsa, ta’biyatta
jan’alani’p ati’rg’an jag’day xudojnik ta’repinen jaqsi’ ali’ng’an.
Su’wrette yerte tan’dag’i’ janlani’w, a’lemnin’ woyani’p ati’rg’an-
li’g’i’ ani’q sezili p turi’pti’. Bul shi’g’armalar tamashago’yge kew-
lin ko’teriw menen birge, kewilli dem ali’wi’na jaqsi’ ja’rdem beredi.
Ta’biyatqa bolg’an muhabbatti’ woyatadi’ ha’m estetikali’q zawi’q
bag’i’shlaydi’. Xudojnik do’retiwshilik isinde peyzaj janri’na bolg’an
qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n woni’n’ da’slepki etyudlari’nan ko’riw mu’mkin.
1. Xudojnik Rahim Axmedovti’n’ «Oqtosh» shi’g’armasi’n talqi’lan’.
2. Ekologiya temasi’na arnalg’an shi’g’armani’ talqi’lan’.
Tapsi’rma. Klasta qa’lem menen baslag’an ko’rinisti ren’ler menen
boyan’.
1 1 -
s a b a q . TA’BIYATTI’N’ OBRAZLI’ KO’RINISIN ISLEW
Ta’biyatti’n’ obrazli’ ko’rinisin sali’w ushi’n da’slep qa’lem
ja’rdeminde woni’n’ ayi’ri’m bo’limleri si’zi’p ali’nadi’. Su’wrettin’
mazmunli’ ha’m tu’sinikli boli’wi’ ushi’n ko’rinis elementleri —
69
A.Mo‘minov. «Bo‘ronli kun»
Ko’rinisli etyud. «Quyosh botishi»
Ko’rinisli etyudi.
«Bulutli osmon»
70
terekler, bultlar, tawlar, jaydi’n’ du’zilis formalari’ si’zi’ladi’. Sonday-
aq, ko’rinisti sali’wda ta’biyatti’ di’qqat penen u’yreni p shi’g’i’w
talap yetiledi.
Xudojnik A.Muminovti’n’ «Bo‘ronli kun» shi’g’armasi’nda ta’biyat
obrazi’ni’n’ bir ko’rinisin baqlawi’mi’z mu’mkin.
R. Xalilov. Etyud «Ochiq havo»
71
Ta’biyatti’n’ obrazli’ ko’rinisin sali’wda si’zi’qli’ ha’m ken’islikli
perspektiva qag’i’ydalari’n basshi’li’qqa ali’w tiyis. Ha’rbir zat
uzaqlasqan sayi’n kishireyi p, hawada ko’rinbey, gu’n’girtleni p
baradi’, wolardi’n’ ko’rinisi, si’zi’qlari’, jaqti’li’g’i’, ren’i wo’zgeredi.
Ta’biyattag’i’ zatlar bizge qanshelli jaqi’n bolsa, wolar sonshelli
ani’q ha’m ti’ni’q ko’rinedi.
Ko’rinisti normada su’wretlep beriw u’lken a’hmiyetke iye.
Ko’rinis ku’ndiz, yerte azanda yamasa keshquri’n wo’z ko’rinisine iye.
Yerte azanda a’tirap tap tu’tin menen qaplang’anday boladi’. De-
mek, azang’i’ ko’rinisti salg’anda artqi’ ko’rinis biraz gu’n’girtleti p
su’wretlenedi. Aldi’nda jaylasqan zatlardi’n’ du’zilisin biraz ani’g’i’raq
yeti p si’zi’w kerek. Keshquri’n bolsa, kerisinshe, aspan ren’inde
Ta’biyat ko’rinisin basqi’shli’ su’wretlew
72
barli’q zatlardi’n’ du’zilisi ani’g’i’raq ko’rinedi. Hawa bultli’ bolg’an
ku’nde jer, wondag’i’ zatlar menen birge aspan gu’n’girtlew ha’m
qaralaw boli’p ko’rinedi.
Ta’biyatti’n’ obrazli’ ko’rinisin sali’wda yamasa woni’n’ qan-
dayda bir bo’legin su’wretlewde ayri’qsha qag’i’ydalar joq. Ko’rinisti
su’wretlew de basqa zatlardi’n’ tu’p nusqasi’n si’zi’w si’yaqli’ is-
lenedi.
Ta’biyat obrazi’ni’n’ ta’sirshen’ligin asi’ri’w, woni’n’ ani’q
jag’dayi’n an’lati’w maqsetinde jumi’sti’ kontrastli’ yamasa na’zik,
ji’lli’ yaki suwi’q, ashi’g’i’raq yaki toyg’i’ni’raq, ani’q yaki uluw-
malasqan tu’rinde islew mu’mkin. Janli’ ta’biyatti’ seziniw, woni’n’
ju’da’ ko’rkemligin ko’re ali’w, sonday-aq, qi’zi’g’i’wshi’li’q ha’rbir
ta’biyat obrazi’ni’n’ ko’rinisin su’wretlewdin’ sheshimine wo’lshem
boladi’.
Sonli’qtan, ta’biyat ha’rqashan do’retiwshilik izleniwler,
go’zzalli’qti’ seziw deregi boli’p kelgen.
1. Ta’biyat obrazi’ ko’rinisin su’wretlewdin’ tiykarg’i’ sha’rti nede?
2. Ta’biyat obrazi’ ko’rinisinde arali’q qanday qurallar ja’rdeminde
beriledi?
3. Ta’biyat obrazi’ ko’rinisinin’ su’wreti dep nege ayti’ladi’?
Tapsi’rma. Qandayda bir ta’biyat obrazi’ ko’rinisin su’wretlep kelin’.
1 2 - s a b a q . SHI’G’I’SQA TA’N QALA SU’WRETININ’
ESKIZIN ISLEW
Samarqandtag’i’ Ulug’bek medresesi, Buxaradag’i’ Masjidi Kalon,
Xiywadag’i’ Iyshan qala burji’, Tashkent qalasi’ndag’i’ Kukaldosh
medresesi, Hastimom medresesi shi’g’i’sqa ta’n usi’lda islengen
tariyxi’y quri’li’slar boli’p yesaplanadi’. Qalami’zda ha’zirgi ku’nde
sali’ni’p ati’rg’an zamanago’y jaylar ha’m shi’g’i’sqa ta’n quri’li’slar
arasi’nda u’lken ayi’rmashi’li’q bar.
Dostları ilə paylaş: |