Publication1

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐  2013/1

­  32 ­

dövlətdaxili  hüquqla  qarşılıqlı  əlaqənin  müxtəlif  qaydaları  vardır.  Bu  baxımdan beynəlxalq

hüququn birbaşa tətbiqindən söz gedə bilməz.(27) Beynəlxalq müqavilələrin tətbiqi məsələləri

ilə məşğul olacaq orqan dövlətin özü tərəfindən müəyyən edilir. Məsələn, “Xarici qanunvericiliyinin

tətbiqinə  dair  Avropa  Konvensiyası”nın  yerinə  yetirilməsinə  dair  Azərbaycan  Respublikası

Prezidentinin  16  iyun  2000‐ci  il  tarixli  Sərəncamına  əsasən  tənzimləyici  orqan  kimi  Ədliyyə

Nazirliyi müəyyən edilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006‐cı il 18 aprel tarixli 391 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq

edilmiş Azərbaycan  Respublikasının  Ədliyyə  Nazirliyi  haqqında  Əsasnamənin  2 Nazirlik  öz

fəaliyyətində, o cümlədən, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələri

və bu Əsasnaməni rəhbər tutur. Bundan əlavə Nazirlik Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq

müqavilələri  ilə  tənzimlənən  və  Nazirliyin  səlahiyyətinə  aid  olan  məsələlər  üzrə  Azərbaycan

Respublikasının götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsini təmin edir (8.18); hüquqi yardım

haqqında  beynəlxalq  müqavilələrin  hazırlanması  və  bağlanması  ilə  əlaqədar  zəruri  tədbirlər

həyata  keçirir  (9.39);  Azərbaycan  Respublikasının  beynəlxalq  müqavilələrinin  bağlanması

haqqında  təkliflərə  və  həmin  müqavilələrin  mətnlərinə  dair  rəy  verir  və  s.  Beynəlxalq

müqavilələrin müddəalarının tətbiqi vəzifəsi digər Nazirlik və idarələrinin əsasnaməlindədə əks

olunmuşdur.(28)

Məhkəmə təcrübəsində beynəlxalq müqavilələrin müddəaları ümumən milli normalarla birlikdə

əlavə əsaslandırma kimi və  müqayisəli təhlilin aparılması zamanı tətbiq edilir. Burada beynəlxalq

müqavilələrin müddəalarının milli hüquq sistemində hərəkət sxeminin qeyd edilməsi vacibdir.

Yenədə beynəlxalq hüquq normalarının növləri (özü icra olunan və özü icra olunmayan) öz sözünü

deyəcəkdir.  Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 3‐cü maddəsinə əsasən tətbiq

edilməsi  üçün  dövlətdaxili  aktın  qəbul  edilməsini  tələb  etməyən  müqavilə  müddəaları  birbaşa

tətbiq edilir.

Bəzi  qanunlar  müəyyən  orqanlara  birbaşa  beynəlxalq  müqavilələrə  istinad  etməyi  tövsif  edir.

Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsinin 13.1‐ci maddəsinə əsasən

məhkəmə mübahisələri Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, referendumla qəbul edilən

hüquqi  aktlara,  qanunlara,  Azərbaycan  Respublikası  prezidentinin  fərmanlarına,  Azərbaycan

Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ

hüquqi aktlarına, habelə Azərbaycan Respublikasının tərəfdar olduğu beynəlxalq müqavilələrə

əsasən  həll  edir.  Bu  halda  məhkəmənin  xarici  hüquqa  və  Azərbaycan  Respublikası  tərəfdar

çıxmadığı beynəlxalq müqavilələrin müddəalarına istinad edə biləcək imkanları azıq qalır.

Azərbaycan Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsinin 13.3‐cü maddəsinə əsasən Azərbaycan

Respublikasının  qanunvericiliyi  sisteminə  daxil  olan  normativ  hüquqi  aktlarla  (Azərbaycan

Respublikasının Konstitusiyası və referendumla qəbul olunmuş aktlar istisna olmaqla) Azərbaycan

Respublikasının tərəfdar olduğu beynəlxalq müqavilələr arasında ziddiyyət olduqda, beynəlxalq

müqavilənin müddəaları tətbiq edilir. Hesab edirik ki, bu cür müddəa beynəlxalq müqavilələrin

müddəalarının yalnız kolliziyalar baş verdikdə tətbiq edilmir.

Sonda diqqəti öz xüsusiyyətləri ilə seçilən insan hüquqları sahəsində beynəlxalq‐hüquqi aktlarla

kolliziyaya yönəltmək yerinə düşərdi. Bir tərəfdən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının

151‐ci maddəsi beynəlxalq dövlətlərarası müqavilələrin üstünlüyünü tanıyır, digər tərəfdən isə

Konstitusiyanın  12‐ci  maddəsi Konstitusiyada  sadalanan  insan  və  vətəndaş  hüquqları  və

azadlıqları  Azərbaycan  Respublikasının  tərəfdar  çıxdığı  beynəlxalq  müqavilələrə  uyğun  tətbiq

edildiyini  təsdiqləyir.  Bundan  əlavə  Konstitusiyanın  71‐ci  maddəsinin   VI  hissəsinə  əsasən

Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir.

Bu həmin sahənin özünəməxsus xüsusiyyətləridir. İnsan hüquq və azadlıqlarının təminatı qismində

o  cümlədən  Konstitusiyanın  155‐ci  maddəsidə  çıxış  edir.  Bu  maddəyə  əsasən    Konstitusiyanın

III‐cü  fəslində  nəzərdə  tutulmuş  insan  və  vətəndaş  hüquqları  və  azadlıqlarının  ləğvi  və  ya

Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulduğundan

daha artıq dərəcədə məhdudlaşdırılması haqqında təkliflər referenduma çıxarıla bilməz.

---

­  33 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ 2013/01

İqtibas qeydləri:

(1) Bax: Ìåæäóíàðîäíîå ïðàâî. Ó÷åáíèê äëÿ âóçîâ. Îòâåòñòâåííûå ðåäàêòîðû – ïðîô. Ã.Â. Èãíàòåíêî è ïðîô. Î.È. Òèóíîâ. Ì.,

1999. S.197

(2) Bax: Áàðöèö È.Í. Ìåæäóíàðîäíîå ïðàâî è ïðàâîâàÿ ñèñòåìà Ðîññèè// Æóðíàë ðîññèéñêîãî ïðàâà. 2001. ¹2. S.27

(3) Bax: Îñìèíèí Á.È. Ïðèíÿòèå è ðåàëèçàöèÿ ãîñóäàðñòâàìè ìåæäóíàðîäíûõ äîãîâîðíûõ îáÿçàòåëüñòâ. Ì., 2006. S. 6.

(4) Bax: Êóðäþêîâ Ã.È. Ýôôåêòèâíîñòü äåÿòåëüíîñòè ãîñóäàðñòâ ïî ðåàëèçàöèè íîðì ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà. Â êí.: Âîïðîñû

óíèâåðñàëüíîñòè è ýôôåêòèâíîñòè ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà / Îòâ. ðåä. Ã.Â. Èãíàòåíêî. Ñâåðäëîâñê, 1981. S. 61.

(5) Bax: Ìèíãàçîâ Ë.Õ. Ýôôåêòèâíîñòü íîðì ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà. Ì., 1990. S. 155.

(6) “Azәrbaycan” qәzeti. 17 fevral 2011­ci il, №37

(7) Bu prinsip “Azәrbaycan Respublikasının beynәlxalq müqavilәlәrin bağlanması, icrası vә lәğvi haqqında” Qanunun 15­ci maddәsindә

öz  әksini  tapmışdır:  “Azәrbaycan  Respublikası  beynәlxalq  hüquq  normalarına  uyğun  olaraq  Azәrbaycan  Respublikasının  beynәlxalq

müqavilәlәrinә  dönmәdәn  әmәl  etmәlidir.Azәrbaycan  Respublikası  beynәlxalq  müqavilәlәrә  vicdanla  әmәl  edilmәsi  prinsipinә  uyğun

olaraq, Azәrbaycan Respublikasının iştirak etdiyi ikitәrәfli vә çoxtәrәfli beynәlxalq müqavilәlәrin digәr iştirakçılarının da bu müqavilәlәrdәn

irәli gәlәn öhdәliklәri yerinә yetirmәsi üçün sәylәr göstәrir.”

(8) Bax: «Vәtәndaşların pensiya tәminati haqqinda» Azәrbaycan Respublikasi qanununun

109­cu maddәsinin birinci hissәsinin Azәrbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin

25, 38, 71­ci maddәlәrinә uyğunluğunun yoxlanilmasina dair Azәrbaycan Respublikasi Konstitusiyası mәhkәmәsinin qәrarı; Azәrbaycan

Respublikası Konstitusiyasının 100­cü maddәsinin «...başqa dövlәtlәr qarşısında öhdәliyi olmayan...» müddәasının şәrh edilmәsinә dair

Azәrbaycan Respublikasi Konstitusiya Mәhkәmәsinin Qәrarı vә d..

(9)  Bax:  Azәrbaycan  Respublikası  Cinayәt­Prosessual  Mәcәllәsinin  158.3­cü  maddәsinin  bәzi  müddәalarının,  158.4  vә  290.3­cü

maddәlәrinin şәrh edilmәsinә dair Azәrbaycan Respublikasi Konstitusiya Mәhkәmәsi Plenumunun Qәrarı. Bu qәrara әsasәn AR CPM­nin

bәzi müddәaları 1950­ci il İnsan hüquqlarının vә әsas azadlıqlarının müdafiәsi haqqında Konvensiya 5­ci maddәsinә zidd olduğundan

qüvvәdәn düşmüşdür. Konstitusiyanın 130­cu maddәsinә әsasәn isә mәhkәmә Azәrbaycan Respublikası qanunlarının yalnız Konstitusiyaya

uyğunluğunu yoxlayır.

(10) Bax: Гусейнов Т.И. «Взаимодействие норм международного и азербайджанского права» // Azәrbaycan hüquq jurnalı ­ 2002­№1.

S.183

(1) Bax: Õèæíÿê Â.Ñ. Âçàèìîäåéñòâèå íàöèîíàëüíîãî ïðàâà Ðîññèè è ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà//Ñîâðåìåííîå ïðàâî. 2002. ¹2. S.15

(2) Bax: Çèìíåíêî Á.Ë. Ñîãëàñîâàíèå íîðì âíóòðèãîñóäàðñòâåííîãî è ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà â ïðàâîâîé ñèñòåìå Ðîññèè //MBHJ.

2000.¹4. S.95

(3) Bax: Çèìíåíêî Á.Ë. Ìåæäóíàðîäíûå äîãîâîðû â ñóäåáíîé ñèñòåìå ÐÔ//MBHJ. 1999. ¹2. S.111

(4) Bax: Òàëàëàåâ À.Í. Ñîîòíîøåíèå ìåæäóíàðîäíîãî è âíóòðèãîñóäàðñòâåííîãî ïðàâà è Êîíñòèòóöèÿ ÐÔ// MBHJ. 1994. ¹4.

S.8­9

(5) Bax: Äåéñòâóþùåå ìåæäóíàðîäíîå ïðàâî. Â 3­õ òîìàõ. Ñîñòàâèòåëè Þ.Ì. Êîëîñêîâ è Ý.Ñ. Êðèâ÷èêîâà. Ò.1. Ì., 1996. S.351

(6) “Maddә 151. Azәrbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminә daxil olan normativ hüquqi aktlar ilә (Azәrbaycan Respublikasının

Konstitusiyası vә referendumla qәbul edilәn aktlar istisna olmaqla) Azәrbaycan Respublikasının tәrәfdar çıxdığı dövlәtlәrarası müqavilәlәr

arasında ziddiyyәt yaranarsa, hәmin beynәlxalq müqavilәlәr tәtbiq edilir.”

(7) Bax, mәsәlәn:: Sinclair, Sir Ian. The Vienna Convention on the Law of Treaties. 2nd ed. Manchester, 1984. P. 44­45

(8) Bax: Гусейнов Т. Взаимодействие норм международного и национального права// Azәırbaycan hüquq jurnalı. 2002­№1. S.183

(9) Mәsәlәn, bax: Azәrbaycan Respublikasının 06 may 2011­ci il tarixli №105­IVQ saylı Qanun/ “Azәrbaycan” qәzeti (19 may 2011­ci

il ­ ¹107).

(20) 18 iyun 2010­cu il tarixli Qanuna әsasәn maddәnin mәzmunu  dәyişdirilmişdir. – Bax: “Azәrbaycan” qәzeti (20 iyul 2010­cu il ­

¹154).

(21) Azәrbaycan Respublikası Prezidentinin 2003­cü il 24 yanvar tarixli 844 nömrәli fәrmanı ilә tәsdiq edilmişdir. Azәrbaycan Respublikası

Dövlәt  Neft  Şirkәtinin  Nizamnamәsinın  1.3­cü  bәndinә  әsasәn  Şirkәt  öz  fәaliyyәtindә  Azәrbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasını,

Azәrbaycan  Respublikasının  qanunlarını,  Azәrbaycan  Respublikası  Prezidentinin  fәrman  vә  sәrәncamlarını,  Azәrbaycan  Respublikası

Nazirlәr  Kabinetinin  qәrar  vә  sәrәncamlarını,  digәr  normativ  hüquqi  aktları,  Azәrbaycan  Respublikasının  tәrәfdar  çıxdığı  beynәlxalq

müqavilәlәri, Azәrbaycan Respublikasının qanunları ilә tәsdiq edilmiş neftin vә qazın kәşfiyyatı vә işlәnmәsi sahәsindә bağlanmış sazişlәri

vә bu Nizamnamәni rәhbәr tutur.Qeyd etmәk lazımdır ki, AR Prezidentinin müvafiq sәrәncamı әsasında Şirkәtә hәr bir müqavilәni dövlәtin

adından imzalamaq sәlahiyyәti verilir.

(22)  Mәsәlәn,  bax:  06  iyul  1998­ci  il  Azәrbaycan  Respublikasında  «Muradxanlı»,  «Cәfәrli»  vә  «Zәrdab»  neft  yataqlarının  daxil

olduğu  blokun bәrpası, kәşfiyyatı, işlәnmәsi vә hasilatın pay bölgüsü haqqında Azәrbaycan Respublikasının Dövlәt Neft Şirkәti ilә Ramko

Enerji (Muradxanlı) Limited vә ARDNŞ­nin Ortaq Neft Şirkәti arasında Sazişin 26.1 bәndi.

(23) Bax: Õèæíÿê Â.Ñ. Ìåæäóíàðîäíîå ïðàâî è ðîññèéñêèé êîíñòèòóöèîíàëèçì// MBHJ. 2004. ¹2. S.212

(24) Mәsәlәn, bax: AR Mülki Mәcәllәsinin 3.1­ci maddәsi: “Azәrbaycan Respublikasının tәrәfdar çıxdığı dövlәtlәrarası müqavilәlәr bu

Mәcәllә  ilә  tәnzimlәnәn  mülki  hüquq  münasibәtlәrinә  (beynәlxalq  müqavilәdәn  onun  tәtbiqi  üçün  dövlәtdaxili  normativ  hüquqi  aktın

qәbul edilmәsi tәlәbinin irәli gәldiyi hallar istisna edilmәklә) birbaşa tәtbiq edilir.”

(25) Bax: Ìàðî÷êèí Ñ.Þ. Äåéñòâèå íîðì ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà â ïðàâîâîé ñèñòåìå Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè. Òþìåíü, 1998. S.

85

(26) Bax: Á.Ë.Çèìíåíêî  Ñîãëàñîâàíèå íîðì âíóòðèãîñóäàðñòâåííîãî è ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà â ïðàâîâîé ñèñòåìå Ðîññèè //MBHJ.

2000.¹4. S.98

(27) Bax: Çèìíåíêî Á.Ë. Ìåæäóíàðîäíûå äîãîâîðû â ñóäåáíîé ñèñòåìå ÐÔ//MBHJ. 1999. ¹2. S..118

(28)  Mәsәlәn,  bax:  Azәrbaycan  Respublikası  Prezidentinin  2006­cı  il  28  dekabr  tarixli  Fәrmanı  ilә  tәsdiq  edilmiş  Azәrbaycan

Respublikasının  İqtisadi  İnkişaf  Nazirliyi  haqqında  Әsasnamәnin  1.2,  3.1.29,  3.1.33.  3.1.37,  3.1.42,  4.14,  4.15  bәndlәri;  Azәrbaycan

Respublikası Prezidentinin 2009­cu il 09 fevral tarixli Fәrmanı ilә tәsdiq edilmiş Azәrbaycan Respublikasının Әdliyyә Nazirliyi haqqında

Әsasnamәnin 2, 8.59, 9.24 Положения о Министерстве Финансов Азербайджанской Республики, утвержденного Указом Президента

АР от 09 февраля 2009 года vә s.

---