Publication1
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 48 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ 2013/1
- ‐ Başqa sözlə, Məcəllə daha güclü tərəf olan kreditorun əvəzinə borc alana dair imperativ
- ‐ Deməli, banklar özü də müəyyən mənada istehlakçı ola bilər 49
- ‐ Bu baxımdan Mərkəzi Bankın kredit üzrə faktiki illik faiz dərəcəsinə dair banklara bu yaxınlarda verdiyi göstərişi necə qiymətləndirirsiniz
- ‐ Yəni Siz hesab edirsiniz ki, məktub göndərməklə istehlakçılara kömək etmək uğursuz addımdır
48 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ 2013/1 və ya peşəkarlıq qaydasında müstəqil fəaliyyətin həyata keçirilməsi üçün verilmişdirsə, bu qayda tətbiq olunmur”. Maraqlısı həm də odur ki, Məcəllənin sözügedən 744‐cü maddəsində müddətli kredit müqaviləsinə borc alan tərəfindən vaxtından əvvəl verilməsi halları və onlar üçün müəyyən edilən xəbərdarlıq müddətləri imperativ şəkildə təsbit edilmişdir. Niyə axı müqavilədə borc alanın xeyrinə bu hallar və müddətlər daha sərfəli şəkildə nəzərdə tutula bilməz?
‐ Siz çox düzgün vurğuladınız ki, kredit müqaviləsində kreditor, bir qayda olaraq, iqtisadi cəhətdən daha güclü tərəfdir. Deməli, borc alan zəif tərəfdir. Buna görə də qanunvericilik zəif tərəfin maraqlarını qorumalıdır. Məlum olduğu kimi, Mülki Məcəllənin 6.1.5‐ci maddəsi müqavilə azadlığını mülki qanunvericiliyin prinsiplərindən biri elan edir. Bu prinsip bütövlükdə mülki hüququn dispozitiv əsaslarına söykənir. Yəni Mülki Məcəllənin normları, bir qayda olaraq, o halda tətbiq edilməlidir ki, tərəflər öz aralarında ayrı qayda müəyyən etməsinlər. Təəssüf ki, bizim Mülki Məcəllə bu prinsipə tam riayət etmir və onun əksər müddəaları dispozitiv deyil, lazım oldu‐olmadı imperativ xarakter daşıyır. Halbuki imperativ normaların əsas qayəsi müqavilənin daha zəif tərəfini qorumaqdan ibarət olmalıdır. Lakin təəssüf ki, qanunvericiliyimizdə bunun tam əksinə olaraq borc alanların hüquq və maraqlarına xidmət edən imperativ normalar azdır. Belə ki, nəinki Mülki Məcəllədə, heç “Banklar haqqında” Qanunda da bankların müştərilərlə bağladıqları kredit müqaviləsinə dair tələblər, o cümlədən həmin müqavilənin mühüm şərtləri haqqında müddəalar yoxdur. Yalnız “Bank olmayan kredit təşkilatları haqqında” Qanunda pis‐yaxşı müəyyən tələblər var. Lakin onlarda təbii, bankların kredit müqavilələrinə şamil edilmir. Yəgin məhz buna görə də mövcud boşluğu Mərkəzi Bank “Banklarda kredirlərin verilməsi Qaydaları”nda aradan qaldırmağa cəhd etmişdir. Belə ki, həmin Qaydaların 4.1.17‐ci bəndi elə “İstehlakçıların hüquqlarının qorunması” adlanır. Həmin bənd o cümlədən kredit müqaviləsinə dair tələbləri, habelə müştərilərin kredit sifarişlərinə baxılma və imtina qaydalarını müəyyən edir. Lakin əvvəla bütövlükdə sözügedən Qaydalar xüsusi əhəmiyyətinə baxmayaraq Mərkəzi Bankın ən zəif, sistemsiz və ziddiyyətli normativ xarakterli aktıdır. Digər tərəfdən isə istehlakçı bu Qaydalara istinad edə bilməz. Həmin Qaydaların tələbləri bankların Mərkəzi Bank qarşısında öhdəliyinin əsasıdır. Çünki Mərkəzi Bankın mülki hüquq normaları müəyyən etmək səlahiyyəti yoxdur.
Mərkəzi Bank kredit təşkilatları üzərində bank nəzarətini həyata keçirir. Onun kredit təşkilatlarının cari fəaliyyətinə, o cümlədən müştərilərlə bağladığı kredit müqavilələrinə qarışmağa və beləliklə, digər fiziki və hüquqi şəxslər üçün hüquq normaları müəyyən etməyə səlahiyyəti yoxdur. Bank nəzarətinin məqsədi bütövlükdə bank sisteminin sabitliyinin təmin edilməsi və son nəticədə banklara etibar edib pul vəsaitini onlarda yerləşdirən şəxslərin maraqlarının qorunmasıdır. Mərkəzi Bank maraqlıdır ki, əhali banklardan pul vəsaitini kütləvi şəkildə götürməsin. Bu baxımdan Mərkəzi Bank nədən kredit alanların maraqları ilə maraqlansın ki?! Bu məsələdə, əksinə, Mərkəzi Bankın maraqları borc alan istehlakçıların maraqları ilə heç vaxt üst‐üstə gələ bilməz. Mərkəzi Bank öz işi ilə məşğul olmalıdır. Elə etməlidir ki, “Royal Bank” kimi bankların taleyi bir daha yaşnmasın. Bank qanunvericiliyi publik hüquq sahəsi, mülki qanunvericilik isə özəl hüquq sahəsidir. Mərkəzi Bank özü də bankdır, bank sisteminin tərkib hissəsidir, buna görə də özü‐özü üçün qaydalar müəyyən edə bilməz. Axı Mərkəzi Bank özü də banklara kredit verir. ‐ Deməli, banklar özü də müəyyən mənada istehlakçı ola bilər? 49 ‐ Əlbəttə! Məlum olduğu kimi, “İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Qanun istehlakçı dedikdə “şəxsi tələbatını ödəmək məqsədi ilə mal, iş və xidmətlərdən istifadə edən, onları alan, sifariş verən, yaxud almaq və ya sifariş vermək niyyəti olan şəxs”i, yəni fiziki şəxsi nəzərdə tutur. Təbii ki, kredit müqaviləsi üzrə istehlakçı dedikdə ilk növbədə məhz fiziki şəxslər başa düşülməlidir. Lakin geniş mənada kredit məhsullarından fərdi sahibkarlar və hüquqi şəxslər də istifadə edir və banklarla müqayisədə onlar da adətən daha zəif tərəfdir. Deməli, qanunvericilik onların da qorunmasında dair xüsusi müddəalar nəzərdə tutmalıdır. Digər tərəfdən, bankların özü də Mərkəzi Bankdan kredit alır. Deməli, onlar da bu baxımdan istehlakçıdır. Lakin “Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında” Qanun bu kreditləri nəzərdə tutsa da, onların verilməsi qaydasını, bu zaman bankların hüquqlarını müdafiə edən təlbləri müəyyən etmir. Bu sahədə heç Mərkəzi Bankın da normativ xarakterli aktı mövcud deyil. Kreditləri necə istəyir, elə də verir, kredit müqaviləsini necə istəyir, elə də tərtib edir. Lakin əlbəttə bir daha təkrarlayıram ki, fiziki şəxslərin borc alan olduğu kredit müqavilələrinə dair qanun səviyyəsində xüsusi tələblər təsbit edilməlidir. Əsas diqqət məhz bu sahəyə yönəlməlidir. Çünki sadə vətəndaşlar hüquqi və iqtisadi cəhətdən müvafiq bilik və səriştəyə malik deyillər. Kredit götürmək isə çox məsuliyyətli məsələdir. Qanunvericilik elə səviyyədə olmalıdır ki, banklar vətəndaşların savadsızlığından öz mənafeləri üçün istifadə edə bilməsinlər. ‐ Bu baxımdan Mərkəzi Bankın kredit üzrə faktiki illik faiz dərəcəsinə dair banklara bu yaxınlarda verdiyi göstərişi necə qiymətləndirirsiniz? ‐ Bəli, məlum olduğu kimi, Azərbaycan bankları, bir qayda, olaraq kreditlər üzrə faiz dərəcələrini elan edərkən komisyon haqlar, o cümlədən kreditin rəsmiləşdirilməsi və verilməsinə görə digər xərclərin müştəri tərəfindən ödənilməsi barədə bir söz demirlər. Bu da istehlakçılarda kreditin dəyəri haqda yanlış təsəvvür yaradır. “Bank olmayan kredit təşkilatları haqqında” Qanunun 17‐ci maddəsinə əsasən kredit müqaviləsində “kredit üzrə borcun (əsas borcun və faizlərin) bərabər aylıq ödənişlər formasında ödənilməsi nəzərdə tutulduqda, kreditdən istifadə edilən müddət ərzində orta hesabla ödəniləcək həqiqi faiz dərəcəsi” göstərilməlidir. Əlbəttə, bu müddəa əsasında həqiqi faizin müəyyən edilməsi birmənalı məsələ deyil, çünki metodologiya yoxdur. Lakin hər halda tələb var. Bankların bağladıqları kredit müqavilələrinə dair isə belə tələb ümumiyyətlə yoxdur. Elə buna görə də Mərkəzi Bank banklara 25 fevral 2013‐cü il tarixində 24/05‐18 saylı məktub göndərmişdir. Banklardan verdikləri kreditlərlə bağlı bütün aidiyyəti xərcləri özündə əks etdirən faktiki illik faiz dərəcəsinin məktuba əlavə olunan metodologiyaya əsasən hesablanması, habelə reklam daşıyıcılarında, kütləvi informasiya vasitələrində göstərilməsi və bağlanan kredit müqavilələrində əks etdirilməsi tələb olunur. Əlbəttə, istehlakçıların hüquqlarının qorunması baxımından Mərkəzi Bankın məramı alqışlanmalıdır. Lakin bu məramın realizasiyası üsulu mövcud qanunvericiliyə ziddir. Çünki faktiki olaraq normativ xarakterli akt qəbul etmək əvəzinə adi məktubla banklar üçün hüquqi norma müəyyən etməyə cəhd edilmişdir. Düzdür, sırf bu məsələ ilə bağlı hesab edirik ki, mövcud qanunvericiliyə əsasən Mərkəzi Bankın heç normativ xarakterli akt qəbul etmək səlahiyyəti də yoxdur. Ümumiyyətlə, bank xidmətləri istehlakçılarının hüquqlarının müdafiəsi qanunun predmetidir. Bu baxımdan hesab edirəm ki, nəinki “Bank olmayan kredit təşkilatları haqqında” Qanunda, ilk növbədə “Banklar haqqında” Qanunda və digər qanunvericilik aktlarında kredit təşkilatlarını təklif etdikləri kredit məhsullarının şərtlərini həm reklamda, həm də kredit müqavilələrində daha aydın təsbit etməyə məcbur edən hüquq normaları olmalıdır. ‐ Yəni Siz hesab edirsiniz ki, məktub göndərməklə istehlakçılara kömək etmək uğursuz addımdır? A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ 2013/01 Yüklə 0,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|