Poetika izm 2
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________________________________________________ Poetika.izm 32 “Postmodernistlər faktla fantaziya arasındakı fərqi qəbul etmirlər. Onlara görə, söz və əşya, məna və mənalandıran, subyekt və obyekt arasında heç bir mühüm əlaqə yoxdur. Bu mülahizə tarix kimi reallığın da təsvirini tələb edir. Postmodernizmdə həm tarixi, həm də bədii əsərlər onların yax- şı və pis nüsxələrindən daha çox reallıq üçün əvəzlənib yenidən işlənilir” [4, s. 216]. Təhkiyəçi əlyazmanın əsas məzmun hissəsi barədə danışır. Bu his- səni “Qeydlər və yaxud “Müşahidələr” adlandıraraq qeyd edir ki, burada “nə zamansa yazılacaq böyük bir Dastanın hazırlıq qeydlərinin aparıldı- ğını görməmək mümkün deyil” [2, s. 8]. O, “Kitabi-Dədə Qorqud” dasta- nının dünya ədəbi elmindəki yerindən söhbət açır, dastan qəhrəmanlarının dünya ədəbi eposlarındakı qəhrəmanlarla, hətta onlardan bəzilərinin ya- rımçıq əlyazmadakı obrazlarla paralelizmini qeyd edir. Təhkiyəçi yarım- çıq əlyazmanın iki qatdan ibarət olduğunu açıb söyləyir. Birinci qat, Dədə Qorqudun qeydləri, ikinci paralel qat isə hökmdar Şah İsmayıl Xətainin həyatı ilə bağlıdır. Təhkiyəçi Dədə Qorqud hadisələrinə dair mistifikasi- yanı qeyd edərkən tərəddüd içində qalır, bizim tarixi milli dəyərimizin dəyərliliyini qeyd edərək sanki əlyazmanı təqdim edərkən özünü daxilin- dəki tərəddüddən və kənar rəylərdən qorumağa çalışır. Hətta təqdim etdiyi bu əlyazmaya görə gələcək mənfi rəyləri öncədən bilir və artıq özünü buna hazırlayır. Bununla da birbaşa oxucunu onunla həmfikir olmağa razı salır. Bir növ, oxucuya psixoloji təsir göstərərək onu özü ilə bərabər yu- xuya qərq edir. K.Abdulla “Yarımçıq əlyazma”da zaman paralelləri vasitəsilə indiki dövrün kontekstində “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanındakı mifik obrazlar vasitəsilə hadisələri istədiyi səmtə, ideyanı vermək istədiyi istiqamətlərə yönəldir. Bunlardan biri də casus oyunudur. Belə ki, əlyazmanın oğuz cəmiyyəti ilə bağlı əsas hissəsində casusla bağlı hadisə əks olunur. Dədə Qorqudun katibliyi ilə Bayandır xan istintaq qurur. Bütün oğuz xanları və bəyləri bu istintaqa cəlb olunur. Nəticədə, casus tapılır. Lakin Fatma ob- razının qurduğu mistifikasiya oyunu vasitəsi ilə casus xilas edilir. Bu mistifikasiya getdikcə açılır. Yazıçı bizim indiyə qədər bildiyimiz igid oğuz cəmiyyətinin əxlaqi boşluğunu açıb göstərir. Bu əxlaqi boşluğu gös- tərməklə sanki Kamal Abdulla qara yumorla oğuz bəylərini tənqid edir. Əslində digər postmodern bədii əsərlərə müraciət etsək, buna bənzər əx- laqi mövzuların mövcudluğunu görə bilərik. Lakin yazıçı bu mövzuya üstüörtülü yanaşmışdır, üstüörtülü yanaşsa da, bu mövzunu mütləq şəkil- də qeyd edərək romana daxil etmişdir. “Yarımçıq əlyazma” romanında digər mistifikasiya yaradan vasitə- lərdən biri də Dədə Qorqud və Nur daşı arasında olan mistik əlaqədir. “Bircə sən bilirsən, nə etdimsə Oğuz üçün etdim, Oğuzun gələcəyi üçün etdim. Xanın könlünə ilham ver, şəfqət damarın işlət, məhəbbəti bizlərdən ______________________________________________________ Poetika.izm 33 yan keçməsin, qadir Tanrıya şükürlər olsun...” [2, s. 224]. Nur daşı mistik elementdir. Mistik əlaqələr və tellər vasitəsilə Dədə Qorqud olanları gö- rür. Nur daşı hər şeyi, olanları, hadisələri ona ötürür: “Uyqu mənə hər şeyi açıb göstərdi. Mən kim idim, uyqu görəm. O uyquda Beyrəyin gə- ləcəkdəki anını görəm?! Nur daşı söylədi həpsini” [2, s. 70]. Burada “qara yumor” məktəbinin özəlliklərindən sayılan paranoyanın xüsusiyyətlərini xatırlamaq olar. Dədə Qorqud Nur daşı ilə söhbət edir. Bu müqəddəs daşa öz dərdini danışır, ondan kömək diləyir. O, Nur daşı vasitəsilə Tanrıya çatmağa çalışır. Nur daşı bəzən Tanrı ilə Dədə Qorqud arasında vasitəçi rolunu oynayır. Nur daşı Qorqud atanın sirdaşı olur, ona söylənilən bütün sirləri bu daşa deyərək qəlbini ağırlıqlardan qurtarır: “Oğuzun tüm sirri məndə idi. Mən dəxi onları Nur daşına əmanət edib durmuş idim. Nur daşı olmasaydı, nə edə bilərdim ki...” [2, s. 66]. Digər mistifikasiya yaradan vasitələrdən biri də “Kitabi-Dədə Qor- qud” dastanından adı Təpəgöz kimi tanıdığımız, lakin “Yarımçıq əlyaz- ma” romanında adı Təkgöz olan oğuz elinin qarşılaşdığı düşməndir. Das- tanda Təpəgöz yunan mifindəki sikloplar kimi nəhəng, tək gözlü, qorxunc bir məxluqdur. Dastandan fərqli olaraq, romandakı paralel obraz kimi Təkgöz cüssəli deyil, arıq, səsi cır, əlləri qısa, bədheybət və sehirli qüv- vəyə malik bir obrazdır. Basatla Təkgöz meydanda savaşarkən sehrini iş- lədərək “Bir bədheybət, boylu-buxunlu, təpəsində bircə gözü, çılpaq bə- dənli Təpəgözə döndü” [2, s. 242]. Döyüş boyu Təkgöz öz mistik sehrin- dən istifadə edərək cilddən-cildə girir, Basatın diqqətini yayındırır. Gah Dədə Qorqudun, gah da Basatın könül verib sevdiyi Burla Xatunun cil- dinə girir. Onda paranoyanın yaranmasına səbəb olur. Lakin onu bu para- noyadan Qoğan Aslan çıxarır. Qoğan Aslan ona güc, iradə, stimul verir. “Mənim gözüm getdi dəydi düşərgənin o başındakı bir cüt gözə. O bir cüt göz bu tərəfdəki təpənin altında bunların sallaxanaları vardı, ordan mənə nəzər yetirirdi. Dikmişdi gözünü mənə, baxdıqca baxırdı. Əvvəl-əvvəl ta- nımadım, sonra tanıdım. Anam idi mənim, Qoğan Aslan idi. Gəlib məni burda tapmışdı” [2, s. 240]. Belə bir sual yarana bilər ki, Basat nə üçün Qoğan Aslanı anası adlandırır? Belə ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunda Basatın mənşəyi Qaba Ağacla Qoğan Aslan götürülür. Dastanda qəhrə- man, ər igidləri güc simvolu olaraq aslanla əlaqələndirirlər. Romanda da Qoğan Aslan mistik element kimi Basata kömək edir. Onunla telepatik əlaqəyə girir və Basat Təkgözə qalib gəlir. Onun başını kəsir və Təkgözlə bərabər onun düşmənləri də meydanda yoxa çıxır. Basata yardımçı digər mistik elementlərdən biri də Təpəgözün başını kəsdiyi balaca, sehirli taxta qılınc olur. Sonradan bu mistik element də öz vəzifəsini yerinə yetirmiş kimi balacalaşaraq torpağın üstündəcə yox olub gözdən itir. “Yarımçıq əlyazma” intertekstuallığı ilə yanaşı, öz metatekstuallıq xüsusiyyətinə də malik bir roman kimi, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı ilə Yüklə 2,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|