Pirimqul Qodirov Yulduzli tunlar 480. indd
Yüklə 1,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ko‘pdan berikim yoru diyorim yo‘qdir,
Bir lahzau bir nafas qarorim yo‘qdir, Keldim bul sori o‘z ixtiyorim bir la, Lekin borurimda ixtiyorim yo‘qdir. Bu satrlar Tohirning sog‘inch tuyg‘ularini shunday qo‘zg‘atdiki, ko‘pdan beri ko‘rmagan Robiyasini qo‘msab, o‘pkasi to‘ldi. – Bolalar bilan qachon diydor ko‘risharkinmiz-a, hazratim? – Yo‘llar hali notinch. Haram uchun xatar ko‘p. Bu yoqda Rano Sango bizdan norizolarni atrofiga to‘plab, kuch yig‘moqda emish... «Bizdan norizolar» degan so‘zlar Tohirga mana shu qal’a hovlisi- da o‘tgan kuni yuz bergan bir fojiani eslatdi. Hind ustalari, pashkol paytida yer qazib bo‘lmaydi, ishni to‘xtaylik, deyishdi. Lekin sarkor bunga ko‘nmadi: «Biz voyinni olti oyda qurib bitirishga so‘z berganmiz, yomg‘ir fasli ikki oy davom etsa, keyin qa- chon ulgurgaymiz? Podsho hazratlari bizni yolg‘onchi demaslarmi? Yomg‘ir pisandmas! Qaytaga salqin bo‘ldi! Ishlayveringlar!» Xullas, sarkor yer qazuvchilarni majbur qilib ishlata boshladi. Muttasil yog‘ib turgan yomg‘irlar yerni ivitib, hilvirlatib qo‘ygan edi. O‘tgan kuni yer qazuvchilar o‘n quloch chuqurlikdagi chohning tubida ishlayotganlarida jarday chuqur havzaning bir tomoni o‘pirilib tushdi-yu, to‘rt odamni bosib qoldi. Ularni loy aralash tuproq tagidan kavlab olgunlaricha uchtasi allaqachon jon bergan, to‘rtinchisi tirik bo‘lsa ham beli sinib, mayib bo‘lgan edi. 438 Xilvatxonadan sal narida – saroy oshxonasida ovqat pishirib yur- gan Bahlul ismli o‘rta yashar bir oshpaz ham voyinning chohi tagida jon bergan yer qazuvchilarni ko‘rgan edi. Bu fojia oshpazga Panipat jangida fotihlarning qilichidan halok bo‘lgan yigirma yashar suyukli inisini eslatgan va qalbidagi intiqom tuyg‘usini yana junbishga keltirgan edi. Ahmad choshnagir malika Baydaning kanizlaridan birini oraga qo‘yib, zaharni shu Bahlulga yetkazib bergan edi. Malika Baydaning yana bir kanizi kelib, rejani hozirgi pashkol kunlarda – Bobur biron yoqqa yurishga ketib qolmasidan oldin amalga oshirish kerakligini aytgan edi. To‘rt buklangan oq qog‘oz ichida ziravorga o‘xshab turgan zahar ikki misqolgina bo‘lsa ham Bahlulga zo‘r bir po‘lat quroldek og‘ir tuy- ulardi. U jangda vatanini himoya qilib jon bergan inisining o‘chini shu qurol yordamida olishni va fotihlarni bu yerdan tezroq quvishni istar edi. Agar Bobur o‘ldirilsa, fotihlar Hindistonda turolmay ketib qolish- lariga Ahmad choshnagir Bahlulni ishontirgan edi. Podshoh oshxonasida har bir taomni tekshirib tatib ko‘radigan maxsus bakovullar bo‘lar edi. Qattiq yomg‘ir yog‘ayotgan kuni ke- chqurun shu bakovullar aroq ichib, mast bo‘lib qolishdi. Qozonda karundi daraxtining nordon mevasidan qo‘shib tayy- orlangan mazali qayla pishib turibdi. Bobur bu qaylani yaxshi ko‘rishini Bahlul bilar edi. U sekin qo‘yin cho‘ntagiga qo‘l solib, to‘rt buklog‘liq qog‘ozni oldi. Oshxonada hech kim yo‘q. Bakovullar nar- igi xonada mast bo‘lib ashula aytishyapti, shamol aralash yomg‘ir yog‘yapti. Bahlul zaharni qozonga solmadi – bakovullarning aroqqa qaylani gazak qilish odatlari bor, yeb ko‘rishsa, zaharlanib, bildi- rib qo‘yishlari mumkin. Shuning uchun oshpaz zaharni Bobur ovqat yeydigan chinni laganga yupqa lochira non ustiga sepa boshladi. Birdan shamol tashqi eshikni qarsillatib yopti. Bahlulga kimdir ke- layotganday tuyuldi-yu, zaharning qolganini qozon tagida yonib turgan olovga otdi. Keyin chinni lagandagi zahar sepilgan lochira ustiga tez-tez qaylani soldi. Oradan sal vaqt o‘tgach, savdar kirdi, quyon go‘shtidan qilin- gan qovurdoqni va qayla solingan chinni laganni Bobur ovqat yeb o‘tirgan xo‘rakxonaga olib chiqib ketdi. Ahmad choshnagir bu zaha- rni ta’midan bilib bo‘lmasligini, uning ta’siri asta-sekin bilinishini ay- tgan edi. Bahlul sir ochilguncha qo‘rg‘on darvozasidan chiqib ketish 439 umidida edi. Ammo u oshxona eshigidan chiqayotganda shirakayf bakovullardan biriga duch keldi. – Qani, quyon go‘shtidan bizga ham qoldirdingmi? – Qayla bor, sohib. – Yo‘q, quyon qovurdog‘i kerak! – Qovurdoq oz edi, hammasini hazratga berib yubordim. Qayla yey qoling, gazakka yaxshi. – Yo‘q! Quyon ko‘p edi-ku! Nega bizga qoldirmading? – Hammasini qovurganim yo‘q edi... – Bo‘lmasa hozir bizga quyon go‘shtidan qovurib ber! Tez! Bako- vulning yo‘g‘on gavdasi eshikni to‘sib turardi. Oshpaz orqaga qaytdi va sarosima harakatlar bilan yog‘ dog‘lab, quyon go‘shtini qovurishga tayyorlay boshladi. Yomg‘irli tun saroyni chulg‘ab olgan. Shu payt birdan xos navkarlar tabibga yugurib, bakovullar bir-birini chaqirib, oshxonan- ing ich-tashi to‘polon bo‘lib ketdi. Xilvatgohda o‘tirgan Tohir ham xo‘rakxonaga chopib keldi. Bobur ustma-ust qayt qilib, yuzi ko‘karib ketgan. U nafasi qaytib, tashqariga intildi, ammo ikki qadam qo‘yguncha bo‘lmay gandiraklab yiqila boshladi. Tohir chopib borib, uni qo‘ltig‘idan suyab oldi. Ta- bib Yusufiy Boburning narigi qo‘ltig‘iga kirdi. Jonsarak bo‘lib qolgan savdarlarga buyurdi. – Ichkariga joy qiling! – Ravonga! – dedi Bobur yutoqib. Uning ko‘ngli behud, boshi gir-gir aylanar, nuqul havo yetishmay- otganday bo‘lar edi. Boburni ravonga suyab chiqarib yotqizdilar. Ta- bib yurakka quvvat beradigan doridan hidlatdi. – Sizga ne bo‘ldi, hazratim? Mayni ko‘p ichdingizmi? Yo ma’jun aralashdimi? – Ovqatda bir sir bor! – dedi Bobur va yana ko‘ngli aynib, chinni toz ustiga engashdi. – Oshpaz taftish qilinsin! Shu payt qayladan yegan yana ikki mulozim Boburga o‘xshab qayt qilayotgani ma’lum bo‘ldi. Bakovullar qayla pishirgan Bahlulni tutib, saroyning eng qattiqqo‘l tergovchisiga topshirdilar. Tergovchi uni turli qiynoqlarga solib so‘roq qilishga kirishdi. Bobur tuni bo‘yi o‘lim bilan olishib chiqdi. Har qayt qilganda yurak-bag‘ri uzilib, par- chalanib chiqayotganday og‘rir, goho nafasi ichiga tushib ketar edi. Tabib uning tepasidan ketmay: 440 – Shifo topasiz, bardam bo‘ling! – deb tasalli berar edi. Tohir ham tabibga qarashib, tuni bo‘yi mijja qoqmay chiqdi. U Bo- burning boshini tutar, ter bosgan yuzini, bo‘yinlarini yelpir edi. Bo- burning zahar azobidan to‘lg‘anayotganini ko‘rgan sari, o‘zi ham za- har ichganday qiynalar edi. Tong payti Bobur alahsiraganday bo‘lib, Humoyun bilan Mohim begimni yo‘qlay boshladi. Shimoliy chegaralar yana notinch bo‘lib qolgani uchun Bobur Hu- moyunni o‘tgan oyda Badaxshonga qaytarib yuborgan edi. Mohim begim hamon Kobulda edi. – Humoyun mirzoga chopar yuboraylikmi? – deb so‘radi Tohir. Bobur ko‘zini ochib, xiyol o‘ziga kelgandek bo‘ldi. Chopar Kobul va Badaxshonga yetib borguncha kamida bir oy vaqt o‘tadi. Bu orada biron korihol bo‘lsa na Humoyun, na Mohim begim yetib kelolmas- liklari aniq. Bobur g‘amgin bosh chayqab: – Foydasi yo‘q, – dedi. Uning ahvoli tobora tang bo‘layotganini ko‘rgan Tohir: – Hazratim, bardam bo‘ling! – deb iltijo qildi.– Biz siz bilan necha o‘limlardan qolganmiz! Dardga bo‘y bermang, yengasiz! – Lekin... bunday falokat... birinchi uchrashi!.. Bobur behol qo‘zg‘alib yana toz ustiga engashdi, og‘riq zarbidan ko‘zlariga duv-duv yosh keldi. So‘ng boshini yana yostiqqa qo‘yib ko‘zini yumib yotganda ravonga tergovchi kirdi. Yusufiy unga: – Qisqa so‘zlang, faqat axborot! – deb shipshidi. Tergovchi Baydani ham so‘roq qilganini, narigi uchoviga shu badbaxt malika bosh bo‘lganini, lekin tash-qi dushmanlar bilan, jum- ladan, Rano Sangram Sinx bilan aloqasi borligini rad etganini, boshqa savollarga javob berishdan bosh tortganini aytib berdi. – Mal’unlar!.. dedi Bobur yotgan joyida g‘azabdan ovozi qaltirab. – Men ularga shunchalik ishonib... ilkidin taom yesam... izzat-ikrom qilsam!.. – Hazratim, bu iblislarni ming qiynoqqa solib o‘ldirmoq kerak! – Narigi uchovini... qoidaga binoan qatl ettiring! Bayda... keyin! – Bosh ustiga! – deb tergovchi chiqib ketdi. Qoidaga binoan, podshohning joniga qasd qilganlar eng og‘ir qi- ynoqlarga solib o‘ldirilardi. Oshpaz Bahlulning terisi tiriklay shilinib olindi. Jallodlar Ahmad choshnagirning avval qo‘l-oyoqlarini kesib, keyin boshini tanasidan uzib, vujudini parcha-parcha qilib tashladi- lar. Ikki orada vositachi turgan va ustalik bilan saroyga zahar olib 441 kirib, oshpazga bergan kanizak quturgan filning oyog‘i tagiga tashlab o‘ldirildi. Malika Bayda eng qattiq hibsda saqlanar, endi odamlar un- ing qanday qatl etilishini kutar edi. Tabib Yusufiy Boburning hayoti uchun ikki kechayu kunduz tin - may kurashdi. Tohir ham ikki kechayu kunduz bemorning yonidan jilmay, xizmatini qildi. Nihoyat, uchinchi kun tabib: – Xudoga ming qatla shukr, hazratim, bir o‘limdan qoldingiz! – dedi. – Onadan qayta tug‘ilganday bo‘ldingiz. Endi ozgina qatiq ich- ing. So‘ngra uxlang! Bobur bir piyola qatiq ichgach, ko‘zini yumib, yostiqqa bosh qo‘ydi. Lekin boshidan o‘tgan o‘lim dahshati hamon xayolidan nari ketmasdi. Uning joni shuncha vaqt qil uchida osilib turganini o‘ylasa, beixtiyor vahmi kelardi. Shu qil uzilsa o‘lim deb ataladigan zulmat qa’riga qulab tushishini ikki kun davomida muttasil his qil- ish unda yashash istagini kuchaytirib yuborgan edi. Hayotning bir lahzasi, bir uchquni dunyoning barcha boyliklariyu toju taxtlaridan ham aziz ekanligi unga endi astoydil sezildi. Uning azobdan toliqqan vujudi hamon behol bo‘lsa ham ruhida nimadir o‘zgargandek va dunyo ko‘ziga boshqacharoq ko‘ringandek bo‘lardi. Har bir kishin- ing faqat bittagina umri bor ekan va umrning har lahzasi shu qadar shirin ekan, Boburning yoshiga yetmay o‘lib ketganlarga oson tutib bo‘ladimi? Ibrohim Lodi undan to‘rt yosh kichik edi. Malika Bayda buni unutishi va Bobur yaxshi muomala qilgani uchungina uni ke- chirib, farzandi o‘rnida e’zozlashi mumkinmidi? Jangda erishgan g‘alabalari unga eng mushkul ishlarni ham oson ko‘rsatib qo‘ygani uchun bo‘lsa kerakki, Bobur Ibrohim Lodining onasiga shunchalik ishongan va uning amrida bo‘lgan oshpazlarni ishga olgan ekan- da! Bu oshpazlar tayyorlagan hindcha taomlarni yeyish bilan el- ulusning ko‘nglini olmoqchi bo‘lgani ham, uning o‘z kuchiga ortiq darajada ishonganidan kelib chiqmaganmikin? Holbuki, kechagi dushmanlarni bugun darhol do‘stga aylantirish osonmi? Xususan, Baydadek farzand dog‘ida kuyib yurganlar yoki oshpaz Bahluldek inisining qasdini olmoqchi bo‘lganlar bilan muomalada ehtiyotkor- roq bo‘lishi kerak emasmidi? Kobulda Mohim begim aytgan iztirob- li gaplar yana uning yodiga tushdi. Begona yurtdan borgan fotihni osonlikcha kechirmasliklari, uning qilichidan paydo bo‘lgan yaralar asrlar davomida bitmasligi rost bo‘lsa... Bobur bu mamlakat xalqin- ing ko‘nglini olishi uchun qancha ko‘p yillar kerak bo‘ladi? Bunga 442 uning umri yetarmikin? Umuman, bu o‘zi erishish mumkin bo‘lgan maqsadmi yoki sarob?.. Bu o‘ylardan Bobur yana boshi berk ko‘chaga kirib qolganday bo‘ldi, kelajak ko‘ziga qorong‘i ko‘rinib ketdi. Faqat tanasiga asta-sekin qaytib kelayotgan hayotiy kuchlar shu zulmatni yorib o‘tib kelayotgan yog‘dularday iliq tuyulardi. O‘sha ke- cha Bobur yaxshi uxladi. Ertasi kuni tabib uning tomiridan ko‘proq qon olmoqchi bo‘ldi. – Zaharlangan harom qonni chiqarib yuborgaymiz, hazratim. Yana biror hafta qimirlamay yotmog‘ingiz kerak. Bobur bunga e’tiroz qildi. Busiz ham uning darmoni ketib qolgan edi. Agar tabib ko‘p qon olsa uzoq yotishi aniq. Holbuki, «Podshoh o‘lim to‘shagida yotgan emish!», «Umid yo‘q emish!» degan ovozalar tarqalgan, qulay fursat kutayotgan g‘animlar jonlanib qolgan edi. Beklar ham Boburning tezroq ko‘pchilikka ko‘rinishini istar edilar. Oradan yana ikki kun o‘tgach, Bobur tantanali marosimlarda ki- yadigan kiyimlarda devoniomga chiqdi. Baland taxtning ikki tomo- nida tizilib turgan yuzdan ortiq amirlar, sarkardalar, viloyat hokim- lari ta’zim bajo keltirib bo‘y egdilar. Bobur taxtga shoshilmay chiqib o‘tirgach, ikkita navkar malika Baydani poygahdagi eshikdan olib kirdi. Kampir hali ham boshdan-oyoq oq kiyib, o‘g‘li Ibrohimga aza tutib yurar edi. Faqat qaddi avvalgidan bir oz bukchayganroq. Le- kin ko‘zlari Boburning yuziga tushganda uning og‘ir kasalga o‘xshab sarg‘ayib qolganidan qanoat hosil qilganday mamnun yiltiradi. Eshik og‘a Muhammad Do‘lday malikani so‘roqqa tutib, suiqasdga yana kimlar ishtirok etganini surishtira boshladi. – Suiqasd emas, bu intiqom! – dedi malika. – Podshoingiz to‘kkan qonlarning qasosi bu! Menga yordam bergan oshpaz ham, Ahmad Choshnagir ham, kaniz ham botir qasoskorlar edi. Hammasi mard - larcha jon berdi. Endi navbat meniki. Men o‘g‘limning dog‘ida kuyib kul bo‘lganman. Endi qo‘llaringdan kelsa kulimni ko‘kka sovuringlar! Malika saroyda hamma tushunadigan forsiy tilda gapirmoqda edi. A’yonlar nafaslarini ichlariga olib, yerga qarashdi. Malika bir o‘limni bo‘yniga olib kelgan endi har bir so‘zni o‘qqa aylantirib yoviga dadil otar, Boburning g‘azabga to‘lib, jallod chaqirishini, qurolsiz onaga qarshi barcha qurollarini ishga solishini istardi. O‘shanda ma’naviy g‘alaba malika tomonida bo‘lar, uning dovyurakligi og‘izdan-og‘izga 443 o‘tib, odamlarning ehtiromini qozonar edi. Buni Bobur ham sezdi-yu, o‘zini bosib, Malikdod Koroniyga qaradi. – Bu qanday yosumanlik! – dedi Malikdod Koroniy Baydaga. – Shunchalik o‘ch olish niyatingiz bor ekan, a’lohazratning inoyatlarini nega qabul qildingiz? – Niyatimga yetishim uchun shunday qilishim kerak edi! – A’lohazrat sizni «Mo ‘ ’tabar onamizdek e’zozlang!» deganlarida yig‘lab minnatdorchilik bildirganingiz bizning yodimizdan chiqqan emas! – Men u paytda nafratim zo‘ridan yig‘lagan edim! O‘g‘limning kushandasiga ona bo‘lishdan qiynalib ko‘zim yoshlangan edi! – Yo alhazar! Axir siz ham Muhammad ummatisiz, muslimasiz-ku! O‘g‘lingiz bularga qarshi necha barobar katta kuch bilan chiqqanini bilmasmisiz? Bular mag‘lub bo‘lsa o‘g‘lingiz yovlarining ming jon- laridan birini ham tirik qo‘ymas edi. Siz sulton Ibrohimning qancha- lik shafqatsiz bo‘lganini bilar edingiz. Agar sizda insofu imon bo‘lsa, qo‘lida qilichi bilan ochiqchasiga jang qilgan sarkardaga yashiriqcha zahar bermas edingiz! – Men ayol kishiman, qilich ko‘tarib jang qilolmayman! Ana o‘sha zahar – mening qilichim edi. Fotihlar Panipatda ming-ming odam- larning o‘limiga sabab bo‘ldi! Bu mamlakatning yana ko‘p joylariga ajal urug‘ini ekdi! Men kabi minglab onalar hozir motam tutib, ko‘z yoshi to‘kib yuribdi. Qancha-qancha kelinchaklar beva qolib, o‘zlarini erlarining jasadlari bilan birga olovda yondiryapti! Men bergan za- har ana o‘sha ajalning urug‘idan tayyorlangan edi! Unga beva-becho- ralarning achchiq ko‘z yoshlari ham qo‘shilgan edi! Malikaning so‘nggi so‘zlari fotih beklarga ham tegib ketdi. Ser- soqol bir bek o‘rnidan sakrab turib, Boburga ta’zim bilan murojaat qildi: – Hazratim, bu yalmog‘izning tilini og‘zidan sug‘urib olmoq ker- ak! Shunday mal’unligi ustiga yana buncha gap! – Mayli, meni qiymalab tashlasinlar! – deb qichqirdi Bayda. – Men qo‘rqmayman! Bobur Baydani beklar istagandek qiynoqlarga solib o‘ldirtirsa el-ulus nima deyishini o‘ylar ekan, «lop» etib Hirotdagi Xadicha begim esiga tushdi. Makkorlikda u ham Baydadan qolishmas edi, nevarasi Mo‘min mirzoning o‘limiga sabab bo‘lgani ko‘pchilikka ma’lum edi. Shunga qaramay, Shayboniyxon uni Mansur baxshining ixtiyoriga topshirib, dahshatli qiynoqlarga solgani juda ko‘p odam- 444 larning nafratini keltirgan edi. Boburning o‘zi bundan bir haftagina oldin xilvatxonada xotira yozib o‘tirganda Shayboniyxonning bu ishini jirkanib qalamga olgan edi. «...Besh kunlik o‘tar dunyoda Shay- boniyxon mundoq ablahono ishlari bilan yomon ot qozondi» – degan satrlarni o‘z umr kitobiga bitgan Bobur endi mana bu qurolsiz onaga qanday chora ko‘rishi kerak? Qanday qilsa odamlarning nafratiga emas, hurmatiga sazovor bo‘ladi? Beklar hamon Baydaning o‘ldirilishini talab qilmoqda edilar: – Bu yalmog‘izni quturgan filning oyog‘i tagiga tashlab qatl ettir - moq kerak! – Yoki oyoq-qo‘lini chirmab bog‘lab, baland minora ustiga yot- qizib qo‘ymoq darkor – go‘shtini quzg‘unlar yeb, ko‘zlarini cho‘qib ketsin! Malikaga zimdan tikilib turgan Bobur so‘nggi takliflardan Bay - daning rangi o‘chib, yuzi ko‘kimtir tusga kirganini ko‘rdi. Shunda Mu- hammad Do‘ldayning ishorasi bilan beklar jim bo‘ldilar. Bobur ma- lika tushunadigan forsiy tilda: – Janob beklar taklif qilgan jazolar barchasi asosli,– dedi. – Biroq xiyonatchi malikaga bularning hammasidan ham og‘irroq bir jazo bor. Bu xonimning gapiga qaraganda, hamma yetimu yesirlar uchun joni achir emish, zaharni o‘shalarning ko‘z yoshlaridan tayyorlagan emish! Biroq buning o‘g‘li Ibrohim Lodi el-ulusga ozmuncha zulm o‘tkazganmi? Ozmuncha odamni yetimu yesir qilganmi? Ibrohim sababchi bo‘lgan ichki urushlarda har yili qancha odam halok bo‘lgan edi, janob Koroniy? Siz bilsangiz kerak? – Hazratim, menda hisoboti bor: so‘nggi uch yil davomida sulton Ibrohim boshlagan ichki urushlarda bizdan yuz yigirma ming odam halok bo‘lmishdir. – Uch yilda bir yuzu yigirma ming! – xitob qildi Bobur. – Ibrohim Lodi esa o‘n yildan ortiq taxtda o‘ltirgan! Hindistonda odam ko‘p. Yuz mingi ichki urushda halok bo‘lsa, Ibrohim yana yuz mingini pulga yollagan. Agar Ibrohimning onasi bo‘lmish bu xonim o‘lgan navkar- largayu ularning yetim-esirlariga astoydil jon kuydirsa, nechun yuz minglab odamlarning behuda o‘lib ketishlariga yo‘l qo‘ygan? Nechun o‘g‘lini bunday nojo‘ya qirg‘inlardan qaytarmagan?! – Men faqat ona edim, podshoh o‘g‘limga amr-farmon berolmas edim! – deb malika Bayda endi o‘zini himoya qila boshladi. – Nojo‘ya ichki qirg‘inlarni to‘xtatishga amr-farmon bermoq 445 uchun mana biz bel bog‘ladik! – dedi Bobur. – Tangridan umidimiz borki, bu ulug‘ mamlakat endi yagona markaziy davlat atrofiga jip - slashgusidir. Biz Hindni obodu qudratli qilmoq orzusidamiz. Bizga hamkoru hamnafas hind beklari, fuzalolari, hunarpeshalari ko‘p. Bi- zni zaharlab o‘ldirmoqchi bo‘lgan bu makkor xonim uchun eng og‘ir jazo shuki, biz mana, tirikmiz! Bu xonimning o‘ziyu o‘g‘li qilolmagan ulkan ishlarni biz qilmoqdamiz! Malikdod Koroniy birdan yengil tortib: – Hazratim lutf qildilar! – dedi. – Bu malika, – deb davom etdi Bobur, – shu daraja beva-bechora- ga jonkuyar bo‘lsa.. Abdukarimbek! Baydaga yaqin bir joyda o‘tirgan shig‘ovul sakrab o‘rnidan turdi. Bobur unga buyurdi: – Bu malikaning barcha molu dunyosini musodara qilib, Jamna bo‘yida bir buq’ai xayr* qurdiring. Barcha xizmatkorlari o‘sha buq’ada xizmat qilsin, malikaning butun boyligi, molu dunyosini yetim-esirga xayr-ehson qilib ulashsinlar. – Bosh ustiga! – deb Abdukarim bu farmonni ta’zim bilan qabul qildi. – Malikani to umri yetgunicha tirik saqlash ham sizga topshirilur, janob Abdukarimbek! – Tirik?! – hayron bo‘lib so‘radi shig‘ovul. Boshqa a’yonlar ham taajjublanayotganini ko‘rgan Bobur ovozini ko‘taribroq gapirdi: – Malika bizning bundan keyingi zafarlarimizni ham ko‘rsin. Yo- monlikka yaxshilik qilish mard kishining qo‘lidan kelishiga amin bo‘lsin. Agar malikada vijdon bo‘lsa, o‘g‘li qilmay ketgan ishlarni biz qilganimizni ko‘rib vijdoni azoblansin. Agar vijdoni bo‘lmasa, ichida faqat baxillik chayonlari bo‘lsa, bu chayonlar o‘zini chaqib yotaver- sin. Malikaga bundan o‘zga jazo munosib emasdir! Bek va a’yonlarnnig pichir-pichirlari orasidan allakimning: – Hazratim tantilik qildilar! – degan quvonchli xitobi eshitildi. O‘z o‘limini ham o‘tkir bir qurolga aylantirmoqchi bo‘lib kelgan malika Bayda endi bu qurolidan ayrilganini sezdi. Shu paytgacha u ajali yetganiga shubha qilmas edi. Endi birdan yana yashash umidi paydo bo‘ldi. Malikaning o‘lim sovug‘idan muzlagan qalbiga hayot- ning iliq nafasi tegdi-yu, ko‘nglini bo‘shashtirib yubordi. Malika yuzi- ni qo‘llari bilan to‘sib, yelkalari silkina-silkina yig‘lay boshladi. |