O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli ta’Lİm wa’ZİRLİGİ berdaq atindag’I
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Temperatura, svet h’a’m basqada terbelis qubılısları
Ta’biyg’ıy suwlarda vodorod ionının’ kontsentratsiyası jeterli turaqlı boladı yag’nıy karbonatlardın’ bolıwına baylanıslı ku’shli bufferli sistema tu’rinde boladı. Karbonatlardın’ bolmawınan rN 5,67 to’menlew mu’mkin yag’nıy SO g’ gaz benen tolıq toyıng’an waqtında u’zliksiz fotosintez waqtında rN 10 g’a shekem h’a’m erkin SO g’
tolıq joq bolıw h’a’m ortalıq karbonat penen siltili boladı. Ten’iz suwlarında rN 8,1-8,4 ke ten’. Ta’biyg’ıy suwlardın’ rN shı 3,4 ten 6,95 ke shekem kislıy-kislotalı delinedi, rN 6,95 ten 7,3 shekem neytral delinedi. rN 7,3
u’lken bolsa siltili delinedi. Bir vodoemnın’ o’zinde rN sutka dawamında 2 birlikke o’zgeriwi mu’mkin. Tu’nde dem alg’anda bo’lip shıg’arg’an SO g’ esabınan ortalıq kislotalı boladı, ku’ndiz o’simlikler SO g’
sin’iriwi menen ortalıq siltili boladı. rN tın’ ekologiyalıq ta’siri, sırtqı membrananın’ o’zgeriwshiliginin’ o’zgeriwi arqalı (Csaky 1965) h’a’m organizmdegi suwlı- duzlı almasıw. Usıg’an qaray stenoionlı h’a’m evriionlı dep bo’liwge boladı. Stenoionlar rN 5-6 birliktegi terbeliste ushırasadı. Al evrionlı formag’a su’yir shıbınnın’ komar lichinkası, Chironomus rN 2 den 10 g’a shekemgi o’zgerisine shıday aladı (Konstantinov 1969). Qıshqıl (kislıy) suwda jasawshı stenoion formalardı atsidofil delinedi. Siltili suwlarda jasawshılar alkalifil delinedi. Birinshisine qamshılılar, kolovratkalar h’.t.b. Alkalifil gidrobiontlarg’a izvestli baqanshag’ı bar mollyuskalar rN 7 u’lken bolg’an suwlarda tirishilik etedi. Suwdag’ı erigen organikalıq zatlar Suwda erigen organikalıq zatlar tiykarınan suw gumusı tu’rinde bolıp, qıyın bo’linetug’ın buzılatug’ın guminli kislotalardan turadı. Az mug’darda gidrobiontlardın’ tirishilik iskerliginde bo’lingen qant, aminokislotalar, vitaminler ushırasadı. Tiri organizmler bolatug’ın organikalıq zatlarg’a qarag’anda, ten’iz h’a’m okean suwlarında 10-100 ma’rte ko’p boladı. Ko’pshilik organizmler erigen organikalıq zatlardı xemoretseptorları ja’rdeminde tabadı. Mollyuskalar strombus, Cambis h’a’m Trochus xemoretseptorları ja’rdeminde bular menen awqatlanıp atırg’an Conus mollyuskasın sezedi h’a’m maksimal tezlikte h’a’reket etip qashadı. (Kohn, Waters 1966).
Belgili da’rejede qoqımlang’an grunt bolıp, bo’liniwi mu’mkin, onda onsha ko’p emes mug’darda organikalıq zatlar h’a’m salıstırma ko’p mug’darda detrit boladı. Detrittin’ payda bolıwına mineral sho’gindiler, o’lgen organizmler h’a’m suwda erigen organikalıq zatlar qatnasadı. Ha’r qıylı sostavına qaray ultra, mikro, lizo h’a’m makrodetrit dep bo’linedi. Detrittin’ en’ kishi bo’lekshesi 0,1 mk. Suwda aralaspay asılısıp ju’rgen detrit esabınan ko’pshilik kolovratkalar, shayan ta’rizliler mollyuskalar, iyne terililer h’.t.b. organizmler awqatlanadı.
Suwda ko’p mug’darda asılısıp ju’rgen bo’lekshelerdin’ bolıwı, organizmler ushın h’a’r qıylı ta’sir jasaydı. Ms: suw tu’bine sho’kken qaldıqlarının’ na’tiyjesinde suw ılaylanadı, yag’nıy suwdın’ jaqtılıg’ı to’menleydi. Bul bir ta’repten o’simliklerge bolg’an jaqtılıq jag’dayı to’menleydi, 2-ta’repten biogenlerdin’ kontsentratsiyasının’ ko’beyiwine alıp keledi. Suwdın’ ılaylanıwınan qoqımlanıwına baylanıslı organizmler ornın o’zgertedi (Alekseev, 1965). Ms: shayanlar ko’p mug’darda ko’beygende, olar grunttı qazıw na’tiyjesinde suw jerdin’ ren’ine uqsas boladı h’a’m geterotoplar prudtı taslap kete baslaydı. 1-bolıp ju’ziwshi qon’ızlar h’a’m bu’rgeler taslap ketedi. Temperatura, svet h’a’m basqada terbelis qubılısları Bular suw organizmlerinin’ tirishiliginde u’lken rol oynaydı. Temperatura. Du’nya okeanlarında temperatura 38 S tan aspaydı, 2-den 36 C shekem boladı. Bo’lek suwlardın’ termikalıq rejimi geografiyalıq jag’dayına, teren’ligine, suwdın’ tserkulyatsiyasına baylanıslı boladı. Jazda suw beti tu’bine salıstırg’anda jıllı boladı, al qısta kerisinshe tu’bi jıllı boladı. Ko’p jılıg’an jerden az jılıg’an qabatına o’tiwge a’ste bolmay sekirmeli boladı h’a’m ekewinin’ arasında qabat payda boladı, bul qabatqa termoklin qabatı delinedi. Suwdın’ jıllı h’a’m salqın qabatlarg’a bo’liniwi temperaturalıq delinedi. Temperatura suwdın’ joqarg’ı h’a’m to’mengi qabatında 10-lag’an gradus penen parqlanadı. Usınday tempperatura ayırmashılıqqa iye bolsa temperaturalıq dixotomiya delinedi. Egerde tserkulyatsiya bolıp temperatura to’mengi h’a’m joqarg’ı qabatında birdey bolsa gomotermiya delinedi. Temperaturanın’ ken’ o’zgerisine shıday alatug’ın formaları evriterm delinedi. Ms: mollyuska Hydrobia anonensis-1 den +60 S aralıg’ında tirishilik etiw uqıbına iye. Al az g’ana o’zgeriske shıdaytug’ınlar stenoterm delinedi. V.Ya.Aleksandrova, B.P. Umakova, A.V. Jirmunskiylerdin’ izertlewlerine qarag’anda beloklardın’ kletkasının’ organlardın’ h’a’m organizmnin’ jıllılıq shıdamlılıg’ı gidrobiontlardın’ tirishilik etiwshi termikalıq jag’dayına baylanıslı. Qısta jıllılıq shıdamlılıg’ı temperaturasının’ to’men ta’repine qozg’aladı, jazda kerisinshe boladı. ms: treskada Cadus ogas jazda plazmasının’ ton’law mochkisi-0,8 S ten’, al qısta -1,6 S shekem tu’sedi, bul trimetilaminnin’ payda bolıw esabınan boladı yag’nıy antifriz rolin oynaydı. Temperatura balıqlardın’ tirishilik iskerliginde u’lken rol oynaydı. Temperaturanın’ o’zgeriwi zat almasıw prtsessine, dem alıwına, awqat zatının’ pisiw tezligine ta’sir etedi. (Stroganov 1962) ja’nede jınıs bezlerinin’ rawajlanıwına da ta’sir etedi (İoff 1960). Balıqlar temperaturanın’ o’zgerisine h’a’r qıylı ta’sirlenedi h’a’m biologiyalıq jag’dayına baylanıslı boladı. Losostın’ ikrası 0 tan 12 S aralıg’ında rawajlanıw mu’mkin, ol er jetken osobleri qanaatlandırarsız terbelisinen h’a’m 18- 20 shekem aralıqta tirishilik etedi. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|