6
Sezgi
- bu oddiy psixik jarayon bo‘lib tashqi dunyodagi predmetlarni sezgi organlarimizni retseptor
qismiga
bevosita ta’sir qilishi natijasida materialli dunyodagi predmetlarni aloxida xossalarini va organizmning ichki
xolatini aks etishidir (rang, yorug‘lik, issiklik, og‘rik va boshqalar).
Tashqi va ichki dunyoning ob’ektlari MNSga bevosita ta’sir etmasdan balkim
eksteroretseptorlar va
intraretseptorlarga orqali ta’sir etadi.
Ekstrotseptiv sezgi
– bu tananing yuzasida joylashgan retseptorlarga ta’sir qilish natijasida yuzaga keladi:
ko‘ruv, eshituv, ta’m va teri. Ekstrotseptiv sezgi 2 turi farqlanadi:
- distatsion (masofali) – bu predmetlarni ta’sirini bevosita kontakt bo‘lmagan xolatda tashqi dunyodan qabul
qilish (ko‘ruv, eshituv, xidlov).
- kontaktretseptorlar – bunda ta’sirlovchi bilan bevosita ta’sirlanishi kerak, (bunga ta’m bilish, xar xil taktil
sezgilar, vibratsion sezgi va boshqalar).
Introretseptov sezgi
– (yoki organiq) bu ichki organlarni innervatsiya qiluvchi nerv tolalari oxiriga
ta’sirlovchini ta’siridan yuzaga keladi. Retseptorning qismlari ichki organlarning
tuqimalarida joylashgan
bo‘lib organizmning ichki sharoit xaqidagi ma’lumotlarni olib boradi. Ular 2 guruxga bo‘linadi.
Introretseptorning asosiy faoliyati bu ichki organlarning xolati xaqida ma’lumot yetkazishdir.
- Proprioretseptorlar
– mushaklarda, bog‘lamlarda va vestibulyar apparatda joylashgan bo‘lib insonning
tanasini xolati va tana oxirlarining bir-biriga nisbatan joylashishi xaqidagi ma’lumotlarni olib boradi (o‘zini
kilayotgan xarakatlarini sezgi va tanasin fazodagi xolatini sezish).
Sezgining asosiy va muxim xarakteristikasi sezish bo‘sag‘asi xisoblanadi-ta’sirlovchilarning kanchaligi va
ularning sezgini chaqirilishidir. Absolyut, differensial va operativ sezish bo‘sag‘asi farqlanadi.
Absolyut sezgining past bo‘sag‘asi (yoki sezish bo‘sag‘asi) deb
- zurg‘a sezgi xissini chaqiruvchi
ta’sirlovchining minimal darajasiga
aytiladi, absolyut sezgining yuqori bo‘sag‘asi deb - maksimal darajada
kattalikdagi ta’sirlovchining ta’sir etishidir.
Differensial sezish bo‘sag‘asi deb
– ikkita ta’sirlovchi orasidagi minimal farq yoki ikkala ta’sirlovchini eng
past yoki zurg‘a ikki xil sezish xissini chaqirish qobilyatidir.
Operativ sezgi bo‘sag‘asi deb
– signallar orasidagi eng minimal, kichik farq bo‘lib bunda aniqlik va tezlik
fark maksimal darajaga yetadi.
Sezgi xarakterlanishi mumkin:
balandligi, yorqinligi, tovushini jarangdorligi bilan.
Dostları ilə paylaş: