O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligi Toshkent Pediatriya Tibbiyot Instituti

 
Tafakkur shakllari 
Ko‘rish-xarakat shakli-
tashqi xarakatlar qabul qilinadi. lyokin aloxida yelementlar sifatini bildiruvchi so‘z 
tasirlovchilarisiz. U konkret xolatda birlamchi signal sistemasi faoliyatiga tayanadi 

---

9 
Obrazli tafakkur –
tasavvur orqali yuzaga keladi. Oldingi bo‘lgan jarayonlarni oqibatlari ongda aks yetishi. 
Topshiriqlar taxlili rejasini tuzib quyadi keyin qanaka xarakat qilishini bilish uchun. Reja tuzish mantiq va 
bog‘liqlar orqali amalga oshiriladi. 
Abstraksiya-tanish shakli–
oqibatida butunlik aloxida qismlarga bo‘linishi ko‘rinadi. 
Abstrakt – mantiqiy fikrlash-
muxokamaga tayanadi (asosan kar-sakovlarda) Asosida ikkilamchi signal 
sistemasi yotadi, oddiydan murakabgacha 
Tekshirish metodlari: 
1) klassifikatsiya metodi 
2) rasm bo‘laklarini taxlash 
3) xikoyani tushunish 
4) 4-ortiqchani olib tashlash 
5) voqea xodisalarni oqibatini ko‘ra bilish 
6) mavjud belgilarni ajrata bilish 
7) «gugurt» testi cho‘plaridan shakl yarata bilish 
Xotira. 
Nazariy kismi. 
1) Assotsiya teoriyasi ob’ektlarni bir necha umumiy belgilari bilan eslab qolish. unga uzunligi, rang, 
ko‘rinishi, og‘irligini olish mumkin. Assotsiatsiya bir-biriga yaqin vokea xodisalarni bo‘shliqda va vaqt 
doirasida bog‘lashdir. 
2) Neyron teoriyasi-Dj.Xeb 1974-yilda tushuntirib o‘tgandek qisqa va uzoq mudddatli xotira asosida miya 
tuqimasidagi neyrofiziologik o‘zgarishlar yotadi. qisqa muddatli xotira neyronlar qayta sirkulyatsion 
ko‘zg‘alishidan yuzaga chiqadi. Uzoq muddatli xotira yesa davomli va turg‘un kozgalishlar sinaptik 
tuzilmalarni o‘zgartirishi oqibatida kelib chiqadi. Bular malum bir vaqt davomida muxrlanishi kerak. 
3)Bioximik nazariya- xotira jarayonida miyaning xar xil biologik aktiv moddalari qatnashadi. RNK
informatsiyani molekulyar kodlashda katnashib uni muxrlashga xizmat kiladi. Uzok muddatli xotira 
mexanizmida RNKdagi miya peptidlari ishtirok yetishini 1970-yilda Untarom aytib o‘tgan. 
Xotira
-
tajribamizga asoslanib narsa – xodisalarni eslab qolish, saklash, foydalana olish (reproduksiya) 
jarayonidir. Psixologlar xotira jarayonini «uch mexanizm», uch faza, komponent (funksiya)ga bo‘lishadi. 
1) eslab qolish (retsepsiya, fiksatsiya, impregnatsiya) 
2) uni saqlash (retensiya) 
3) undan foydalanish (reproduksiya) 
1.Eslab qolish-yangi impulslarni qabul qila olishdir. Bunda xotira yangiliklar bilan boyitilib tajriba bilim 
ortiladi. qariganda u ancha chegaralanadi. Bolalarda eslab qolish qobilyati kuchli bo‘lib uni saqlash ancha 
sust. Eslab qolish tasofiy va maqsadga yo‘naltirilgan bo‘ladi. 
2. Saqlash (retensiya) - uzoq vaqt davomida individual va umumiy xususiyatlariga qarab saqlash jarayonidir. 
qarilarda bu jarayon uzok xayotiy tajribaga ega bo‘lganlarda kuprok bolalik xotiralariga shung‘ib ketadi. 
yangilarini eslab qololmaydi. 
3. Yodga keltirish - (reproduksiya) o‘tib ketgan voqea-xodisalarni ongida qayta jonlanishi. Bu uzok 
muddatli xotiradan tarjima sifatida paydo bo‘ladi. U charchash, kuchli ko‘zg‘alish, alkogol, kofein va xordik 
tasirida kuchayishi yoki susayishi mumkin. 
Reproduksiya bo‘lishi mumkin: 
-ixtiyorsiz- maxsus maqsadlarsiz yuzaga keladi (masalan kuchadagi biron bir xodisa) 
-ixtiyoriy- aniq bir maqsad sari yo‘nalgan bo‘ladi.