O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti biologiya va kimyo fakulteti kimyo bo‘limi

 
 
 

---

18 
2.1.5. Flavonoidlarning biologik faolliklari 
O‘imliklar turli-tuman kimyoviy tuzilishga va yuqori biologik faolliklga ega 
bo‘lgan tabiiy birikmalarning bitmas-tuganmas manbayidir. 
Bugungi kunda kasalliklarni davolashda qo‘llaniluvchi tabiiy dorivor 
vositalarning organizmga deyarli salbiy ta’siri kuzatilmaydi [30]. Glikozid va aglikon 
shakllarda flavonoidlar asosan po‘stloq qavat hujayralarda to‘planadi, ular suvda 
erimasligi sababli yog‘ tomchilari va parafin qavatida to‘planadi. Masalan, shuvoq 
yoki tarxun yer ustki qismidan olingan estragon oziqa mahsulotlari, xushbo‘y 
xomashyo va ichimlik komponentidir, ular tarkibiga har xil yangi flavonoidlar – 
ekstragenozid 
(8-O-a-L-ramnopirazid-5,6,7,8,4`-pentaoksi-3`-metoksiflavon) 
va 
annagenin (5,6,7,8,4`-pentaoksi-3`-metoksiflavon) kirib, ular antimikrob va 
antibaktirial xossalarini namoyon qilgani uchun tibbiyotda qo‘llaniladi. 
Izoramnetin, kversitin va kompferol-3-glikozidlarning kardiovaskulyar effekti 
borligi aniqlangan. Preparatlar so‘mmasi va individual flavonoidlar (kversitin, 
kompferol-3-glikozid) 
oqsil 
almashinuvi 
ta’sir 
qiladi 
(oqsil 
sintezi 
stimulyatsiyalanadi va parchalanishi tezlashadi). Kversitin, rutin, katexin va 
malvidin-3-glikozidning 0.3% bikarbonat eritmalari gipofizning bosh qismi 
gonodotrol funksiyasini stimulirlaydi, buyrak usti bez qavatida o‘zgarishlar sodir 
bo‘ladi, bu esa preparat yoki dorivor shaklda qo‘shimcha ta’sirini keltirib chiqaradi 
[7,10,22-29]. 
Baykal ko‘kamaroni flavonol glyukuronidi va baykalein damlamasi gipotensiv 
ta’sirga ega. Uning tarkibida flavonoidlardan kversitin va kempferol-3-O-B-D-
galakto – va glyukopiranozid, izaramnetin-3-glyukozid va galaktozidi hamda 
skutellarin uchraydi. 
40 dan ortiq dukkakli oila o‘simliklari kimyoviy va biologik jihatdan 
tekshirilgan bo‘lib, ulardagi izoflavonlar, izoflavononlar, pterokarpanlar, flavonlar va 
flavanollar ma’lum nisbatta xolestirik, diuretik va gipoglikemik faollikni namoyon 
qiladi. Bo‘ymadaron, zargush, qariqiz, arnika, shuvoq, astra, qushqo`nmas 
o‘simliklari preparatlari xoleretik, oshqozon ichak yaralariga qarshi, yara tuzatuvchi, 
sedative va shamollashni oldini oluvchi faollikni namoyon qilgan [29,30]. 

---

19 
50 ta individual flavonoidlarning gerpes virusi shtammiga nisbatan virus 
ingibirlash xossalari tekshirilgan, ulardan 25 tasi gepatitga qarshi faollik ko‘rsatgan, 
bunda 
C 
halqa oksidlanish darajasiga bog‘liqligi isbotlangan (agar bu halqa 
flavanongacha qaytarilsa faollik kamaygan, flavanolgacha oksidlanish faollikni to‘la 
yo‘qotgan): naringenin, apigenin, kompferoldagi maksimal faollik halqada 7-OH 
guruhi borligidandir. Trifoli gibrididan olingan so‘mma preparati tarkibida kversitin, 
izokversitin va nopulning mavjud bo‘lishi jinsiy siklga, tana og‘irligi va ichki 
organlarga ta’sir qilgan [29,30]. 
O‘simlik flavonoidlari: viteksin, izoviteksin, lyuteolin, kemferol-3-arabinoza 
va 3-ramnitin galaktozidning qon preparatlarida kollagen, ADF va araxidon kislotalar 
ta’siridagi trombotsit agregatsiyaga ta’siri o‘rganilgan. Hamma holatlarda ham 
agregatsiyalanish viteksin va 3-ramnetin galaktozid ingibirlangan, lyueolin va 
kempferol-3-arabinozidlar sharoitga qarab jarayonni susaytirgan yoki kuchaytirgan. 
Organizmga insulin kiritilganda miya, to‘qimalar, o‘pka, jigar va buyrakda 
gisto-genetik barberning o‘tkazuvchanligining pasayishini katexinlar keltirib 
chiqaradi, tutqanoq yuzaga kelishini kamaytiradi. 15 ga yaqin ma’lum flavonoid 
moddalar P-vitamin faollikni namoyon qiladi. Ularga katexinlar, flavon, xalkon, 
flavanonlar kiradi hamda infeksion kasalliklar kompleks terapiyasida qo‘llash taklif 
etiladi [29,30]. 
Flavonoidlarning himoyaviy xususiyatini ochiq tashqi muhitga o‘sgan 
o‘simliklarga nisbatan issiqxonalarda o‘stirilayotgan o‘simliklarda polifenollar 
miqdori kamligidan bilish mumkin. Quyosh nuri tushgan barglarga soyadagilariga 
nisbatan rutin ko‘proqdir, yani radiatsiya va UF-nurlar ham polifenol moddalar 
biosintezini stimulirlaydi. Eng qizig‘i kasal o‘simliklarda flavonoidlar miqdori 
sog‘lom o‘simliklardan ko‘proq uchraydi [29]. Flavonoidlarning antioksidant va 
antisklerotik faolligi ularning o‘t haydash samarasi bilan bog‘liq, bu esa lipid 
almashinishiga yaxshi ta’sir qiladi va organizmdan xolesterin ajratishni ko‘paytiradi 
[27]. 
Antioksidant faollikni tuzilish bilan bog‘liqligini 27 ta flavonoidlar misolida 
tekshirilgan. Eng faoli flavonollar ekanligi aniqlangan. Lipidlarning oksidlanishini 

---

20 
ingibirlash foizini quyidagi ketma-ketlikda joylashtirish mumkin: kversitin-78.1%, 
morin-80.6%, mirisetin-83.4%, galangin (3,5,7-OH)-86,3%. Bynda maksimal 
antioksidant faollik gossipetin va robinetinda aniqlangan [7,10,22-28]. 
O‘t haydash ta’siri o‘simlik ekstraktlar yig‘masining individual flavonoidlarga 
nisbatan yuqoriligi tasdiqlandi, o‘t haydash bilan ular barbituratlar, mishyak (As), 
og‘ir metallar, alkaloidlarni detoksirlash xususiyatini ham namoyon qiladi [30]. 
Flavonoidlar har xil metal ionlari bilan mustahkam xelat komplekslar hosil 
qiladi, erkin radikallar bilan ta’sirlashadi, elektronlar tashishda qatnashadi va 
fermentlar bilan bog‘lanib, ularning birlamchi faolligini o‘zgartiradi. 
13 ta flavonoidlarning Mg, Na, K-ATF-azalar miya qatlami hujayralar 
mikrosonol fraksiyasiga ingibirlash xossalari o‘rganildi, bunda OH-guruhi soni ta’siri 
va molekulada orto- dioksi guruh mavjudligi amaliy ahamiyati isbotlandi. 
Konversitin asosida O-alkil hosilalar olinib miya va yurak siklik nukleotidlar, 
fosforli efirlarga kuchli ingibitor ta’siri ko‘rsatadi va o‘ziga xos ayrim izoinzimatik 
formalariga selektivligini 3,7,3`,4`-tetro-O-etil [3,4]-5-O-etil kvirsetin flavonoidi 
isbotlaydi. 
Flavonoid tuzilishlari molekulada C=O guruh bo‘lishi ularni radioprotektor 
xossalarini namoyon qiladi, nurga qarshi preparatlarda qo‘llash yangi hosil 
bo‘layotgan o‘smalar, shishlarni davolash vaqtida qo‘llanilsa foydali bo‘ladi, chunki 
ular toksik emas va metastazani limfosarkomaning ayrim turlarida oldini olish 
mumkin. Bu tajribalarda flavonoidlar shishga qarshi faolligi kamayishi tartibi 
quyidagicha: leykoantosian (sarkozadan yuqori)>xalkonlar>flavononlar>(bunda 
aglikonlar katta shishishlarda ta’siri aniqlangan)>katexinlar tartibda yozish mumkin. 
Sitotoksiklik shishayotgan hujayralar molekulyar og‘irligini ortishi flavonoidlar 
tarkibidagi OH-guruh miqdoriga bog‘liq [7,10,22-30].