O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi r. Mavlonova, O. To‘rayeva

PEDAGOGIKA — ÒARBIYA HAQIDAGI FAN
Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi yosh avlodni hayotga
tayyorlash, ular tarbiyasini samarali amalga oshirish ehtiyojidan
kelib chiqadi. Bu ehtiyoj borasida orttirilgan tajribalar to‘plangan-
dan keyin o‘sha tajribalarni umumlashtirish, yoshlar tarbiyasi
haqida qonun-qoidalarni ishlab chiqish zaruratini taqozo etadi.
Avvalo pedagogikaning nazariy kurtaklari falsafa negizida paydo
bo‘ladi. Ba’zi falsafiy fikrlar quldorlik jamiyatidayoq rivojlana bosh-
lagan edi.
Qadimdan inson tarbiyasiga oid fikrlar xalq maqollarida,
afsonalarda, dostonlarda o‘z ifodasini topgan. Ularda rostgo‘ylik,
ota-onaga hurmat-ehtirom kabi fazilatlar tarannum etilgan.
„Alpomish“, „Òo‘maris“ kabi doston va ertaklarda vatanparvarlik,
insonparvarlik tuyg‘ulari ulug‘lanadi. Òa’lim va tarbiya masalalari
hamisha mutafakkir, yozuvchi, olimlar xayolini band qilib kelgan.
Ular o‘zlarining bola tabiati, ularni barkamol inson qilib tarbiya-
lash haqidagi yorqin mulohazalari bilan pedagogika fani ravnaqiga
ulush qo‘shganlar. Mashhur hind masali „Kalila va Dimna“,
Nizomulmulkning „Siyosatnoma“, Nosir Xusravning „Saodat-
noma“, „Ro‘shnoyinoma“, Yusuf xos Hojibning „Qutadg‘u
bilik“, Mahmud Koshg‘ariyning „Devon-u lug‘atit turk“, Ahmad
Yugnakiy, Kaykovus, Alisher Navoiyning ko‘pgina asarlari odob-
axloqqa bevosita daxldordir.

---

7
Bu allomalarning asarlari pedagogik fikrlarni rivojlantirishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki bu asarlarda insonparvar-
lik, halol mehnat, do‘stlik, chin muhabbat, sadoqat kabi yuksak
axloqiy fazilatlar o‘z aksini topgan. Suqrot, Aflotun, Demokrit
kabi buyuk faylasuflar tomonidan murakkab falsafa tizimi
yaratilgan.
Pedagogikaning fan sifatida shakllanishida chex pedagog olimi
Yan Amos Komenskiyning hissasi katta bo‘ldi. Uning „Buyuk
didaktika“ asari haqli ravishda pedagogika sohasida yaratilgan birinchi
ilmiy asar hisoblanadi. O‘n sakkizinchi asrga kelib O‘rta Osiyoda
ham pedagogik fikrlar taraqqiy eta boshladi. XIX asr boshlarida
Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Saidrasul Aziziy,
Saidahmad Siddiqiy kabi ma’rifat jonkuyarlari yetishib chiqdi. Bu
olimlar yangi usuldagi maktablar tuzish, darsliklar yaratish, xalq
o‘rtasida ma’rifatni targ‘ib etishda jonkuyarlik qildilar.
Pedagogika fanining mazmunini boyitib va rivojlantirib bora-
digan qator manbalar mavjud. Ayniqsa, maqollar, ertaklar,
dostonlar, ashulalar, udumlar va topishmoqlarda tarbiya haqidagi
xalq donishmandligi qamrab olingan.
Allomalarning pedagogika nazariyasiga oid fikrlaridan fanda
unumli foydalanilmoqda. Shu bilan birga, pedagogika fani yangi
g‘oyalar evaziga boyimoqda.