Niyâzî-i Mısrî’nin Kur’an ve Tefsir Anlayışı
Yüklə 340,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
M. AY · NİYÂZÎ-İ MISRÎ’NİN KUR’AN VE TEFSİR ANLAYIŞI | 215 Zira ilm-i esmânın muallimi Allah’tır. Esmâ ile hâsıl olan mana, murâdullah olmasa, talîm-i esmâ abes olmuş olur. Allah, abesi talimden münezzehdir.” 151
lunmaktadır. Karşısına çıkan âyetten, ebced hesabına göre bir takım hesaplar yaparak öngörülerde bulunmaktadır. Şu ilginç ifadeleri buna örnek verilebilir: “1083 senesi Rebîulevvel ayının 29. (Pazartesi) günü İslâm askeri, gaza için küffâr memleketine çıktı. Onların gâlip gelip gelmeyeceklerini anlamak niye- tiyle Kur’ân-ı Azîm’den tefeüül ettim. Şu âyet geldi: “Andolsun ki Tevrat’tan sonra Zebur’da da yeryüzüne sâlih kullarımın vâris olacağını yazmıştık.” 152
harflerin süflî harflere; nûrânî harflerin zulmânî harflere galebesi de kezâ Müslüman askerlerinin kâfirlere galebesine delâlet eder. Zulmânî harflerin birbiri üzerine düşmesi de küffârın uzak yerlere sürüleceğine işarettir. “İbâd”ın (kullar) mütekkelim yâ’sına izâfeti, onlara şeref vermek içindir. Kul- ları “sâlih” olarak nitelemek de onların şerefini gösterir. Âyette bulunan “arz”ı cennet ile de tefsir etmişlerdir. Eğer: “Burada lafzan da Müslümanların gâli- biyetine işaret var mı?” denilirse deriz ki: “Evet, ‘inne’l-arza’ sözü yedi harften müteşekkildir. Müdğam harf ile sekiz olur. ‘Dâd’ sayı olarak 800’e tekâbül eder. Bu cennet derecelerine karşılık gelir. Çünkü İbn Abbas’tan rivâyet edil- diğine göre cennet yedidir. Bir de kalbi sekiz eder. Bu harfler de zâhirde yedi; bâtında sekizidir. Sekiz harf, adetlerine vurulursa Ramazan’ın sayısı gibi olur. Şevval de bâtın harfin zuhûru ile Allah’ın sâlih kulları arza vâris olurlar. Yani Müslümanlar Şevval ayında gâlip geleceklerdir.” 153
Kaynakların verdiği bilgiye göre Mısrî’nin bahsettiği tarihte (Şevval 1083/Ocak-Şubat 1673) şöyle bir savaş vukû bulmuştur: Padişah IV. Mehmed ve Sadrazam Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusu 7 Safer 1083/4 Haziran 1672’de Lehistan seferine çıkmıştır. Sefer sırasında başta Kamaniçe olmak üzere çeşitli kaleler fethedilmiş ve sonunda 25 Cemâziyelâhir 1083/18 Ekim 1672’de Osmanlı’nın zaferini ilan eden Bucaş antlaşması imzalan- mıştır.
154 Mısrî’nin sözünü ettiği sefer, bu sefer olmalıdır. Ancak Mısrî’nin öngörüsünün aksine Şevval’de değil, ondan 4 ay önce Cemâziyelâhir’de Osman- lı’nın zaferini tasdik eden Bucaş antlaşması imzalanmıştır. Mısrî’nin hemen her eseri, cefr hesablarıyla doludur. Ancak bu hesaplamalar
151 Mısrî, Tefsîru Sûreti’l-Beyyine, Petev Paşa no. 261/10, v. 36. 152 Enbiyâ 21/105. 153 Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 33b; İrfan Sofraları, s. 126-127. 154 Bkz. Abdülkadir Özcan “Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa”, DİA, XXVI, 262. 216 | OSMANLI TOPLUMUNDA KUR'AN KÜLTÜRÜ VE TEFSİR ÇALIŞMALARI -II- da son derece karmaşık ve anlaşılması güçtür. O, âyetlerden cefrle işaretler çıkarmayı o kadar ileri götürür ki karşılaştığı basit olaylar ve şahıslar için bile cefr vasıtasıyla âyetleri kullanmaktan çekinmemektedir. Mesela Bakara 2/2-3 âyetlerinden, Yunus, Hasan adındaki arkadaşlarının ve balıkçı Hüseyin’in karısının vefat tarihini ve bunların ölümüne Karabaş’ın sebep olduğunu; 155
teşebbüs edeceğine, ancak muvaffk olamayacağını 156
çıkarmaya çalışır. ee. Kelimelerin Lafzî Delâletlerinden İşâret Çıkarmak Mısrî, Musa-Bilge Kul kıssasında niçin
ُتدرأ - ÓĬْدرأ
- ğƫÖر دارأ şeklinde fâilleri farklı üç ayrı fiil kullanıldığının üzerinde durmaktadır. O, insanların çoğunun bu farklı kullanımlardaki hikmeti bilmediğini söyledikten sonra, bu üç farklı kullanımdan şöyle bir sonuç çıkarmaktadır: Hızır, birincisinde noksanlaştır- mak, kusurlu hale getirmek için yapıldığından, yani içinde noksanlık söz konu- su olduğundan dolayı, “Ben irâde ettim” diyerek onu kendisine isnad etmiştir. İkincisi olayda ise, âsî olduğu için çocukta şer, mümin oldukları için ana-babada hayır söz konusudur. Dolayısıyla hayır ve şer bir arada olduğu için “Biz irâde ettik” diyerek noksanlığı kendisine, kemâli Allah’a isnad etmiştir. Üçüncü olayda ise sırf hayır (definenin bulunması için duvarı düzeltmek) olduğu için “Rabbin irâde etti ki” diyerek bu fiili Allah’a isnad etmiştir. 157
4. Mısrî’nin İşârî Tefsirle Amaçladığı Hedefler a. Vahdet-i Vücûd Düşüncesini Âyetlerlerle Desteklemek Mısrî’nin düşünce sisteminin en önemli unsuru, vahdet-i vücûd anlayışıdır. Bu düşüncenin Kur’an ile uyum içinde olduğunu ispatlamak amacıyla çeşitli âyetlerden vahdet-i vücûda işaretler çıkarmaya çalışmaktadır. Bu sebeple pek çok âyeti, hem mensûr eserlerinde vahdet-i vücûda işaret edecek şekilde yorum- lamakta hem de Divan’ında bazı âyetlere atıfta bulunmaktadır. Bunlara, şu âyetler örnek verilebilir: 1. “O gün, bazı yüzler sevinçten ışıl ışıl parlar. Rablerine bakarlar.” 158
155
Bkz. Mısrî, Mecmûa, 15b; a.g.mlf., Niyâzî-i Mısrî’nin Hâtıraları, s. 52-53. 156
Bkz. Mısrî, Mecmûa, 15a; a.g.mlf., Niyâzî-i Mısrî’nin Hâtıraları, s. 52. 157
Bkz. Niyâzî-i Mısrî, Risâle-i Hızriyye-i Cedîde, Süleymaniye Ktp. Pertev Paşa no. 261/4, vr. 18-19. 158 Kıyâmet 75/22-23. Yüklə 340,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|