Niyâzî-i Mısrî’nin Kur’an ve Tefsir Anlayışı
Yüklə 340,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
M. AY · NİYÂZÎ-İ MISRÎ’NİN KUR’AN VE TEFSİR ANLAYIŞI | 217 şılaşacağı nimetler ve ikramlardan birinden bahsetmektedir ki o da şudur: Cennette müminler sevinç ve mutluluktan yüzleri ışıl ışıl parlayarak Rablerinin zât-ı cemâlini temâşâ edeceklerdir. Mısrî ise bu âyeti vahdet-i vücûdla ilişkilen- dirmekte ve âyette sözkonusu edilen durumun dünya hayatında da tadılabilecek manevî bir zevke işâret ettiğinin düşünmektedir. Ona göre bu âyet, varlığını ortadan kaldıran ârifin, perdesiz, aracısız, doğrudan Allah’ın vechini temâşâ edebileceğini göstermektedir. 159
2. “Doğu da batı da Allah’ındır. Nereye yönelirseniz Allah’ın zâtı oradadır.” 160
161 Şu beyitlerde ol- duğu gibi şiirlerinde bu âyete sıkça atıfta bulunmaktadır: “Salât-ı ehl-i kurbun kıblesidür ‘semme vechullah’” 162
“Salât-ı ehl-i irfân kıblesidür ‘semme vechullah’ ” 163
Ârife eşyâda esmâ görünür Cümle esmâda müsemmâ görünür Bu Niyâzî’den de Mevlâ görünür Âdem isen ‘semme vechullâh’ı bul Kande baksan ol güzel Allah’ı bul 164
3. “…Attığın zaman sen atmadın, lâkin Allah attı.” 165
Mısrî, bu âyetten vah- det-i vücûd felsefesiyle alâkalı şu işaretleri çıkarmaktadır: Bütün fiiller Hakk’ındır. Sûretler, O’nun araçlarıdır. Fakat kulun sûretinde Hakk’tan başka bir mutasarrıf olmadığını kul bilmediği, unuttuğu için; kendisinin bir irâdesi, ihtiyarı ve Hakk’tan ayrı bir vücûdu olduğunu zanneder. Mesela varlığının kaynağı Allah olan sanatkâr, kendisine bir varlık tasavvur etse, gaflet halinde kendisini sâni zanneder. Bu yanlış tasavvur, onun gafletinden kaynaklanır. Fakat kendisini Hakk bilerek fiilleri ve ihtiyarı kendisine isnad etse bu yanlış değildir. Zira o fiil, sûretten çıkmıştır. O fiili, o sûrette ve o mertebede görünen Hakk yapmıştır. Bu sebepledir ki ârif bir kimse “Ben yaptım, ben ettim” sözünde
159
Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 1b; İrfan Sofraları, s. 17. 160
Bakara 2/115. 161
Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 32b; İrfan Sofraları, s. 124. 162
Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 29. 163
Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 72. 164
Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 128. 165
Enfâl 8/17. 218 | OSMANLI TOPLUMUNDA KUR'AN KÜLTÜRÜ VE TEFSİR ÇALIŞMALARI -II- isâbet etmiş, ancak cahil bir kişi, hata etmiş olur. 166 Mısrî, Divan’ında da bu âyetin vahdet-i vücûda işaret ettiğini şu şekilde ifade etmektedir: “ ‘Men aref’le ‘mâ rameyte iz rameyte’ remzini Fark idiver mümkin ise ber-sebil-i infirad” 167
4. “O, her an yeni bir tasarruftadır” 168 Mısrî, Mevâidu’l-İrfân’ın elli dördüncü sofrasını bu âyetin işârî yorumuna ayırmıştır. O, bu yorumlarında zaman felsefi üzerinde durmakta aslında zamanda da bir vahdetin olduğunu vurgulamaktadır. Bu yorumlar özetle ifade edilecek olursa, Mısrî’ye göre günlerin, devirlerin aslı, merkezi ve ruhu bu âyette işaret edilen ândır. Ân, bölünemeyen tek bir zaman- dan ibârettir, gerçek varlıktır, Rahmânî nefestir ve amâ-i ğaybîdir. Ondan başkası -ister mâzî, ister istikbâl farz edilsin- yok hükmündedir. Varlığın ânı vardır. Bir tek ân vardır. Mutlak amâ mertebesinden Rahmânî nefese mutlak ân doğmuştur. Ân sırrıyla nefes, bütün oluşlara ve zamanlara yayılmıştır. Devrin, tabîî kesret hükümleri vardır. Ândan dakikalar, dakikalardan dereceler, derecelerden saat- ler, saatlerden günler meydana gelir. Yani ân genişleyince gün adını alır. Gün genişleyince haftalar, aylar, seneler ve devirler doğar. Şu halde ân üzerine ekle- nen her şey zâiddir. Hakîkî varlık, zamanın sârî, küllî burçları ve mertebeleri hep Allah’a âid olan bu ândan ibaret kalır ki bu âyetle buna işaret edilmiştir. Ona göre zamanın hakikati, kâinâttaki en büyük hakikattir. Dolayısıyla kime zamanın sırrı açılmırsa, ona Kur’an’ın ruhu açılmış olur. Ve o kişi, bu âyetin sırrına erer. 169 Mısrî, Divan’ında da bu âyeti vahdet-i vücûda işaret edecek şekil- de şu beyitle zikretmektedir: “ ‘Küntü kenzen’ remzini buldunsa sen de Mısriyâ ‘Külle yevmin hû’yı anla kim senün şânundandur” 170
5. “(Peygambere ile arasındaki mesafe) iki yaya aralığı kadar ya da daha az idi.” 171
Divan’ındaki şu beyitler, Mısrî’nin, bu âyetin vahdet-i vücûda işaret ettiğini düşündüğünü göstermektedir: “Tuymaya ‘ev ednâ’yı hikmet yolını göster” 172
166 Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 38b; İrfan Sofraları, s. 143. 167 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 41. 168 Rahmân 55/29. 169 Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 36a-37b; İrfan Sofraları, s. 135-139. 170 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 56. 171 Necm 53/9. 172 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 60. Yüklə 340,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|