Niyâzî-i Mısrî’nin Kur’an ve Tefsir Anlayışı
Yüklə 340,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
208 | OSMANLI TOPLUMUNDA KUR'AN KÜLTÜRÜ VE TEFSİR ÇALIŞMALARI -II- ُįُđَĘ ْóَĺ ُç ِĤÓ ƪ
ِĥَġْĤا ُïَđ ْāَĺ . Mısrî, bu âyetin son kısmını şöyle anlar: Mısrî’nin sözlerini padişaha ulaştıran amel-i Sâlih’tir, yani bu iş Sâlih’in işidir. Mısrî’nin kendi sözleri şöyledir: “Bunda ne zuhûr var ise Kur’an haber viriyor ki Sâlih göndürür kelim-i tayyib ya padişâhun ya Mısrî’nün ola yahud ikisinin ola. Mısrî’nün pâdişaha sözini pâdişahun amelini Mısrî’ye ve siparişini birbirine yetişdüren amel-i Sâlih’dür, yani Sâlih Efendi’dür.” 115
kulelerde duran âriflerdir. 116
Mısrî’nin bu yorumunda, “a‘râf” kelimesi ile “mari- fet” kelimesi arasındaki harf benzerliğinin etkili olduğu anlaşılmaktadır. cc. Temsîlî/Analojik Yorumlar Yapmak Mısrî’nin işârî tefsirlerinde temsîlî/sembolik yorumlar çok önemli bir yer tutmaktadır. Nitekim bu tür yorumlar, âyetlerden bağımsız bir şekilde yapılan izahlarda da kendini sıkça göstermektedir. Mesela dünyayı bir sultan tarafından yaptırılan büyük bahçeli geniş bir ev; 117
rüsûm âlimleri ile tarîkat âlimlerini kış ve bahar; 118 insan vücudunu devamlı olarak kâfilelerin geçtiği dört yol ortasında bulunan büyük bir şehir 119
analojisi ile açıklamaktadır. Ona göre büyük âlemde mevcut olan her şey, küçük âlem olan insanda da mevcuttur. Zira âlem, büyük olmakla birlikte insânî hakikat üzerine yaratılmıştır. Bunların manevî büyüklük ve küçüklüklerindeki farkları, sûretteki farklarının tersinedir. Mısrî bu anlayışı- nı, kıyâmet alâmetleri üzerinde uygulamakta ve bunları şu şekilde yorumlamak- tadır:
Asfaroğullarının hurûcu, hayvânî sıfatların çıkmasından ibârettir. Çünkü in- san âleminde sâlikin ilk defa yolunu kesen eşkıyâlar bunlardır. Ye’cûc- Me’cûc’un hurûcu, eziyet veren yedi (mezmûm sıfatın) belirmesinden ibâret- tir. Deccâlin hurûcu, dev ve şeytan sıfatlarının çıkmasından ibârettir ki bun- lar riyâset, rubûbiyyet, hile ve hüd’adır. Bunlar, dünya sevgisinden kaynakla- nır. Bundan dolayı insanın sağ gözü şaşı olur ve ahireti hiç görmez. Dâbbe- tu’l-arzın hurûcu, kalpte nefs-i levvâmenin zuhûrundan ibârettir. Yani kalbin kabrinde cennetlere bir pencere açılır ve kendisinde Allah Teâlâ’ya bir meyil belirir. Hz. İsa’nın nüzûlü, akl-ı meâdın yakîn nuruyla meydana çıkması, in- sanın dünyaya meyletmekten vazgeçerek ahirete yönelmesinden ibârettir. O
115
Mısrî, Mecmûa, v. 44b; a.g.mlf., Niyâzî-i Mısrî’nin Hâtıraları, s. 74. 116
Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 2b; İrfan Sofraları, s. 19. 117
Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 16b; İrfan Sofraları, s. 67-68. 118
Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 18b; İrfan Sofraları, s. 74-75. 119
Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 18b; İrfan Sofraları, s. 75-76. M. AY · NİYÂZÎ-İ MISRÎ’NİN KUR’AN VE TEFSİR ANLAYIŞI | 209 çıkınca deccâl öldürülür. Çünkü yakîn nurunun zuhûruyla cehâlet karanlığı gider. Mehdinin hurûcu, tam fenâ ile akl-ı küll ve büyük ruhun hurûcundan ibârettir. Onun hükümranlık çağında mezhepler birleşir ve onun zamanında yeryüzünde asla kâfir kalmaz. Güneşin batıdan doğması, hakikat güneşinin, ârifin hafî sırrının matlaından (tan yeri) doğmasıdır. 120
Mısrî, bu tür analojileri âyetlerin işârî yorumunda da sıklıkla kullanmakta- dır. Bu kabil yorumlara şu örnekler verilebilir: “Sana Zülkarneyn’i soruyorlar. De ki: ‘Size onun hakkında bilgi vereceğim’ ” 121
birlerine mutâbık olduklarını şöyle açıklamaktadır: “Zülkarneyn’in dış dün- yada (âfâk) gezip şehirler fethetmesi, hazineleri ele geçirmesi, inanmayanları öldürmesi ya da esir alması ve Müminlere izzet ve ikramda bulunması; sülûk ehlinin iç dünyalarında (enfüs) nefs kalelerinin fethetmek, bilgi hazinelerini ve hevâlarını, âdetlerini, bayağı huylarını öldürmek ve şeriata muvâfık olduğu halde bir takım âdetlerini terk etmek sûretiyle yaptıkları manevî yolculukla- rına mutâbıktır.” 122
Bu sözlerden sonra da bu kıssada geçen varlıklar ve olay- ların enfüste neye karşılık geldiğini detaylıca anlatmaktadır. 123
124 ile “Musa, genç arkadaşına ‘Ben iki denizin birleştiği yere ulaşmaya, yahut yıllarca yürümeye kararlıyım’ dedi”
125 meâllerindeki âyetlerde geçen iki deniz, Mısrî’ye göre şeriat ve hakikati simgelemektedir. 126
Risâle-i Hızriyye-i Cedîde’de yaptığı yorumlara göre Musa- Bilge kul (Mısrî’ye göre Hızır) kıssasındaki gemi, şeriatı; duvar, kendini beğen- me (ucub) sıfatını; çocuk (ğulâm), makam sevgisini; 127
simgelemektedir. Çocuğun babası, Hz. Musa’nın ruhu, annesi ise nefs-i mutmainnesidir. Bu, şu demektir: Böyle bir ruha ve nefs-i mutmainneye sahip olan Musa’ya makam sevgisi yakış-
120 Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 34a; İrfan Sofraları, s. 128-129. Niyâzî, Mevâidu’l-İrfân’ın ellinci sofrasını, kıyâmet alâmetlerinin enfüsî yorumuna ayırmıştır. Burada veri- len bilgiler ile Eşrât-ı Sâat Risâlesi’nin muhtevası aynıdır. Dolayısıyla bu risâleyi, Mevâidu’l-İrfân ’ın ellinci sofrasının Türkçe tercümesi olarak değerlendirmek gere- kir. Bkz. Mısrî, Eşrât-ı Sâat Risâlesi, Pertev Paşa no. 261/5, v. 25-26. 121
Kehf 18/83. 122
Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 39a; İrfan Sofraları, s. 144. 123
Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 39a-39b; İrfan Sofraları, s. 144-146. 124
Rahmân 55/19. 125
Kehf 18/60. 126
Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 2a, 39b; İrfan Sofraları, s. 18-19, 146. 127
Bkz. Niyâzî-i Mısrî, Risâle-i Hızriyye-i Cedîde, Süleymaniye Ktp. Pertev Paşa no. 261/4, v. 17. Yüklə 340,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|