Neft-qaz quyularinin tamamlanmasi

Trapesiya profilli yiv birləşmələri üçün kritik yük.
Belə
birləşmələr üçün iki cür yük hesablanır:
1.Borunun mufta yivindən qoparıb çıxaran yük:
P
tr
=
π δ
yer
(
σ
ax
D
bo
+
∆
c
E
1
μ
1
+
2
E
1
h
2
μ
1
−
k
)
2.Qorxulu kəsikdə borunu və ya muftanı qıran dağıdıcı yük:

P
t.dağ.
=π(D+δ
y
)σ
m


Burada, σ
m
– materialın dartılmaya müvəqqəti müqavimətidir;
δ
y
- tam profilli birinci yiv altında borunun qalınlığı;
∆
c
=(Δm+Δδ)
birləşmədə diametr üzrə deformasi-yalardan alınan
ümumi tarımlıq əmsalıdır; 
Δm
və 
Δδ
– qorxulu kəsikdə muftanın
və borunun diametr üzrə deformasi-yalarıdır;
μ
1
=
0,5
,
plastik
sərhəd üçün Puasson əmsalıdır;
E
1
- boru materialının plastik
zolaqda möhkəmlik modulu; k - əmsaldır.
k
=
D
bo
tg
(
φ
−
β
)
2
l
β- profilin ən kiçik maiilik bucağdır; OTTГ, TБO və OГ-1M
boruları üçün β =
β
=
¿
3
0
götürülür.
MÖVZU-19.
OVALLIĞI OLAN BORULAR ÜÇÜN
KRITIK TƏZYIQ
Zavodlarda istehsal olan qoruyucu borular tam dairəvi olmayıb
müəyyən qədər ovallığa və qalınlıq həddinə malikdir. Ona görə
də kritik təzyiqi hesabladıqda nəzəri qiymətdən fərqli cavablar
alınır.
Ovallığı nəzərə almaqla qoruyucu borular üçün kritiki təzyiq
düsturunu ilk dəfə Rus alimi B.V.Bulqakov çıxarmışdır.

---

P
kr
=
1,1
{
σ
pr
+
E k
2
1
+
3
e
2
k
)
−
√
[
σ
pr
+
Ek
2
(
1
+
3
e
2
k
)
]
2
−
4
E k
2
σ
pr
P
kr
=
1,1
¿
Burada, 
e
– borunun ovallığı, aşağıdakı düsturu ilə tapılır:
e
=
2
(
d
xmax
−
d
xmin
)
d
xmax
+
d
xmin
Qoruyucu boruların diametrdən asılı olaraq
e=0,01-0,02
buraxıla bilər.
Bulqakov öz düsturunun çıxarılışında qoruyucu borudan vahid
enlikdə kəsilmiş yarım halqanın (dartılmış halda) dayanaqlılığını
nəzərdən keçirərkən, ovallığı çubuğun əvvəlcədən (yəni uclara
hələ sıxıcı yük təsir etmədən) radial təzyiqdən alınmış
u
qədər
(şəkil 4.10c) əyrilik ordinatı ilə əvəz etmişdir.
Tam dairəvi borularda xarici izafi təzyiqin təsirindən radial
-sıxılma və əyilmə deformasiyaları təzyiq ancaq kritiki qiyməti
keçdikdən sonra yaranır. Ovallığı olan borular isə izafi təzyiqin
hər hansı qiymətində həm sıxılma və həm də əyilmə
deformasiyalarına məruz qalır. Belə sistem üçün çubuğun
ümumi radial yerdəyişməsi: 
𝜐
=u+y
olacaqdır; burada, 
y 
– təzyiq
kritiki qiyməti keçdikdə, ona uyğun götürülmüş çubuğun əlavə
radial ordinatıdır (şəkil 4.10c).
Riyazi və elastiki nəzəriyyə ilə əsaslandırmaları apardıqdan
sonra nəticədə alınan düsturda sıxlmaya görə (σ
pr
)
sıx
proporsionallıq həddi iştirak etməli idi. (σ
pr
)
sıx
qiymətcə
cədvəllərdə dartımaya görə verilən (σ
pr
)-dan 10-15% artıq olur.
Həmin fərqi əvəz etmək üçün Bulqakovun ilk dəfə çıxartdığı
düsturda mötərizə qarşısında 1,1 ədədi əmsal yazılır.
Bulqakov qoruyucu borular üzrə xeyli sınaq təcrübəsi aparıb,
borunu əzən 
P
əz
təzyiq üçün alınan təcrübi nəticələri, hesablanan
P
kr
 
qiymətləri ilə müqayisə etdikdə tapmışdır ki, əzici təzyiq
qiyməti
P
k
r
qiymətindən orta hesabla 13% artıq alınır.

---