Neft-qaz quyularinin tamamlanmasi

MÖVZU-16.
QORUYUCU KƏMƏRLƏRƏ TƏSIR EDƏN
YÜKLƏR
Quyuda kəmərə təsir edən qüvvələr ayrı-ayrı borulara təsir edən
qüvvələr kimi baxmaq lazımdır. Bu təsir qüvvələri
aşağıdakılardan ibarətdir:

---

1.Kəmərin öz çəkisindən yaranan dartıcı qüvvə ilə sementləmə
zamanı kəmərdə zərbə təzyiqindən yaranan əlavə dartıcı yük;
2.Kəmər arxsında xarici əzici təzyiq;
3.Kəmər daxilindəki təzyiq. Bu təzyiq qismən xarici təzyiqlə
müvazinətləşir. 
Kəməri dartan qüvvə qırılma təhlükəsi deyil, birini növbədə
yivlərin deformasi-yası və kəmərin yivli hissəsindən boşalması
təhlükəsini yaradır. Bu hadisə müəyyən dartıcı böhran
qüvvəsində baş verir. Dartıcı böhran qüvvəsi qoruyucu borunun
yivli hissəsi üçün F.İ.Yakovlev və b. alimlərin təklif etdiyi
düsturla hesablanır:
Q
böh
=
π D
¿
∙ δ
¿
∙ τ
a
1
+
D
¿
l
ctg
(
α
+
φ
)
Burada,
Q
böh
- borunun yivli hissəsinin deformasiyaya uğrada
bilən dartıcı böhran qüvvəsi;
δ
¿
- birinci tam profilli yivdə boru
qalınlığı ,
δ
¿
=
D
¿
−
d
D
2
;
D
¿
- birinci tam profildə yivli hissə-nin
orta diametri;
d
D
- borunun daxili nominal diametri;
τ
a
- boru
materialının axıcılıq hədd;
l
- tam profilli yivli hissənin
uzunluğu;
α
- yiv səthi ilə boru oxu ararsındakı bucaq (62,5
0
qəbul edilir);
φ
- boru və mufta yivlərinin səthləri arasındakı
sürtünmə bucağıdır (18
0 
qəbul edilir).
Borunun dartıcı yüklərə olan ehtiyat əmsalı aşağıdakı nisbətlə
müəyyən edilir:
K
D
=
Q
böh
Q
D
+
Q
ə
=
1,3
Burada,
Q
D
- boru kəmərinin qarmaqdakı çəkisindən yarana
dartıcı yük.
Qoruyucu kəmərin yivli birlşməsində qalıcı deformasiya
yaratmağa başlayan qüvvəni hesablamaq üçün prof.

---

F.İ.Yakovlev üsul tapmış və tədqiqat nəticəsində aşağıdakı
düsturu təklif etmişdir:
P
¿
=
π D
x
∙δ
1
∙ τ
s
1
+
D
x
2
l
ctg
(
α
+
φ
)
Burada,
P
¿
- borunun yivində qalıcı deformasiya yaratmağa
başlayan qüvvə;
D
x
- borunun xarici diametri;
δ
1
=
¿
δ-h-a
–
borunun birinci tam yivi əsasında olan qalınlığı;
δ
– borunun
qalınlığı;
h
– yivin hündürlüyü;
a
– yivin konusluğu nəticəsində
borunun nazikləşməsi;
τ
s
- boru materialının axma həddi; ℓ - tam
yivlərin uzunluğu;α=62
0
30' – yivin istinad sahəsi ilə borunun
oxu ararsındakı bucaq;
φ
=18
0
– poladın polada sürtünmə bucağı.
Qoruyucu kəmərdə deformasiya yaratmağa başlayan xarici
təzyiq, yəni kəmər arxasında maye sütunu və qismən süxurların
yaratdığı kəmərə xaricdən təsir edən təzyiq əzici təzyiqdir. Bu
təzyiqin bir hissəsi kəmər içərisindəki mayenin hidrostatik
təzyiqi ilə müvazinətləşir. 
Qoruyucu kəmərin ağırlığı (
Q
) sadəcə olaraq aşağıdakı kimi
tapılır:
Q
=
qH
+
q
0
H
l
¿
Burada,
q
- qoruyucu boruların 1m uzunluğunun ağırlığıdır;
H
–
kəmərin uzunluğu;
q
0
– bir mufta (bilərziyin) ağırlığı;
l
¿
-
qoruyucu boruların orta uzunluğudur.
Aydındır ki, qoruyucu kəmərin yivlə birəşməsi ehtiyat əmsalını
(
k
əz1
) təyin etmək üçün alınmış (
Q) 
və Yakovlev düsturu ilə (
P
def
) müqayisə edilir:
k
z
ə
1
=
P
¿
Q
Kəmərin hər hansı kəsiyində təsir edən həqiqi xarici təzyiqi
(süxurların təzyiqi nəzərə alınmazsa, xarici təzyiq qüvvəsi
kəmərin boş halı üçün:
P
xar
=Hγ

---

Maye olan halı üçün
P
xar
=0,1(Hγ-H
0
γ
0
) 
olur.
Burada, 
H
– hesablanan səviyyənin quyu ağzından məsafəsi; 
γ
–
qazıma məhlulunun xüsusi çəkisi;
H
0
– hesablanan səviyyənin
kəmər içərisindəki maye səviyyəsindən məsafəsi;
γ
0
- kəmər
içərisindəki mayenin xüsusi çəkisi.
Əgər kəmərin içərisi tamam boşalacaqsa, onda
H
0
=0
olar. 
k
z
ə
1
=
P
¿
P
xar
≥
1,3
÷
1,15
Kəmərin aşağı, süzgəc hissəsində xarici təzyiqə ehtiyat
(borularda əzici təzyiqə qarşı ehtiyat əmsalı) Abşeron şəraitində
k
əz
1
=1,5 olmalıdır, çünki burada kəmərdə çox vaxt əlavə
qüvvələr də təsir etməkdədir. Kəmərin bundan yuxarı hissəsində
bu əmsal 1,15÷1,20 arasında olmalıdır.