Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Ocakları
TAED
52* 309
dışardan gelecek tehlikelere karşı milliyetçi ve Cumhuriyetçi kuvvetleri bir noktada toplamak
lâzım…” (Atatürk, 1997, s. 90) diyerek, ya “milliyetperver” ve “Cumhuriyetçi” bütün dernek
vb. kuruluşların tek çatı altında birleştirilmesini, ya da Türk Ocaklarının görevini sağlıklı
yapamadığı için kapatılmasını istemiştir.
Türk Ocaklarının kapatılacağı, resmî olmasa bile, ilk olarak 20 Mart 1931’de Türk
kamuoyuna açıklanmıştır. Bu tarihten itibaren basında Türk Ocaklarının feshedilerek
Cumhuriyet Halk Partisi’ne katılma kararının gerekçelerini açıklayan makale ve yazılar
yayımlanmaya başlamıştır (Karayaman, 2011, s. 205). Örneğin Falih Rıfkı Atay, “Fırka ve
Gençlik”, adıyla yazmış olduğu yazısında; Türk Ocaklarının dinamizmi, inkılapçı karakteri
açıkça ortaya konulmakta, siyasî hayatta Cumhuriyet Halk Partisi’ne rakip olabileceği
endişesiyle kapatılmasına karar verildiğini vurgulamıştır. Bir başka yazıda da; Türk Ocaklarının
CHP’ye katılmasının iki sebebinin olduğu, bunlardan birincisinin CHP’nin gençliğinin fikrî ve
siyasî eğitimlerinde rehber olmaya karar vermesi, ikinci olarak da gençliğin tek elden
yönetilmesinin amaçlandığı dile getirilmiştir (Hacaloğlu, 1993, s. 17). Bunlardan başka, Türk
Ocaklarının kapatılmasında; ilk başta ekonomi, siyaset, basın ve eğitim alanlarında devleti tek
söz sahibi yapma amacı ve isteğinin de etkili olduğu söylenebilir. Bu politika bağlamında; parti-
devlet bütünleşmesini ortaya çıkarmak hedeflenmiştir. Bu nedenle, bu süreçte sadece Türk
ocakları değil, aynı zaman da Gazeteciler Cemiyeti, Talebe Birlikleri, İhtiyar Subaylar
Cemiyeti, Türk Kadınlar Birliği ve Muallimler Birliği gibi pek çok dernek ya kapatılmış ya da
devlet kontrolüne alınmıştır.
Ocakların, iç politikada Mustafa Kemal Atatürk karşıtı olan eski İttihatçıların toplandığı
bir merkez haline gelmesi, yeniden hesap sorma ve Cumhuriyetin geleceği açısından yeni bir
tehdit algılamasının ortaya çıkması (Çeçen, 2000, s. 86-87), Ankara’da yapımına başlanılan ve
bir milyon lirayı aşan maliyet nedeniyle, dönemin basınında Türk Ocaklarına ilişkin eleştirel
yazıların çıkması, kamuoyunda oluşan algı ve tepki (Georgeon, 2006, s. 69), Türk Ocağı’nın 24
Nisan 1930’da başlayan Altıncı Kurultayı’nda Hamdullah Suphi Tanrıöver ile Reşit Galip
arasında yaşanan şiddetli tartışmalar, birbirlerine yönelik “Türk Ocaklarını kendi ihtiraslarına
kurban etmek” şeklindeki ağır tenkitleri, Hamdullah Suphi Tanrıöver’in “ihtilal hazırlayıcısı”
olarak sunulması, Türk Ocağı’na üye alımlarda ırk bakımından bir mani olup olmadığına ilişkin
araştırmanın yapıldığı iddiası, Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkiye sınırları içerisinde ayrıca bir
Türk Ocağı’nın olmasına ihtiyaç duyulamayacağı düşüncesine sahip olmaya başlaması ve
b
unun diğer etnik unsurların da böyle bir ocak oluşturma çabası içerisine girmelerini teşvik
310
* TAED
52
Tahir KODAL
edeceği anlayışı (Soyak, 1973, s. 476), Türk Ocaklarının kapatılmasının CHP’ye yapacağı
ekonomik ve mali katkı, gibi nedenlerin Türk Ocaklarının kapatılmasında etkili olduğu
söylenebilir.
Bunun yanında, Türk Ocaklarının CHP’ye devredilmesinde dış siyasal nedenlerin de
etkili olduğu ifade edilebilir. Bu nedenlerin başında, Ocakların “Turancı” eğiliminin 1930’lu
yıllarda iyi ilişkiler içerisinde bulunulan SSCB tarafından, kendi varlığına bir tehdit olarak
algılanmasıdır. SSCB’nin Türkiye Büyükelçisi Suritch, Türk Ocaklarının kendi ülkesi ile fazla
ilgilenmesi ve üyeleri arasında yayılmacı amaçlar taşıyan kişilerin varlığı yüzünden, dönemin
Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ı uyararak, Ocakların gençlere cihangirlik ruhu aşıladığını,
cihangirlik kışkırtmalarının bilhassa Rusya’daki Türk toprakları ile ilgili olduğunu, Türk
Ocaklarının Rusya’dan kaçan Türklerin uğrak yeri haline geldiğini, böyle bir tutumun Türk-
Sovyet do
stluğu ile bağdaştırılmayacağını dile getirmiştir (Tanrıöver, 1986, s. 196). Türkiye’nin
Türk-
Sovyet ilişkilerinin bozulmasına vermiş olduğu önem, Mustafa Kemal Atatürk’ün
gerçekçi ve barışçı dış politikası ile “Pan-Türkist” politikaları hayata geçirmek isteyenler
arasındaki politik farklılığın Ocağın kapatılmasında etkili olduğu dile getirilebilir.
Bu nedenlerden dolayı ve yapılan çalışmalar sonrasında Mustafa Kemal Atatürk, 24
Mart 1931’de Türk Ocakları ile Cumhuriyet Halk Partisi’ni birleştirme kararını almıştır. Bunun
üzerine, Türk Yurdu Dergisi yayınına ara vermiştir. Ayrıca, Türk Ocakları’nın olağanüstü
kurultaya gitmesi kararlaştırılmıştır. 10 Nisan 1931’de toplanan olağanüstü kurultayda sunulan
Türk Ocakları Merkez Heyeti ve Murakıp Raporları’nda; Türk Ocaklarının kapatılıp
Cumhuriyet Halk Partisi’ne katılmasına ilişkin karar alınmıştır. Buna ilave olarak, Türk
Ocaklarının bütün mallarının CHP’ye devredilmesini kararlaştıran metin oy birliği ile kabul
edilmiştir (Cumhuriyet Gazetesi, 11 Nisan 1931, s. 1). Böylece, Türk Ocakları kapatılmış ve
yeni bir döneme girilmiştir. Bundan sonra, Ocağın başka bir adla ve CHP çatısı altında hizmet
vermesi istenmiştir. Bu istek ve gayret sonrasında Türk Ocaklarının yerine 19 Şubat 1932’de
Halkevleri kurulacaktır.
SONUÇ
20. Yüzyıla gelindiğinde Osmanlı Devleti içeride ve dışarıda bir takım sorunlarla
karşılaşmıştır. Daha önce takip edilen Osmanlıcılık ve İslâmcılık düşünceleri devletin
dağılması, yıkılması sürecini engelleyememiştir. Müslüman olmayanlar ve Müslümanlar
Osmanlı Devleti’nden ayrılmışlar, ayrılmaya devam etmişlerdir. Bu süreçte, millet olmak için
bireylerin millî bilince sahip olmasının şart olduğu, fertlerin kaynaşması, kendi çıkarlarından
Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Ocakları
TAED
52* 311
çok milletin çıkarlarını oluşturmak gereği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, 25 Mart 1912’de Türk
Ocağı resmen kurulmuştur.
Türk Ocağı kuruluşundan itibaren, yukarıda ifadesini bulan anlayışla çalışmalarını ve
mücadelesini sürdürmüş, I. Dünya Savaşı sırasında vatan, millet ve devlet çıkarını merkeze
alarak faaliyetlerine deva
m etmiştir. Mustafa Kemal Atatürk’ün tam bağımsızlıkçı anlayışla
Anadolu’ya geçmesinden ve Millî Mücadele’nin lideri olmasının ardından, aktif politikaya
girmemeyi ilke olarak benimsemelerine karşın, “milliyetperver-milletini seven” Türk Ocaklılar
ve Türk
Ocakları O’nun arkasında yer almıştır. Başta İstanbul olmak üzere, şubeleri hızla artan
Türk Ocakları işgalleri protesto eden mitingler düzenlemişler, Millî Mücadele’nin her
aşamasında, her faaliyetinde görev almışlar, Millî Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasında
önemli rol üstlenmişlerdir.
Millî Mücadele’nin ardından, bazı şubeleri kapatılan Türk Ocakları Mustafa Kemal
Atatürk’ün teşvikiyle yeniden çalışmalarına hız vermiştir. Bu süreçte Mustafa Kemal Atatürk
Türk Ocaklarının 1 numaralı üyesi olmuş, Ankara merkezli yeni Türk Devleti’nin kurulması ve
Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra, devlet ve toplum hayatına ilişkin köklü değişiklikler
yapılmaya başlanmıştır. Bunlar yapılırken, Türk Ocağı ve Türk Ocaklılar yeni rejimin
benimsenmesi, kabul görmesi ve taban
a yayılması için üzerine yaslanılması gereken kurumlar
ve insanlar olarak görülmüştür. Bu nedenle, Mustafa Kemal Atatürk Türk Ocaklarını ve
ocaklıları hem maddî, hem de manevî açıdan desteklemiştir. Bu bağlamda, Türk Ocakları
eğitim, kültür, sanat çalışmalarına hız vermiş, halk eğitimine yönelik çalışmalar yapılmıştır. Bu
çalışmalara zaman zaman Mustafa Kemal Atatürk de katılmış, yurt gezilerinde Türk Ocaklarını
ziyaret etmiş, bunların defterlerini imzalamıştır.
Mustafa Kemal Atatürk, Türk Ocaklarını Cumhuriyet rejimine bağlı, çağdaş ve gerçekçi
bir kültür milliyetçiliğinin işlendiği, bunun yayılması için çalışan kuruluşlar haline getirmeye
çalışmış, Cumhuriyetin ilk ve zor yıllarında Türk Ocakları ve ocaklıları ile bağını hiç
koparmamıştır. Ancak, 1931 yılına gelindiğinde Türk Ocakları tarihinde yeni bir dönemi
başlatmış, CHP ve Türk Ocaklarının beraber, aynı çatı altında ve kültür şubesi olarak
çalışmasını istemiştir. Bu anlayışla, 24 Mart 1931’de Türk Ocakları ile CHP’nin birleştirilme
kararını almış, Türk Ocaklarının 10 Nisan 1931’de yapmış olduğu olağanüstü toplantısında;
Türk Ocaklarının kapatılıp, mallarının CHP’ye devredilmesi kararlaştırılmıştır. Böylece, Türk
Ocakları tarihinde yeni bir döneme girilmiş, daha sonra da Türk Ocakları Halkevlerine
dönüştürülmüştür.
312
* TAED
52
Tahir KODAL
Türk Ocaklarının kapatılmasının ardından 1935 yılına kadar devam eden süreçte,
Gazeteciler cemiyeti, Talebe Birlikleri, İhtiyar Subaylar Cemiyeti, Türk Kadınlar Birliği ve
Muallimler Birliği gibi pek çok dernek ya kapatılmış ya da devlet kontrolüne alınmıştır. İlk
başta ekonomi, siyaset, basın ve eğitim alanlarında devleti tek söz sahibi yapan bu süreç, parti-
devlet bütünleşmesini ortaya çıkarmıştır. Bu da tek parti devletini ortaya çıkaracaktır.
Kaynaklar
A-
Arşiv Belgeleri
T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (T.C. BCA), Dosya No:79-8, Fon Kodu: 30..18.1.1., Yer
No:12.58..16.
T.C.BCA, Dosya No:79-10, Fon Kodu: 30..18.1.1., Yer No:13.2.26.4.
B-
Süreli Yayınlar
Cumhuriyet Gazetesi
Hakimiyet-i Milliye Gazetesi
Vakit Gazetesi
C- Kitaplar ve Makaleler
Afetinan, A. (1981).
Atatürk Hakkında Hatıra ve Belgeler. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları.
Akçura, Yusuf. (1981).
Yeni Türk Devleti’nin Öncüleri: 1928 Yılı Yazıları. (haz. Nejat
Sefercioğlu). Ankara. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Atatürk, K. (2000). Nutuk (1919-1927), Bugünkü Dille. (haz. Zeynep Korkmaz). Ankara:
Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
Atatürk, K. (2004). Nutuk (1919-1927)
. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
Atatürk, M. K. (1997). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri III
. Ankara: Atatürk Araştırma Yayını.
Atay, F. R. (2004). Çankaya
. İstanbul: Pozitif Yayınları.
Aybars, E. (1994). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. Ankara: Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Yayınları.
Ayda, A. (1984).
Böyle İdiler Yaşarken. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Ocakları
TAED
52* 313
Aydemir, Ş. S. (1999). Tek adam Mustafa Kemal (1919-1922). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Balcıoğlu, M. (2000). İstanbul’dan Samsun’a Uzanan Yolda Mustafa Kemal. Türkiye
Cumhuriyeti Tarihi-I. ( Haz
.: Durmuş Yalçın-Azmi Süslü vd.). Ankara: Atatürk
Araştırma Merkezi Yayını.
Banoğlu, N. A. (1955). Nükte, Fıkra ve Çizgilerle Atatürk. İstanbul: Nurgök Matbaası.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOADB). (1982). Atatürk ile İlgili Arşiv
Belgeleri (1911-1921).
Ankara: T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı
Yayınları.
Bayraktutan, Y. (1996).
Türk Fikir Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları
(1912-1931)
. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Çeçen, A. (2000). Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri
. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Çetinkaya, N. (1985).
Atatürk’ün Hayatı, Konuşmaları ve Yurt Gezileri. İstanbul.
Georgeon, F. (1999).
Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935). ( çev. Alev
Er). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
Georgeon, F. (2006).
Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930). (çev. Ali Berktay), İstanbul:
Yapı Kredi Yayınları.
Gökalp, Z. (1981). Ocaklar Ne Yapmıştır, Vazifesi ve Gayesi Nedir?. Atatürk Devri Fikir
Hayatı II. (haz. Mehmet Kaplan vd.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Hacaloğlu, Y. (1993). Türk Ocakları ve Atatürk, Ankara: Türk Yurdu Neşriyatı.
Hanioğlu, Ş. (1985). Türkçülük. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 5, İstanbul:
İletişim Yayınları.
Kafalı, M. (1987). Türk Ocakları’nın Yakın Tarihimizdeki Yeri. Türk Yurdu. 8(1), Ankara: Türk
Ocakları Genel Merkezi Yayını.
Karaçam, N. (1968).
Atatürk Kırklareli’nde (20 Aralık 1930). İstanbul: Okay Yayınevi.
Karaer, İ. (1992). Türk Ocakları (1912-1931). Ankara: Türk Yurdu Neşriyatı.
Karayaman, M. (2011). Atatürk ve Türk Ocakları. Türk Yurdu Dergisi, 31(283), Ankara: Türk
Ocakları Genel Merkezi Yayını.
314
* TAED
52
Tahir KODAL
Kocatürk, U. (1999).
Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü. Ankara:
Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
Kodal, T. (2003). Mustafa Kemal Atatürk’ün Denizli Ziyaretleri. Atam Dergisi, 19(55), Ankara:
Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 147-161.
Orkun, H. N. (1977).
Türkçülüğün Tarihi. Ankara: Kömen Yayınları.
Önder, M. (1975). Atatürk’ün Yurt Gezileri
. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Palazoğlu, A. B. (1998). Atatürk İnkılâpları (Devletin Laikleşmesi). Ankara: Türk Hava
Kurumu Yayınları.
Sarınay, Y. (1990). Atatürk’ün Millet ve Milliyetçilik Anlayışı. Ankara: Türk Kültürünü
Araştırma Enstitüsü.
S
arınay, Y. (1997). Millî Mücadele’de Türk Ocakları. Türk Yurdu, 17(122), Ankara: Türk
Ocakları genel Merkezi Yayınları.
Soyak, H. R. (1973).
Atatürk’ten Hatıralar, II. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Yayınları.
Sözen, M. (1996). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarisi
. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları.
Şapolyo, E. B. (1966). Milli Mücadele’de Hamdullah Suphi. Türk Kültürü, IV (45), Ankara.
Tevetoğlu, F. (1986). Hamdullah Suphi Tanrıöver. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Tunaya, T. Z. (1981). Devrim
Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük. İstanbul: Turhan
Kitabevi Yayınları.
Tunaya, T. Z. (1988).
Türkiye’de Siyasal Partiler I (II. Meşrutiyet Dönemi). İstanbul: Hürriyet
Vakfı Yayınları.
Turan, Ş. (1996). Türk Devrim Tarihi [Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923-1938)]. Ankara: Bilgi
Yayınevi.
Üstel, F. (2004).
İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği, Türk Ocakları (1912-1931).
İstanbul: İletişim Yayınları.
Dostları ilə paylaş: |