Mundarija: 1

1.3 SHo‘rxok va sho‘rxoksimon tuproqlarning morfologik belgilari, sho‘rlanish darajalari va sho‘rlanish tiplari bo‘yicha klassifikatsiyalari.


SHo‘r tuproqda birinchi navbatda almashuvchan natriyni tuproq yeritmasidan yeruvchan tuzlarni almashinishidan oldin gidrooksidlanadi.



1.69-jadval


Tuproqdagi sho‘rlanish va ishqorlanish o‘rtasidagi farq

№	SHo‘rlangan tuproq	Ishqorli tuproq
1	Tuproq yeritmsida suvda yeruvchan tuzlarni to‘planishi	Tuproq singdirish kompleksida Na+ singdirilishi (ishqorlanish), pH>8.5
2	pH<8.5	ED < 4 d Sm^-1
3	EC > 3 dSm-1	ESP >15
4	ESP<15	Qora ishqorli tuproq
5	Oq ishqorli tuproq	Natriyli qatlam
6	Tuzli qatlam	Karbonatlarning ishtirok etishi
7	Karbonatlarning ishtirok etmasligi	Prizmatik/ qatlamli struktura
8	Strukturaning buzilishi	SAR >13
9	SAR<13	Qatnashuvchan elementlar gips, sulfat kislota va h.k larning qayta to‘planishi
10	Yeritmadan yuvilgan moddalarning qayta tiklanishi
11	Solanchakli	Solonets

Bu holat yuq qilish kyerak bo‘ladi chunki ushbu holatda tuproqning fizik xossasi o‘zgarmaydi. Ishqorli tuproqning degradatsiyasi- agar ishqorli tuproqni Ca²⁺ yoki Mg²⁺ larsiz yeritib olish amalga oshirilsa, u holda almashinuvchi natriyning bir qismi asta-sekin vodorod bilan o‘rin almashadi. Natijad esa tarkibida ishqor miqdori kamroq bo‘lgan tuproq mavjud bo‘ladi ammo tarkibi barqaror bo‘lmaydi. Bunday tuproq degra-datsiyalangan (darajasi yomonlashgan) ishqorli yoki natriyli tuproq deyiladi. Natriy karbonat tuproq gumusini yeritadi va pastki qismga yuvilib ketadi. SHuning uchun pastki qatlam qora tusga kiradi. Ba’zi vaqtlarda tuproq sindirish kompleksida vodorod o‘rin oladi, lekin bu doimiy bo‘lmaydi. Ishqorli tuproqda tuproq sindirish kompleksidan vodorodning ajralib chiqishi jarayoni «solodlanish» deb ham ataladi.⁷