Mundarija: 1

1.68-jadval
Tuproq yeritmasidagi boshqa elementlarning tuproq xossalariga ta’sir quyidagi keltirilgan

Elementlar	Tuproqqa ta’siri
S (oltingugurt)	Ishqorli tuproqlarda pH miqdori 8.0-9.0
FeSO4
FeS2
ohaktosh	SHurlangan tuproqlarda pH-8.0 dan kam bo‘ladi
Gips	Ishqorli tuproqlarda pH-9.0 dan ko‘p bo‘ladi

1.2 SHo‘rtob va sho‘rtobli tuproqlar.
SHo‘rtob va sho‘rtobli tuproqlar deb, singdiruvchi kompleksida juda ko‘p miqdorda natriy bo‘lgan tuproqlarga aytiladi. (tuproqdagi singigan barcha kationlar yig‘indisi (Ca, Mg, Na, K, H₂, NH₄ ) singish sig‘imi deyiladi va
100 g tuproqdagi milliekvavalentlarda ifodalanadi).
SHo‘rtob va sho‘rtobli tuproqlar asosan yer yuzining namgarchilik etarli miqdorda bo‘ladigan ya’ni kashtan, qo‘ngir, o‘rmon-cho‘l va qora tuproqli mintaqalarda keng tarqalgan.
O‘zbekiston sharoitida sho‘rtob va sho‘rtobli tuproqlar juda kam uchraydi. Lekin ular kuchli minyerallashgan sizot suvlari yaqin yerlarda uchrab turadi.
I. P. Antipov-Karataevning klassifikatsiyasi bo‘yicha sho‘rtob va sho‘rtobli tuproqlar quydagi guruxlarga bo‘linadi.
SHo‘rtobsiz-5% dan kam (tuproqdagi singigan natriyning singigan katoinlar milligram-ekvovalentlar yig‘indisiga nisbatan % hisobidagi miqdori).
Sal sho‘rtobli-5-10%; SHo‘rtobli-10-20%; SHo‘rtob- >20%.
SHo‘rtobli tuproqlarning tarkibida 5-20% natriy bo‘lganda ularning fizik-kimyoviy xossalari yomonlashadi, sho‘rtobli tuproqlarning fizik-kimyoviy xossalari mutloq yomon bo‘lib bunda hech qanday ekin bitmaydi.
Tuzning kamayish nazariyasi yaqinda tuz miqdorining kamaytirish nazariyasi ishqorli tuproq melioratsiyasida qoniqarli darajada qabul qilindi. tuproq tarkibidagi tuzlar va almashuvchan natriyning suv bilan yuvish orqali chiqarilib tashlanadi. Bu hozirgi kunda amaliyotda qo‘llanilmoqda ammo yuvilayotgan tuzlar yana yer osti suvlari yoki boshqa turdagi suv havzalariga qo‘shilib ketyapti. SHu kabi muammo borligi sababli yangi nazariya va qarashlar tug‘ila boshladi. Bulardan biri tuz miqdorini boshqarish deb nomlandi. Bu g‘oya tuz miqdorini butunlay yuvib tashlamasdan uning 0.9-1.8 m chuqurlikkacha yuvish mumkin. Ushbu tuzlar gips va karbonat kabi shakklanib chiqishi mumkin. Boshqaruv texnikasi suv yo‘li bilan tozalashga ruxsat etdi ammo me’yorda namlik borasida boxabar bo‘lib turishni ko‘zda tutadi.

1. 
   Boshqa boshqaruv amaliyotlar – organik o‘g‘itlar, sidyerat, oltingugurt, alyumin sulьfat va hatto ohak (sulfat kislota) kabilar sho‘rlangan tuproqlarni melioratsiyalash, yaxshilash uchun qo‘llaniladi. SHo‘rga chidamli Guruch, beda va shu kabi chidamli o‘simliklarni ekish tavsiya etildi.
   

2S+2H₂O+3O₂ =(biologik)= 2H₂SO₄
2CaCO₃ + H₂SO₄ = (oksidlanish)= CaSO₄+Ca(HCO₃)₂
FeSO₄+2H₂O = H₂SO₄+ Fe(OH)₂

2. 
   Ehtiyot qilish (Saqlash)
   

• 
  Keltirilgan tajribalarga ko‘ra sug‘orishda suv sathini saqlab turish kyerak
  
• 
  yerkin va foydali drenajga ega bo‘lish
  
• 
  Yerning suv bostirib yuborilishidan saqlash
  
• 
  Tuproqning bug‘lanishi iloji boricha cheklash lozim, etarlicha mulchalash va o‘simlik qoplamini (soyasini) hosil qilish orqali.
  

Hozirda Hindistonda qariyib 7 mln gektar yer sho‘rlanish (sho‘rlangan- ishqorli tuproqlar) ta’siriga uchragan yerlardir.⁶
SHo‘rlangan-ishqorli tuproq.
Bu tuproq turi o‘zida 4 dSm ^-1 dan katta to‘yingan o‘tkazuvchanlik ekstrakti (EC) va almashinuvchan natriy (foizi) miqdori 15 dan katta bo‘lgan tuproqlar. pH odatda 8.5 dan yuqori va bu ko‘rsatkich almashuvchan natriy va yeruvchan tuzlarga bog‘liqdir.

1. 
   Kelib chiqishi (genezisi)
   

Bunday tuproq sho‘rlanish va ishqorlanish natijasida hosil bo‘ladi. Agar ko‘p miqdordagi yeruvchan tuzlarni suv yuvib tashlasa tuproq o‘zining tarkibini o‘zgartiradi va ishqor tuprog‘iga o‘xshab qoladi. Tuproqning yerishi-da bunday tuzlar to‘planadi va pastlashadi, ba’zi natriy gidrolizlanadi, ba’zida natriy natriy karbonat atmosfyeradan CO₂ ni so‘rib olishi reaksiyasi natijasida ruy byeradi.