Mühazirə Kursa giriş Quyuların geofiziki tədqiqatı

 

Keçirici  layların  seçilməsi,  quyu  içərisindəki  məhlul  və  lay  suları  arasında 

gedən diffuziya-adsorbsiya prossesinə əsaslanır. Lay sularının qatılığı (mineraliza-

siya)  məhlulun  qatılığından  böyük  olarsa  QP  əyrisi  üzərində  keçirici  laylar 

minimula qeyd edilir, keçiriciliyi olmayan laylar isə maksimumla qeyd edilir. Buna 

«düz QP sahəsi» deyilir. Qatılıqların əks nisbətində «tərs QP sahəsi» alınır və QP 

əyrisi üzərində keçirici laylar maksimumla, gillər isə minimumla qeyd edilir.  

 

QP  sahəsinin  dəyişmə  xarakterini  bildikdə,  digər  geofiziki  üsulların 

nəticəsindən  istifadə  edərək  kəsilişi  araşdırmaq  və  keçirici  layları  seçmək 

mümkündür.  

 

QP əyrisi ilə gilliyin qiyməti aşağıdakı ardıcılıqla hesablanır: 

1.

 

Əyri üzərində gil xətti keçirilir; 

2.

 

Əyridə  maksimal  amplitudlu  təmiz  qum  layları  seçilir  (istinad  layı)  və  onun 

qiyməti hesablanılır 

u

max



; 

3.

 

Əyri üzərində tədqiq edilən layı qiymətləndirilir 

U



; 

4.

 

max

U

U









 düsturundan istifadə edilərək, 



 hesablanır; 



-quyu potensialının 

nisbi amplitud qiymətidir.  

5.

 



-nın  C

g

-dən  asılılıq  paletkasından  istifadə  edilərək,  C

g

-lik  qiymətləndirilir 

(Şəkil 6).  

 

Şəkil 6 Kollektorların gilliliyinin təyini üçün asılılıq 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

Mühazirə 3 

 

YAN  KAROTAJ   ZONDLAMASI    ÜSULU 

YKZ  üsulunun  mahiyyəti  quyu  kəsilişinin  məhsuldar  qat  çöküntüləri  

qarşısında  eyni  tipli,  müxtəlif  uzunluqlu  zondlarla  ölçü  işləri  aparmaqdan  

ibarətdir.  Ölçü    işlərinin    nəticəsinə    görə  layın  həqiqi    xüsusi    müqaviməti    və 

layda  baş  verən  dəyişikliklər  müəyyənləşdirilir.  Layda  baş  verən    dəyişikliklər 

dedikdə keçirmə zonasının yaranması və bu  zonanın xüsusi  müqavimətinin (ρ

kz

) 

eləcə də keçirmə  zonasının  diametrinin  (D)  təyini nəzərdə  tutulur.  YKZ  işləri  

adətən müxtəlif uzunluqlu  5  qradiyent  zondla  yerinə  yetirilir.  Təcrübədə adətən  

ölçüləri  1-30  quyu  diametrinə  bərabər olan  qradiyent  zondlardan  istifadə edilir. 

Ən  kiçik ölçülü  qradiyent  zondun  uzunluğu  quyu diametrinə yaxın, ən  böyük  

qradiyent  zondun  uzunluğu  isə təxminən 8 m olur. Azərbaycanda məhsuldar  qat 

çöküntülərinin tədqiqi üçün  YKZ üsulunun mahiyyəti quyu kəsilişinin məhsuldar 

qat  çöküntüləri  qarşısında  eyni  tipli,  müxtəlif  uzunluqlu  zondlarla  ölçü  işlərinin 

aparılmasına  əsaslanır.  Ölçü    işlərinin    nəticəsinə    görə  layın  həqiqi    xüsusi  

müqaviməti  və layda baş verən dəyişikliklər müəyyənləşdirilir. Layda baş verən  

dəyişikliklər  dedikdə  keçirmə  zonasının  yaranması  və  bu    zonanın  xüsusi 

müqavimətinin (ρ

kz

)  eləcə  də  keçirmə  zonasının    diametrinin    (D)    təyini  nəzərdə  

tutulur.  YKZ  işləri  adətən müxtəlif uzunluqlu  5  qradiyent  zondları ilə  yerinə  

yetirilir  (A2M0.5N  (N0.5M2A),  A0.45M0.1N.  A1M0.5N.  A4M0.5N,  A8M0.5N.  

Təcrübədə  adətən    ölçüləri    1-30    quyu    diametrinə    bərabər  olan    qradiyent  

zondlardan   istifadə edilir.  Ən   kiçik  ölçülü   qradiyent   zondun   uzunluğu   quyu 

diametrinə  yaxın,  ən    böyük    qradiyent  zondun uzunluğu  isə təxminən 8  m  olur. 

Azərbaycanda  məhsuldar   qat  çöküntülərinin tədqiqi üçün    AO=0,45;  1,05; 2,25; 

4,25  və  8,25  m    uzunluqlu  qradiyent  zondlardan  istifadə  olunur.  Layların  

sərhədlərinin  daha inamlı  təyini üçün daban qradiyent zondları cərgəsinə bir tavan  

qradiyent zondu  və yaxud əksinə  əlavə  edilir. (şək. 3.1). 

 

3.1   YKZ  məlumatlarının  ilkin emalı 

        YKZ diaqramlarının  emalı  aşağıdakı  mərhələlərdən  ibarətdir: 

     -  İnterpretasiya    üçün    yararlı    layların    seçilməsi    və    onların    sərhədlərinin  

təyini; 

     -  Seçilmiş    laylar    qarşısında    fərz    olunan    xüsusi    müqavimətin    xarakter 

qiymətlərinin təyini; 

     - Fərz  olunan xüsusi  müqavimətin zondun uzunluğundan  ρ

fxm

 =f (AO)  asılılıq 

əyrisinin qurulması; 

     - Qurulmuş əyrilərin nəzəri  əyrilərlə müqayisəsi  

---

 

əsasında  layların    xüsusi  müqavimətlərinin  təyini  və  keçirmə    zonasının 

müəyyənləşdirilməsi. 

Layların  sərhədləri  adətən YKZ-nin  ən  kiçik  ölçülü  zondu  və standart 

elektrik  karotajı  zondu  ilə  alınmış  fərz    olunan    xüsusi    müqavimət    əyrilərinə 

əsasən  mövcud  qaydalara    görə    təyin    edilir.  Mürəkkəb    şəraitlərdə    isə  layın 

sərhədləri daban və tavan qradiyent  zondları ilə  yanaşı mikrozond, kavernomer, 

QP və  digər  karotaj  üsulları ilə alınmış  diaqramlara  görə  dəqiqləşdirilir. Tətbiq  

edilmiş bütün geofiziki üsulların diaqramlarının birgə interpretasiyası nəticələrinə 

görə  quyu  kəsilişində  süxurların    xüsusiyyətləri    haqqında    lazımi    məlumatlar  

alınır  və  kəmiyyət interpretasiyası  üçün  maraq  doğuran  obyektlər  aşkar  edilir. 

 

3.1.1. Müqavimətin xarakter qiymətlərinin təyini. 

        Quyu YKZ  əyrisini qurmaq üçün müqavimətin xarakter qiymətləri (optimal, 

orta  və  ekstremal  qiymətlər)  təyin  edilir.  Boyük  qalınlığa  malik  laylar  üçün 

опт.

фхм

орт.

фхм







  qəbul  edilir.  Müqavimətin  xarakter  qiymətlərini  təyin  edərkən  quyu 

şəraitinin və layın qalınlığının təsirini nəzərə almaq lazımdır. 

       1.  ρ

lay

  >  ρ

ətr

  və  h  /  d

q

  >16-25  olduqda  əyrilər  üzərində    xüsusi  müqavimətin 

optimal  (ρ

opt

)  qiyməti  götürülür.    Bu  halda    ρ

opt 

-ın    qiyməti  əyri  üzərində  və  lay 

qarşısında  h-AO  (lay  qalınlığı  və  zond  uzunluğunun  fərqi)  nöqtədə  götürülür.  

Zond  tavan  qradiyent  zondu  olduqda  layın  dabanından  yuxarı,  zond  uzunluğuna 

bərabər olan ekran zonası çıxılır, daban  qradiyent zondu olduqda isə  layın tavan 

hissəsindən aşağı ekran zonası çıxılır (şək. 3.2). 

       2. Layın xüsusi müqaviməti (ρ

lay

) ətraf süxurların xüsusi müqavimətindən (ρ

ətr

)  

---