Mühazirə Kursa giriş Quyuların geofiziki tədqiqatı

Yeddi elektrodlu yan karatojı zondu UK-ə. Bu zondun UK-3-dən fərqi ondan 

ibarətdir  ki,  bu  karatoj  zondu  7  nöqtəvi  elektroddan  ibarətdir.  Bunlardan  3-ü 

cərəyan (Ae

1

, A

0

, Ae

2

) 4-ü isə ölçü elektrodloridi (M

1

, M

2

 /N

1

, N

2

) (şəkil.1, II) 

Zondun  uzunluğu  UK-3-də  zondunun  uzunluğu  kimidir.  UK-7-də 

fokuslaşdırmanın  tam  baş  tutması  üçün  foekuslaşdırma  dərəcəsi  adlanan, 

parametrdən istifadə edilir. Aşağıdakı kimi yazılır q fokuslaşdırma parametri 

z

z

um

L

L

L

q





 

q=1,3-1,5 

Ümumiyyətlə yan karatoj üsulunun tədqiqat radiusu 1-2 m arasında dəyişir. 

Süxurların  FXM-ni  təyin  etmək  üçün  zondun  istənilən  elektrodu  ilə  (praktiki 

olaraq hər üç  elektrodun  potensialı  eynidir)  nisbətən böyük  məsafədə  yerləşən  N 

elektrodu  arasındakı  potensial  (U)  ölçülür.  Nəticədə  

fxm

  -in  qiyməti  aşağıdakı 

düsturla təyin edilir. 

 

0

I

U

k

fxm







 

Cərəyanın  (İ

0

) sabit  qiymətində  potensialın  dəyişməsini  qeyd  etməklə  

fxm 

  əyrisi 

alınır. 

    YK  diaqramlarının  ilkin  emalı  tədqiqat  üçün  seçilmiş  layların  sərhədlərinin  və 

qalınlığının  təyinindən,  onların  xüsusi  müqavimətlərinin  qiymətləndirilməsindən 

və  bu  qiymətlərə  cihazın,  quyunun,  layın  qalınlığının  (h)  eləcədə  ətraf  layların 

xüsusi  müqavimətlərinin  (

ətr

)  təsirinə  görə  düzəlişlərin  verilməsindən  ibarətdir. 

Bu  düzəlişlər  sistemi  diaqramların  qeydiyyatında  istifadə  olunmuş  cihazların 

növünə  uyğun  mövcud  qaydalar  əsasında  yerinə  yetirilir.  Diaqramların 

transformasiyasında  yekun  məqsəd  quyu  şəraitinin  və  cihazın  ölçü  nəticələrinə 

təsirini aradan qaldırmaqla ölçü nəticələrini sonsuz qalınlıqlı lay şəraitinə və yaxud 

standart quyu şəraitinə uyğunlaşdırmaqdır.  

 

 

İnduksiya karatojı üsulu 

 

Təcrübədə  elə  hallara  rast  gəlinir  ki,  quyular  şirin  su  əsaslı  məhlulla  və  ya 

yaxud  neft  əsaslı  məhlulla  qazılır.  Belə  quyu  kəsilişlərinin  öyrənilməsində    yan 

karatoj  üsulları  öz  səmərəliyi  itir.  Məhz  buna  görə    bu  tip  kəsilişlərin 

öyrənilməsində  induksiya  karatoj  üsulundan  istifadə  olunur.  İnduksiya  karatoj 

üsulu  elektromaqnit  karatoj  üsulunun  modifikasiyalarından  biri  olub,  quyu 

daxilində  elektromaqnit  sahəsinin  yaradılmasına  əsaslanır.  Üsulun  mahiyyəti 

belədir. Şüalandırıcı makara ilə quyuda elektromaqnit sahəsi yaradılır (şəkil 5) 

---

 

şəkil 5 

. 

 

 

  Burada  qırıq-qırıq  xətlər  halqadakı  Fuko  cərəyanının  sahəsidir  Bu  sahə 

mühitdə paylanaraq  II dərəcəli fuko cərəyanlarının yaranmasına səbəb olur. Şəkil 

5-də qırıq-qırıq xətlər halqadakı Fuko cərəyanının sahəsidir. Bu cərəyanlar yüksək 

tezlikli  dəyişən  cərəyan  olduğundan  suxurda  öz  elektromaqnit  sahəsini  yaradır. 

Dəyişən maqnit sahələri (H

1

 və H

2

) qəbuledici makarada E

1

 və E

2

-dən ibarət e.h.q. 

induksiya  etdirirlər.  Ölçü  makarasındakı  e.h.q.  (E)  ilkin  (E

1

)  və  ikinci  (E

2

) 

elektromaqnit sahələrinin e.h.q.-ləri cəmindən ibarət olur. İkinci maqnit sahəsi isə 

öz  növbəsində,  aktiv  (E

a

)  və  reaktiv  (E

r

)  təşkiledicilərin  cəmini  ifadə  edir.  Yəni: 

E=E

1

+E

2

 və yaxud E=E

1

+E

a

+E

r

  

Deməli quyularda induksiya karatoj işləri zamanı 2 cür elektromaqnit sahəsi 

yaradır. I şüalandırıcı makara  ilə yaradılan elektromaqnit sahəsi II fuko cərəyanı 

ilə yaradılan elektromaqnit sahəsi.  Şüalandırıcı makara ilə yaradılan elektromaqnit 

sahəsi  (E

1

)  suxur  haqqında  heç  bir  məlumat  daşımadığından  kompensasiya  edir. 

Fuka  cərəyanı  ilə  yaradan  elektromaqnit  sahəsi isə  suxurların  elektrik  keçiriciliyi 

ilə  düz  mütənasiblik  təşkil  etdiyindən  gücləndiricidə  qeyd  olunaraq  nəticələr 

karatoj  diaqrammı  şəklində    verilir.  İnduksiya  karataj  suxurların  xüsusi  elektrik 

keçiriciliyinin öyrənilməsinə əsaslanır. Xüsusi elektrik keçiriciliyi 

G

G

1

1











 kimi yazılır 







 

m

simes

m

vahidi. 

İnduksiya  karatoj  üsulu  kiçik  xüsusi  müqavimətə  malik  layların  ayırd 

edilməsində  səmərəlidir.  Ən  sadə  induksiya  karatoj  zondu  2  elementli  olur.  I 

şüalandırıcı    makara  II  qəbuledici  makara.  Lakin  İK  məlumatların  dəqiqliyini 

artırmaq  məqsədilə  əlaqə  fokuslaşdvrıcı  makaralardan  istifadə  olunur.  Təcrübədə  

3-8 makaralı İK  zondundan istifadə edilir. Bunlardan ikisi əsas (cərəyan və ölşü), 

biri  kompensasiyaedici,  digərləri  isə  fokuslaşdirişı  makaralardır.  Fokuslaşdırıcı 

makaraların  funksyası  quyu  kəsilişlərinini  şaquli  və  üfiqi.  Bu  tip  İK    zondunun 

simvolu aşağıdakı şəkildə verilir. Məsələn 

 

1

4F

, 

 

1

6F

. Uyğun olaraq uzunluğu 1 

m  olan  4  və  6  makaralı  zondlar.  4  və  6  makaraların  sayı    (2-si  qəbul  edici  və 

şüalandırıcı digərləri isə fokuslaşdırıcı) 

---