Mühazirə Kursa giriş Quyuların geofiziki tədqiqatı
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mühazirə 5 Radioaktiv karotaj. Təbii və süni radioaktivlik
- hissəciklərinin maddələrlə qarşılıqlı əlaqəsi
- Elektron-pozitrin cütlərinin yaranması
- Kompton effekti
olunur.Məsələn: yan karotajı məlmatlarının transformasiyasında keçirmə zonasının xüsusi müqavimətinin və diametrinin ölçülməsində və s. Gil məhlulunun xüsusi müqavimətinin qiymətindən istifadə olunur. Aşağıdakı şəkildə quyu rezitvimetrinin sxemi təsvir olunmuşdur. Şəkildəndə göründüyü kimi gil məhlulunun xüsusi müqavimətini təyin etmək üçün istifadə edilən qurğu kiçik ölçülü qradient zondda xatırladır. Ətraf mühitin ölçü noqtələrinə təsirini aradan qaldırmaq üçün elektrodlar xüsusi izole edilmiş slindir daxilində yerləşdirilir. Burada 1- xüsusi materialdan izole edilmiş silindir,2- gücləndiricidir, 3-qeyd edicidir. Cihaz quyu daxilində hərəkət etdirilərkən gil məhlulu elektrodların səthindən keçir və nəticə etibarı ilə gil məhlulunun xüsusi müaviməti ölçülür. Gil məhlulunun xüsusi müqaviməti aşağıdakı düsturla hesablanır.ρ ρ məh
= K R ∆U/J Burada K R – rezistvimetriya əmsalıdır. Zamandab asılı olaraq bu əmsalın qiyməti dəyişir. Məhz
bu səbəbdən də bu əmsalın qiyməti laboratpriya şəraitində təyin edilir. Üsulun
bir neçə
çatışmayan cəhətləri var. 1)
Rezistvimetr qiymətinin dəyişkənliyi. Buna səbəb ölçü prosesi nəticəsində gil məhlulunun slindrik daxilindən keçərək elektrodları mexaniki təsirə məruz qoymuşdur yəni onların deformasiyaya uğramasıdır. 2) Ölçü prosesində gil məhlulunu slindrik daxilində daxilində elektrodların səthini örtürki, bu da hər ölçü zamanı silindrik daxilinin yuyulmasına tələbat yaradır. 3) Rezistvimetrdən uzun müddət istifadə etdikdə elektrodların səthi yuyulur və onun həndəsi forması dəyişir. Bu da ölçü nəticələrinin təhrif olunmasına səbəb olur. Bütün bunlara baxmayaraq ölçü nəticələri qənaətbəxş hesab olunur. Əgər müəyyən səbəblərdən quyularda quyu rezistvimetrilə tədqiqat aparılmasa, bu zaman gil məhlulunun xüsusi müqaviməti xüsusi düsturlarla hesablanır. ρ məh
=ρ 20 (1-α)(t-20) (1) ρ məh
- gil məhlulun xüsusi müqavmətidir. ρ 20 - quyu ağzındakı temperatura uyğun xüsusi müqavimətdir. α- xüsusi istilik əmsalıdır α=0,23 1/C 0
Əgər (1) düsturu yalnız t-20˂ 45C 0 şərti daxilində doğrudur.Əgər bu şərt ödənilmirsə bu zaman gil məhlulunun xüsusi müqaviməti aşağıdakı düsturla hesablanır. ρ məh= ρ
/(1-α)(t-20)
Mühazirə 5 Radioaktiv karotaj. Təbii və süni radioaktivlik Təbii radioaktivlik ilk dəfə 1896-cı ildə fransız fiziki Bekkerelem tərəfindən kəşf edilmişdir. Aparılmış son tədqiqatlar nəticəsində Pier və Mariya Kürilər öz- özünə bəzi elementlərin atomlarının nüvəsinin dicər elementin atomlarının nüvə- sinə çevrilməsi və bu zaman , , hissəciklərinin şüalanmasının baş verməsini kəşf etmişlər. Əksər təbii radioaktiv elementlər radioaktiv ailə yaradırlar ki, bu ailədə hər bir radioaktiv element özündən əvvəlki radioaktiv elementdən yaranır və öz növbəsində sonrakı radioaktiv elementə çevrilir. Çevrilmələr o vaxta qədər davam edir ki, son məhsu bir dayanaqlı elementin izotopu olur. Təbiətdə ele radioaktiv elementlər də mövcuddur ki, bu çevrilmə ancaq bir dəfə baş verir (məsələn, 40 K, 87 Rb,
152 Sm və s.). 1934-cü ildə fransız alimləri İren və Fredrik Joluo- Küri hissəcikləri ilə aliminium, bor və marqansı şüalandıraraq fosfor, azot və kremni elementlərinin izotoplarını almışlar ki, təbiətdə bu elementlərin izotopları mövcud deyil. Bu cür radioaktivlik süni radoaktivlik adını almışdır. Sonralar isə məxtəlif elementləri proton, deytiron və neytron hissəcikləri ilə şüalandıraraq Mendelyev cədvəlindəki bütün kimyəti elementlərin izatoplarını almışlar. hissəciklərinin maddələrlə qarşılıqlı əlaqəsi Nüvənin həyəcanlanması bir və ya bir neçə mərhələdə baş verir. Müxtəlif atomların (eyni element ailəsinə aid olan) parçalanması bir və ya bir neçə - kvantının şüalanması ilə bəzi hallarda isə -kvantsız baş verir. Nəticədə, ayrılan - kvantların sayı bir parçalanma üçün tam sayıla bilməz. -şüalanma mühitdən yaxşı keçən şüalanmadır. Buna səbəb onun yüksüz hissəcik olmasıdır. Onun tam tutulması üçün bir-neçə on santmetrlərlə qalınlığa malik süxur qatı lazımdır. -kvant süxurlarla müxtəlif təsir etməsinə baxmayaraq, onun sönməsi əsasən üç formada baş verir: fotoeffekt, kompton effekti və elektron- pozitron buxarı (şəkil 5.1.).
-kvantın maddələrlə qarşılıqlı təsirinin əsas növləri. a - fotoeffekt; b - kompton effekti; c - elektron-pozitron cütü; 1 - elektron; 2 -
nüvə;
Şəkil 1. -kvantın maddələrlə qarşılıqlı təsirinin əsas növləri. a - fotoeffekt; b - kompton effekti; c - elektron-pozitron cütü; 1 - elektron; 2 - nüvə;
3 - qarşılıqlı təsirə qədər -kvant; 4 - səpələnmiş -kvant; 5 - elektron və ya pozitron
Qamma kvantların maddələrlə qarşılıqlı təsiri zamanı səpələnmiş qamma şüalanma intensivliyi ölçülür ki, bu intensivlik qamma-qamma karotajını ifadə edir. Qamma-qamma karotajı iki yerə bölünür: səxlığa görə və selektiv Qamma kvantların maddələrlə qarşılıqlı təsiri zamanı 3 hadisə baş verir 1) elektron-pozitron cütlərinin yaranması 2) fotoeffekt hadisəsi 3) kompton effekti 1)
Qamma kvantlar mühitin atom nüvələri ilə qarşılıqlı təsiri zamanı atomun elektron bludunda elektron-pozitron cütləri yaranır. Bu zaman yüksək enerjili qamma kvantları mühitin atom nüvələri tərəfindən udulur və cütlərin yaranmasına səbəb olur. 2)
atom örtüyündəki elektronlardan birinə verir və özü tamamiləudulur. Fotoeffekt baş verməsi üçün əsasən qamma kvantın enerjisinin az olması və atomun sıra nomrəsinin isə yüksək olması əsas şərtdir. Belə bir şəraitdə fotoeffekt hadisəsi daha kəsgin olur. 3)
kvantları udulmur, yalnız öz enerjisinin bir hissəsini atomun elektron buludundakı elektronlardan birinə verir və öz istiqamətini ( yəni səpələnir) dəyişir. Mühitdə yüngül elementlər (z˂20) əksəriyyət təşkil etdikdə və şüalanma enerjisi 0,5-1 EV olduqda kompton effekti daha asan baş verir. Belə bir hadisə qamma kvantlar mühitdə 6-8 səpələnmə etməklə enerjinin tam udulması halına qədər davam edir. Nəticədə fotoeffekt nəticəsində enerji mühit tərəfindən tamam udulur. Mühitin elektron sıxlığı ilə həcmi sıxlığı
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|