Mühazirə Kursa giriş Quyuların geofiziki tədqiqatı
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
götürülmüş əyriyə uyğun nəzəri əyrini tapmaq üçün YKZ –c paletkasından istifadə edilir. YKZ-c paletkası YKZ-1-A və EK-2 paletkalarının yığımından ibarətdir. Zondlama əyrisinin blankı YKZ-c paletkası üzərinə yerləşdirilir və elə hərəkət etdirilir ki , blankın xaçı müəyyən (ρ kz ⁄ ρ m )-ə uyğun EK -2 paletkasının əyrisi üzrə getsin (zəif sementləşmiş süxurlar üçün ρ
1 =8 qəbul edilir). Blankı sürüşdürərkən onun və paletkanın koordinat oxlarının paralel qalmasına nəzər yetirmək lazımdır. Layın xüsusi müqaviməti yuxarıda qeyd olunmuş qaydada və yaxud uyğun nəzəri əyrinin sağ asimptodunun ordinatına əsasən təyin edilir. “Xaç” nöqtəsinin EK-2 paletkası üzərində vəziyyətinə görə D⁄d q -nin qiyməti və buna əsasən də keçirmə zonasının diametri (D) təyin edilir. d) yüksəldici keçirmə halı. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi yüksəldici keçirmə olması zondlama əyrisini YKZ-1-A paletkası ilə müqayisə etdikdə müəyyən edilir. Bu halda zondlama əyrisi paletkanin nəzəri əyrilərinə uyğun gəlmir və onları yüksək modullu əyrilərdən az modullu əyrilər istiqamətində kəsir. İnterpretasiya YKZ-2 paletkası vasitəsilə aparılır. Bu paletka YKZ-1-B və EK-3 paletkalar yığımından ibarətdir. Zondlama blankı YKZ-2 paletkası üzərinə yerləşdirilib elə hərəkət etdirilir ki , blankın xaçı müəyyən modula malik (ρ kz ⁄ρ m ) EK-3 paletkasının əyrisi üzrə getsin. Layın xüsusi müqaviməti uyğun nəzəri əyrinin sağ asimptodunun ordinatına əsasən təyin edilir. Keçirmə zonasının diametri isə xaçın EK-3 paletkası üzərində vəziyyətinə görə , yəni uyğun qırıq-qırıq xətlərlə göstərilmiş əyrilərin moduluna (D⁄d q ) əsasən təyin edilir. Mühazirə 4 YAN, İNDUKSİYA VƏ MİKROKAROTAJ ÜSULLARI Təcrübədə elə hallara rast gəlinir ki, lay sularının xüsusi müqaviməti quyu qazılan gil məhlulunun xüsusi müqavimətindən çox-çox yüksək olur. Belə mühitlərdə adi elektrik karatoj zondlarından istifadə səmərəsiz olur. Buna səbəb quyuda yaradılan elektrik həmin yalnız gil məhlulunda paylanmasıdır. Belə şəraitdə ölçü işlərinin nəticəcələri yalnız gil məhlulunun xüsusi müqaviməti ilə əlaqədar olur. Yəni lay zaqqında məlumat almaq olmur. Çünki elektrik sahəsinin cərəyan qüvvə xətləri laya daxil ola bilmir. Buna səbəb layların xüsusi müqavimətinin çox yüksək olmasıdır. Bu isə keçiriciliyin azalması deməkdir. Məhz bu baxımdan da yüksək müqavimətli layların kəsilişlərin tədqiqatında yan karatoj üsulu onun modifikasiyalarının tətbiqi daha səmərəlidir. Yan karatoj üsulu elektrik karatojunun modifikasiyalarından biri olub bütün quyu kəsilişlərinin məhsuldar qat çöküntülərinin yerləşdiyi hissələrdə aparılır. Bu üsulun məzmunu aşağıdakı şəkildədir. Bu üsulda cərəyan elektrodları ilə yanaşı ekran elektrodlarıda iştirak iedir. Ekran elektrodlarının əsas funksiyası mərkəzi A 0 elektrodundan çıxan cərəyan qüvvə xətlərini fokuslaşdıraraq quyu oxuna perpendikulyar istiqamətdə laya doğru istiqamətləndirməkdən ibarətdir. Nəticədə ölçülən xüsusi müqavimət təxminən 80-90 faiz layın həqiqi xüsusi müqavimətinin qiymətini verir.
Elektrodların sayına görə YK-nın üç-, yeddi-, və doqquz elektrodlu zondları mövcuddur. Bu zondlar bir-birindən elektrodlarının sayına və formasına görə fərqlənir (şəkil 1,2)
Şəkil.1. YK zondunun sxemi: I-üç elektrodlu (YK3), II-yeddi elektrodlu (YK7), III-doqquz elektrodlu (psevdo) yan karotajı
Şəkil 2. Bircinsli mühitdə cərəyan xətlərinin paylanması. I-üçelektrodlu, II- yeddi elektrodlu, III-çoxelektrodlu
Bu modifikssiyalar iş prinsipləri eyni olmaqla elektrodların sayına və quruluşlarına görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Təcrübədə yan karotajının 3, 7 modifikasiyalarından istifadə olunur Üç elektrodlu YK zondunda elektrodlar silindir formasında, yeddi və doqquz elktrodlu YK- zondlarında isə elektrodlar ya nöqtəvi ya da halqavari şəkildə olur.
Mədən geofizikası təcrübəsində üç və yeddi elektrodlu zondlar eləcədə mikroyan karotaj zondu daha geniş tətbiq olunur. 3 elektrodlu yan karatoj üsulu (UK-3) 3 elektrodlu yan karatoju üsulu. Yan karatojinin 1-ci modifikasiyasıdır. Bu karatoj zondu 1 düz xətt üzərində 2 ekran və 1 mərkəzi elektrodun ardıcıl yerləşməsindən ibarətdir. Bu elektrodlar çubuqvari formadadırlar. Mərkəzi A 0
elektrodu ekran elektrodlarından ölçücə bir neçə dəfə kiçikdir. Ekran elektrodlarının funksiyası mərkəzi A elektrodundan verilən cərəyan qüvvə xətlərini fokuslaşdıraraq laya doğru istiqamətləndirməkdən ibarətdir.
3 elektrodlu yan karatoj zondunun iş prinsipi aşağıdakı şəkildədir. Sxemdəndə göründüyü kimi hər 3 elektrod cərəyan elektrodudur. Bu elektrodlara eyni anda cərəyan verilir və potensialın bərabərliyini yaratmaq məqsədilə bu elektrodlar biri-birinə r=0,01Om-luq rezistorlar vasitəsilə birləşdirilir. Nəticədə mərkəzi A 0
1 və Ae
2 ekran elektrodları vasitəsilə fokuslaşdırılaraq laya doğru istiqamətlərdirlər. Bu isə layın həqiqi xüsusi müqavimətin ölçülməsinə bilavasitə zəmin yaradır. Yandan ölçü nöqtəsi kimi A 0
1
O 2 ölçü nöqtələri arasında məsafə götürülür. Bu ölçü nöqtələri uyğun olaraq rezustorların mərkəzi götürülür. Zondun ümumi uzunluğu isə ekran elektrodları arasındakı məsafəyə bərabər götürülür. Yan karatojunun nəzəriyyəsində zondun ümumi uzunluğu kimi L-2l zondudur. Yan karatoj üsulu ilə ölçü zamanı ölçü nəticələri yan karatajı YK-3 zondunun parametrlərindən kəskin asılı olur. Yəni bu parametrlər elə seçilir ki, mərkəzi elektroddan çıxan cərəyan qüvvə xətləri laya doğru tam istiqamətləndirilir. Bunun üçün zondun uzunluğunu zondun diametrinə nisbəti nəzərə alınmalıdır. Ll=(1,5 2)dz qədər götürülməlidir. Fokuslaşdırmanın dərəcəsini maksimuma qaldırmaq üçün zondun uzunluğu ilə zondun ümumi uzunluğu arasında aşağıdakı şərtlər nəzərə alınmalıdır. Məsələn L ümumi =(8 10)dy L zond =(0,5 0,6)d quyu . belə olduqda f.x.m-ının ölçülən qiyməti layın həqiqi xüsusi müqavimətinin qiymətindən 10% qədər fərqlənir ki, bu da təcrübədə sayılan xəta kimi qəbul edilir. Üç elektrodlu YK zondunun əmsalı zondun ölçüsündən asılı olub, k L L d z 2
2 0 / ln /
düsturu ilə təyin edilir. Burada L-zondun ümumi uzunluğu (A 1 və A
2 elektrod- larının kənar ucları arasındakı məsafə), L 0 - əsas elektrodun (A 0 ) uzunluğu, d z -
Hazırda istifadə olunan YK cihazlarında L 0 =0,18m; L=3,2m; d z =0,07m olduğundan zond əmsalı 0,24-ə bərabərdir.
Üç elektrodlu YK zondunda ölçü nöqtəsi A 0 elektrodunun tən yarısına aid edilir. Ümumiyyətlə L 0 =0,150,3m olduğundan ekranlaşdırıcı zondlar yüksək ayırdedicilik xüsusiyyətinə malik olurlar.
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|