Mühazirə Kursa giriş Quyuların geofiziki tədqiqatı
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Quyudan süxur nümunənisinin götürülməsi
- Quyularda pakerlərin qoyulması
- Layların və süzgəcin təmizlənməsi
- Mühazirə 15
- minimal amplituda
- 6. İnduksiya karotajı (İK) əyrisi
Şək.4.9. Kəmərin ilişmə yerinin təyini Istifadə edilən torpedlər 2 cür olur: 1) istiqamətləndirilmiş (kumulyativ); 2) istiqamətləndirilməmiş (fuqaslı). Qeyd etdiyim halda istiqamətlənməmiş torpeddən istifadə olunur. Belə torped quruluşca ya preslənmiş şaşkadan ibarət olur, ya da ki, detonator qaytanında hazırlanır. Torped tutulma intervalından 5-10 m yuxarıda dayandırılır (mufta birləşmələrinə düşməməlidir) və partladılır. Alınmış zərbə dalğası nəticəsində kəmər silkələnir. Qeyd etmişdik ki, kəmər dartılmış vəziyyətdədi. Silkələnmə zamanı çox zaman kəmər azad edilir. Əgər kəmər azad edilməzsə, bu iş yenidən təkrarlanır. Bir neçə dəfə təkrardan sonra azad etmək mümkün olmazsa, istiqamətləndrilmiş kumulyativ torped və ya kumulyativ boru kəsən vasitəsilə ilişmə yeridən 1-2 m hündürlükdə kəmər kəsilir (cədvəl 4.7). Sonra kəmərin yuxarı hissəsi qaldırılır, kəsilmə yerindən 5-6 m hündürlük sementlə doldurulur və quyu digər istiqamətdə qazılır. İstiqamətləndrilmiş (kumulyativ) torpedlərdən, həmçinin quyu içərisində kənar cisimlərin dağıdılmasında istifadə edilir. Quruluşca belə torpeda formaca perforatorların mərmilərinə oxşayır. Torpedlərə forma verilməklə yanaşı, müxtəlif diametrdə hazırlanırlar.
Qazıma zamanı tətbiq edilən geofiziki üsulların dəqiqliyini artırmaq üçün quyudan götürülən süxur nümunələrinin petrofiziki xüsusiyyətlərinin laboratoriya şəraitində öyrənilməsi vacibdir. Bu xüsusiyyətlərə süxurların müqaviməti, elektrik keçiriciliyi, baş verən kimyəvi çevrilmələr, mexaniki xüsusiyyətləri, elastiki, radioaktiv xüsusiyyətləri və s. daxildir. Süxur nümunələrini quyudan götürmək üçün iki üsuldan istifadə olunur: 1) qazıma zamanı qazıma borusu vasitəsilə; 2) kabel vasitəsilə quyuya buraxılan cihazla süxur nümunəsinin götürülməsi.
Quyu qazıldıqdan sonra açılmış laylardan süxur nümunəsi götürmək üçün xüsusi atıcı süxur götürən cihazlardan istifadə olunur. Atıcı süxurgötürən cihaz polad gövdədən və süxurgötürən barıtla doldurulmuş lüləli kameralardan ibarətdir. Süxurgötürən karotaj kabelinə birləşdirilərək quyuya buraxılır. SG lazımı
dərinlikdə lay qarşısında saxlandıqdan sonra kabelin damarı vasitəsi ilə cihaza cərəyan verilir. Qızdırıcı naqildən cərəyan keçdikdə yanğına həssas maddə alışır və barıt yanmaya başlayır. Atılıb divara sancılan metal stəkan cihaza bağlı olur və dartanda nümunə içində qalır. Süxur götürəndə quyu şəraitindən və cihazın markasından asılı olaraq müxtəlif tip barıtlardan istifadə olunur. Cihazın markasından asılı olaraq barıtın kütləsi 3.5±2 q olur.
Birinci halda götürülmüş süxur nümunəsində çoxsaylı dəyişikliklər baş verir. Buna səbəb gil məhlulunun bilavasitə götürülmüş süxur nümunəsi ilə təmasda olmasıdır. Bu çatışmamazlığı aradan qaldırmaq üçün ikinci üsuldan istifadə edilir. İstifadə edilən quyu cihazının gövdəsində bir neçə metaldan hazırlanmış stəkan yerləşdirilir.
İlk dövrlərdə belə cihazlarda stəkan quyu cihazının gövdəsinə troslarla birləşdirilirdi, yəni quyu cihazı hərəkətə gətrildikdən sonra süxur nümunəsi ilə dolu stəkan quyu cihazının ətrafında asılı vəziyyətdə qalırdı. Quyu diametrinin kiçilib böyüməsi bizə məlumdur.
Quyu cihazı yuxarı qaldırıldıqda quyu diametrinin kiçildiyi intervalda çox zaman stəkanlar ilişib qırılırdılar və ya quyu cihazı tutulurdu və quyuda qəza baş verirdi. Bunun qarşısını almaq üçün son tipli cihazlarda stəkan quyu cihazların gövdəsinə çox böyük gərginliyə malik yaylarla birləşdirilir.
Nəticədə, stəkan partlayış nəticəsində böyük sürətlə süxura daxil olur. Yayın gərilməsi sayəsində isə geriyə qayıdaraq yuvasında oturur. Beləliklə, qəza aradan götürülmüş olur. Nümunə götürmənin sxematik quruluşu aşağıdakı kimidir (şəkil 4.19).
Şəkil 4.19. Süxur nümunəsi götürən cihazın sxemi. 1-parlayıcı maddə yerləşən hissə; 2-partlayıcı maddə; 3- stəkan yerləşən yuva; 4-stəkan; 5-tros; 6- yay.
Quyularda pakerlərin qoyulması
Partlayıcı pakerlər quyularda layları bir-birindən ayırmaq və süni quyu dibi yaratmaq üçündür. Kəmərin arxasında yerləşdirilən partlayıcı paker (PV-5) sementləmə zamanı qoruyucu kəmərlə quyu divarları arasında maye və qaz axınını dayandırır. Quyuda süni quyu dibi yaratmaq üçün VP, VPŞ, PVÇ, PVR-48, PVR2-
48 tipli pakerlərdən istifadə olunur. Qoruyucu kəmər ilə NKB arasında maye və qaz axınını dayandırmaq üçün PV-2 tipli pakerlər işlədilir.
İstismar quyularında bir istismar obyektdən digərinə keçid zamanı onları bir-birindən təcrid etmək lazımdır. Adətən, quyularda sənaye əhəmiyyətli hesab edilən layların istismarı aşağıdan yuxarıya doğru yerinə yetirilir. Horizont çoxsaylı böyük qalınlıqlı laylardan ibarət olduqda bütün layları deyil, aşağıdan müəyyən saya malik laylar qarşısında süzgəc açılır. Məlumdur ki, müəyyən dövr istismardan sonra bu laylardan hasil edilən mayenin 90%-dən çox bəzən 100%-ni su təşkil edir. Digər laylar neft verməsinə baxmayaraq ayrılan məhsulun əsas həcmi su olur. Buna səbəb neftin özlülüyünün sudan çox olmasıdır ki, suyun sürəti böyük olduğuna görə nefti qabaqlayır. Bu zaman qeyd edilən layı təcrid etmək üçün laydan yuxarı hissədə paker qoyulmalıdır. Paker aşağıdakı quruluşda olur (şəkil 4.21). Pakerin iş prinsipi belədir: quyu diametrindən asılı olaraq pakerlər seçilir. Dərinlikdən asılı olaraq isə dərinlik, təzyiq və onlara uyğun barıtın miqdarı qrafik əsasında seçilir. Pakerin həcmi böyüyərək genişlənir və kəmərə sıxılır. Kabel başlıqla birlikdə pakerdən ayrılır və o yuxarı qaldırılır. Sonra pakerin yuxarı hissəsinə bir neçə metr hündürlükdə sement vurulur. Beləliklə, aşağıda yatan laylar təcrid edilir.
Şək. 4.21. 1 - düralüminiumdan hazırlanmış paker ( silindrik qab); 2 - kabel başlığı; 3 - naqil; 4 - közərmə teli; 5 - barıt.
Layların və süzgəcin təmizlənməsi
İstismar quyularında açılmış süzgəclər uzun müddət istismar olunduqdan sonra süzgəcin deşikləri parafinlə və ya süxuru təşkil edən skelet materialların gəlməsi nəticəsində tutulur. Nəticədə layın məhsuldarlıq əmsalı aşağı düşür. Eləcə də, layda maye axını zamanı (quyuya doğru) məsamələr bağlanır. Bu xüsusiyyət nəticəsində quyunun məhsuldarlıq əmsalı ya azalır, ya da sıfıra bərabər olur. Çox zaman süzgəc qarşısında parafini əritmək üçün quyuya xüsusi qızdırıcılar buraxılır. Bu qızdırıcılar yalnız müəyyən dərinliyə qədər təsir edirlər. Ancaq bu skeleti təşkil edən maddənin hissəciklərinə heç bir təsir etmir. Bu zaman silindrik formalı preslənmiş PM-lərin müəyyən kütləsi quyuya buraxılır. Süzgəcdən 50-100 m yuxarıda dayandırılır. Quyu ağzına qədər maye (su) ilə doldurulur. Quyu ağzı
bağlanılır və PM partladılır. Partlayışdan çox böyük həcmdə qaz yaranır. Qaz quyu içərisində mayeni böyük təzyiq altında sıxışdırmağa başlayır. Nəticədə maye süz- gəcdən keçərək layda yayılır. Yayılma radiusu layın keçiriciliyinden və götürülən PM-lərin kütləsindən asılıdır. Müəyyən müddətdən sonra quyu içərisində təzyiqlə laydakı təzyiq arasında fərq yaranır. Nəticədə, laya daxil olmuş maye geri qayıdır, yəni süzgəc və lay hər iki istiqamətdə yuyulub təmizlənir. Təmizlənmiş layın debiti bərpa olunur
Mühazirə 15
İNTERPRETASİYASI Karotaj diaqramlarının kompleks interpretasiyası quyu kəsilişini təşkil edən layların fiziki xüsusiyyətləri və laylardakı süxurların mənşəyi haqqında fikir söyləməyə imkan verir. Karotaj əyrilərinini interpretasiyası zamanı ilk növbədə kəsiliş üzrə layların sərhədlərini müəyyənləşdirmək lazımdır. Lay sərhədlərinin təyinində əsas iki prinsipdən istifadə edilir. 1.
amplitudanın yarım maksimum (1/2) prinsipi; 2.
amplitudanın 2/3 prinsipi. Böyük və orta qalınlıqlı layların sərhədlərini təyin edərkən amplitudanın yarım maksimum (1/2) prinsipindən istifadə edilir. Belə ki, seçilmiş lay qarşısındakı FXM əyrisinin amplitudu quyu oxuna paralel düz xəttlə təqribi olaraq 2 bərabər hissəyə bölunur. Həmin düz xəttin əyrini yuxarıdan kəsdiyi nöqtədən quyu oxuna perpendikulyar olaraq layın tavanı, aşağıda kəsdiyi nöqtədən isə quyu oxuna perpendikulyar olaraq layın dabanı keçirilir (şəkil 1.1).
Şəkil 1.1. Amplitudanın yarım maksimum prinsipi ilə layların sərhədlərinin vurulması
Nazik qalınlıqlı layların sərhədlərinin vurulmasında amplitudanın 2/3 prinsipindən istifadə edilir. Belə ki, seçilmiş lay qarşısındakı FXM
əyrisinin amplitudu təqribi olaraq 3 bərabər hissəyə bölunur və 2/3 hissəsindən quyu oxuna paralel düz xətt çəkilir. Həmin düz xəttin əyrini yuxarıdan kəsdiyi nöqtədən quyu oxuna perpendikulyar olaraq layın tavanı, aşağıda kəsdiyi nöqtədən isə quyu oxuna perpendikulyar olaraq layın dabanı keçirilir (şəkil 1.2). Karotaj diaqramlarının interpretasiyası kəmiyyət və keyfiyyət interpretasiyasına bölünür. Karotaj diaqramlarının kəmiyyət interpretasiyası diaqramların yazılı rəqəm
emalı
Şəkil 1.2. Amplitudanın 2/3 prinsipi ilə layların sərhədlərinin vurulması nəticəsində layların keçiriciliyi, gilliliyi, məsaməliliyi, genetik mənşəyi, doyum xüsusiyyətləri, ümumiyyətlə, kollektorluğu və qeyri-kollektorluğu haqqında məlumat almağı imkan verir. Karotaj diaqramlarının keyfiyyət interpretasiyası diaqramların zahiri görünüşünə əsasən layların kollektorluğu, qeyri-kollektorluğu və litoloji tərkibi haqqında fikir söyləməyə imkan verir. Belə ki, hər növ karotaj əyrisi kollektor qeyri-kollektor laylar və bərk süxurlar qarşısında özünə məxsus formaya malikdir. Məsələn:
1. Standart elektrik karotajı diaqramları, yəni, Fərz olunan xüsusi müqavimət (FXM) əyriləri. a) kollektor laylar qarşısında əyrinin forması – orta və yüksək amplituda ilə; b) qeyri-kollektor laylar (yəni-gillər, ifrat gilli-alevrolitlər) qarşısında –
c) bərk süxurlar qarşısında əyrinin forması -maksimal amplituda ilə xarakterizə olunur;
a) kollektor laylar qarşısında əyrinin forması – minimum amplituda ilə; b) qeyri-kollektor laylar (yəni-gillər, ifrat gilli-alevrolitlər) qarşısında –
c) bərk süxurlar qarşısında əyrinin forması - maksimaldan minimala doğru meyletmə ilə və ya maksimum, orta amplituda ilə xarakterizə olunur.
a) kollektor laylar qarşısında əyrinin forması – orta və minimum amplituda ilə; b) qeyri-kollektor laylar qarşısında əyrinin forması – maksimal amplituda ilə;. c) bərk süxurlar qarşısında əyrinin forması - minimum amplituda ilə səciyyələnir.
a) kollektor laylar qarşısında əyrinin forması – orta və yüksək amplituda ilə; b) qeyri-kollektor laylar qarşısında əyrinin forması – minimal amplituda ilə. c) bərk süxurlar qarşısında əyrinin forması - maksimal amplituda ilə xarakterizə olunur
h ) quyu qazılan baltanın diametri (nominal diametr) (d n ) ilə müqayisəsinə əsasən süxurların litoloji xarakteristikası aşağıdakı şəkildə ifadə olunur. a) kollektor laylar qarşısında əyrilərin forması – d h < d
n ; şərtini ödəyir. b) qeyri-kollektor laylar qarşısında əyrilərin forması – d h > d n şərtini ödəyir. c) bərk süxurlar qarşısında əyrilərin forması d h = d n şərtini ödəyir. 6. İnduksiya karotajı (İK) əyrisi - a) kollektor laylar qarşısında əyrinin forması – orta və yüksək amplituda ilə; b) qeyri-kollektor laylar qarşısında əyrinin forması –minimum amplituda ilə, c) bərk süxurlar qarşısında əyrinin forması -maksimal amplituda ilə səciyyələnir.
a) kollektor laylar qarşısında əyrinin forması – orta və yüksək amplituda ilə; b) qeyri-kollektor laylar qarşısında əyrinin forması –minimum amplituda ilə; c) bərk süxurlar qarşısında əyrinin forması -maksimal amplituda ilə xarakterizə olunur.
Mikroqradient zond (MQZ) A0,025M0,025N və Mikropotensial zond (MPZ) A0,025M
a) kollektor laylar qarşısında hər iki əyrinin forması zondların tədqiqat radiuslarına müvafiq olaraq biri-birindən müsbət fərqlənmə ilə – orta və yüksək amplituda ilə; b) qeyri-kollektor laylar qarşısında hər iki əyrinin forması eyni göstərici ilə – minimum amplituda ilə; c) bərk süxurlar qarşısında hər iki əyrinin forması - maksimal amplituda ilə səciyyələnirlər.
Beləliklə, kompleks karotaj əyrilərinin zahiri görünüşünə əsasən keyfiyyət interpretasiyası aparmaqla quyu kəsilişi üzrə layların litoloji xarakteristikasını vermək, layları kollektor və qeyri-kollektor laylara ayırmaq olar ( şəkil 15.1). Şəkil 15.1. Kompleks karotaj diaqramlarının keyfiyyət interpretasiyasına dair nümunə. 1 –kollektor, 2- qeyri-kollektor laydır Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|