Mühazirə "İnformatiKA" elmi VƏ onun vəZİFƏLƏRİ Giriş 1

 
 
3
8
)
3
(


c
, 
4
7
)
4
(


c
, 
5
6
)
5
(


c
, 
6
5
)
6
(


c
.  Buradan  görünür  ki, 
i
i
c

)
(
  şərtini  ödəyən 
ən böyük ədəd 5-ə bərabərdir. 
 
 
 
 
Məqalələrin 
sıra nömrəsi 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
İstinadların 
sayı 
20 
15 
8 
7 
6 
5 
4 
2 
2 
 
 
g
-indeks. 
h
-tip  indekslərin  arasında  ən  çox  maraq  doğuran  2006-cı  ildə  Leo  Ege 
(Leo  Egghe)  tərəfindən  təklif  edilmiş 
g
-indeksidir.  Bu  indeksin  üstünlüyü  tədqiqatçının 
çoxistinadlı  məqaləsinin  təsirini  nəzərə  almasıdır,  belə  ki, 
h
-indeks  qiymətləndirmə 
zamanı  məqaləyə 
h
-dan  çox  istinad  olarsa,  onu  nəzərə  almır. 
g
-indeks  aşağıdakı  kimi 
təyin olunur: 
 
Tərif 2. Əgər tədqiqatçının ən çox istinad olunan 
g
 sayda (burada nəzərdə tutulur 
ki, məqalələr stinadların sayına görə azalan sırada düzülmüşdür) məqaləsinə ümumilikdə 
(cəm olaraq) 
2
g
 sayda istinad olarsa, onda o  g-indeksinə malikdir.  
Misalda verilənlərə əsasən həmin tədqiqatçıların 
g
-indeksini hesablayaq:  
 
I tədqiqatçı üçün  
20
20
20



g
, 
 
II tədqiqatçı üçün 
31
50
20



g
 olar. 
 
Buradan  aydındır  ki,  eyni 
h
-indeksinə  malik  olan  tədqiqatçıları  məqalələrinin 
təsirlik əmsalına görə fərqləndirmək olar. 
 
İmpakt faktor 
 
Elmi  İnformasiya  İnstitutunda  (Institute  for  Scientific  Information,  ISI)  jurnalın 
vacibliyinin kəmiyyət göstəricisi – impakt faktor (İF) hesablanır. Y.Qarfildin təklif etdiyi 
impakt  faktorun  hesablanması  3  illik  dövrə  əsaslanır.  Jurnalın  statusu  cari  ildə  jurnala 
gələn istinadların sayının ötən 2 il ərzində həmin jurnalda çap edilmiş məqalələrin sayına 
nisbəti  ilə  təyin  edilir.  Aşağıdakı  düstur 
i
v
  jurnalının 
t
  ilindəki  impakt  faktorunu 
hesablamağa imkan verir: 
 
)
2
,
(
)
1
,
(
)
,
,
(
,





t
v
n
t
v
n
t
v
v
c
t
v
IF
i
i
j
i
j
i
, 
burada, 
)
,
,
(
t
v
v
c
i
j
  – 
t
  ilində 
j
v
  jurnalından 
i
v
  jurnalında  əvvəlki  iki  ildə  (
1

t
  və 
2

t
 
illərində) çap olunmuş məqalələrə olan istinadların sayıdır; 
)
,
(
t
v
n
i
 – 
t
 ilində 
i
v
 jurnalında 
çap edilmiş məqalələrin ümumi sayıdır. 
 
Operativlik İndeksi (Immediacy Index) 
Hirş nüvəsi 
KitabYurdu.az 
32
 

---

 
 
 
Thomson  Reuters  impakt  faktordan  başqa  digər  metrikalardan  da  istifadə  edir. 
Immediacy  Index  (operativlik  indeksi)  jurnalın  nailiyyət  əldə  etdiyi  mövzuların  tezliyini 
qiymətləndirir.  
 
Məsələn,  J  jurnalının  2010-cu  il  üçün  operativlik  indeksi  bu  jurnala  2010-cu  ildə 
olunan  istinadların  sayının  (A),  həmin  il  jurnalda  nəşr  edilmiş  məqalələrinin  sayına  (B) 
nisbətinə bərabərdir: 
Immediacy index


B
A
J

2010
_
.
 
 
Əgər  2010-cu  ildə  J  jurnalında  çap  edilmiş  məqalələrin  sayı  125,  həmin  ildə 
məqalələrə  gələn  istinadların  sayı  isə  14-dürsə,  onda  bu  jurnalın  operativlik  indeksi 
14/125=0.112-yə bərabər olacaqdır. 
Operativlik  indeksi  impakt  faktor  kimi  konkret  elm  sahəsindən  asılı  olaraq  çox  fərqli 
qiymətlər alır.  
3.
 
VEBOMETRİYA 
Elmin  bu  sahəsi  həmçinin  ölkələrin  və  universitetlərin  qiymətləndirilməsi  ilə  də 
məşğul  olur.  Reytinqlərin  siyahısı  yalnız  universitetlərlə  məhdudlaşmır,  bura  həmçinin 
elmin  müxtəlif  fəaliyyət  sahələri,  fənlər,  proqramlar  da  aid  edilir.  Hətta  ölkələr  üçün 
ayrılıqda  aktivlik  və  attraktivlik  indeksləri  hesablanaraq  onların  reytinqləri  tərtib  edilir. 
Beləliklə,  Vebometriya  dünya  universitetlərinin,  elmi  saytlarların  keyfiyyət  və  kəmiyyət 
göstəricilərinə  əsaslanaraq  reytinqlərini  təyin  edən  elmmetriyanın  bir  sahəsidir  və  2 
istiqamətdə tədqiqatlar aparılır: 
1.
 
Təşkilatların  qiymətləndirilməsi.  Burada  əsasən  elmi  fəaliyyətlə  məşğul  olan 
təşkilat  və  universitetlərin  qiymətləndirilməsi  üçün  istifadə  edilən  göstəricilər  –  Nobel 
mükafatı  almış  işçi  və  ya  məzunların  sayı,  əcnəbi  müəllim  və  tələbələrin  sayı,  yüksək 
impakt faktorlu jurnallarda çap edilmiş məqalələrin sayı və s. nəzərdə tutulur. 
2.
 
Ölkənin  qiymətləndirilməsi.  Aktivlik  və  attraktivlik  indekslərindən  istifadə 
edilərək qiymətləndirilən ölkənin dünya elmində payı və yeri hesablanır.  
 
Aktivlik indeksi aşağıdakı düsturla hesablanır: 
P
Pd
Pc
Pdc
AI
/

. 
 
Burada, 
Pc
Pdc /
 ölkənin ümumi nəşrlər kütləsində müəyyən bir elm sahəsinin payı; 
P
Pd /
 isə dünyanın ümumi nəşrlər kütləsində həmin elm sahəsinin payıdır. 
 
Attraktivlik indeksi aşağıdakı kimi hesablanır: 
C
Cd
Cc
Cdc
AAI
/

, 
burada 
Cc
Cdc /
 ölkənin aldığı ümumi istinadlar kütləsində müəyyən bir elm sahəsinin payı; 
C
Cd /
 isə dünyanın ümumi istinadlar kütləsində həmin elm sahəsinin payıdır. 
 3.1. Şanxay qiymətləndirməsi  
 
Dünya  universitetlərinin  ranqlaşdırılması  (Academic  Ranking  of  World 
Universities)  ilk  dəfə  2003-cü  ildə  Şanxay  Universitetinin  (Shanghai  Jiao  Tong 
University)  Ali  Təhsil  İnstitutu  (Institute  of  Higher  Education)  tərəfindən  Çin 
universitetlərinin  dünyanın  aparıcı  universitetlərindən  təhsilin  keyfiyyətinə  və  elmi 
tədqiqatın  əhatəliyinə  görə  geridə  qalma  dərəcəsinin  qiymətləndirilməsi  məqsədi  ilə 
işlənmişdir.  
KitabYurdu.az 
33
 

---