Microsoft Word ulker dissertasiya docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
çalışır. “Dövlət” terminiaraşdırarkən aydın olur ki, strukturtəşkilat olubbu aparat çərçivəsində hökmlü fəaliyyətihəyata keçirən orqan kimi başa düşülür. Dövlət aparatı “dövlət
orqanları sistemindən və onun
ş tatlı
işçilərindən ibarətdir” 2 .Beləliklə, hakimiyyətə statikada (sükunət halında) və dinamikada baxmaq olar. Aristotelin dövlət quruculuğu ilə bağlı olan maraqlı konfliktoloji ideyları var. O, hesabedirdi ki, dövlət – insanları barışdıran bir alətdir. Dövlətdən kənarda insan təvazökar və təhlükəlidir. Hobbs, Tomas (1588-1679) – məşhur ingilis filosofu və siyasi mütəfəkkiri dövlət və siyasi hakimiyyəti problemlərini «Leviafan, və ya Materiya, kilsə və vətəndaş dövlətinin forma və hakimiyyəti» adlı əsərində araşdırmışdır. Qobbs dövləti ilahi təqdir olaraq deyil, insan fəaliyyətinin məhsulu kimi dəyərləndirirdi. Qobbsa görə dövlət «təbii vəziyyət»dən «ictimai müqavilə» ə sasında meydana gəlmişdir. Lokk Con (1632-1704) – ingilis filosofu və siyasətçisi. «Dövlət idarəsi haqqında iki traktat» adlə əsərində Lokk dövlət hakimiyytinin mütləq və məhdud olmayan xarakteri haqqında geniş yayılmış görüşlərə qarşı çıxırdı.Lokk sübut edirdi ki, dövlətin müqavilə əsasında yaranmış əsas vəzifələri, «təbii hüquqa» riayət olunması, vətəndaşlarının şəxsi azadlığının və özəl mülkiyyətinin qorunmasıdır. Lokka görə dövlət insanlardan vətəndaş ideyalarını reallaşdırmaq üçün lazım olan qədər və ilk növbədə mülkiyyt əldə etmək hüquq qədər hakimiyyət alır. Dövlət anlayışını başa düşmək üçün ilk növbədə onun mahiyyətni başa düşmək lazımdır. Ədəbiyyatlarda bu anlayış iki cür verilir: fəlsəfi kateqoriya kimi (xüsusilə ictimai təsir) və sosial kateqoriya kimi (bu fikir əsasən marksizimdə öz ə ksini tapıb). Dövlətin sosial mahiyyəti hər şeydən əvvəl dövlət hakimiyyətinin təbiəti ilə bağlıdır və öz ifadəsini dövlət tipi kateqoriyasında tapır. Dövlətin mahiyyəti, onun mənbəyini, inkişaf tendensiyasını öyrənmədən xüsusi təsir kimi izah etmək olmaz.
2 Лунев В.Е. Советский государственный аппарат. М., Знание, 1972. səh 3. 8
Hakimiyyət müstəqillik kimi əhəmiyyətli əlaməti qoruyucusudur.Müstəqillik ölkə daxilində və xaricində onun bir başa dövlət hakimiyyətinin aliliyi təcəssüm edir. Hakimiyyətin başçılığı bildirir ki, dövlət sərhədlərinin daxilində heç kəs, dövlətdən başqa qanunlar çıxarmaqda haqlı deyil, yəni ölkənin bütün əhalisi üçün məcburi ən yüksək hüquq gücü aktları dövlət tərəfindən verilə bilər. Müasir dövlətşünaslıqda dövlət anlayışına dörd əsas yanaşma göstərmək olar: teoloji, klassik, hüquqi, sosialoji. Teoloji yanaşma orta əsrlərdə meydana gəlmişdir. Burada əsas fikir dövlətin Allahtərəfindən yaradılması və idarə edilməsinə yönəldilir. Klassik yanaşmanın nümayəndələri dövlətə üç əsas elementin birgə əlaqəsi kimi baxılır: hakimiyyət, ərazi və əhali. Bu yanaşma beynəlxalq hüquqla məşğul olan qərd siyasətçilərinə xasdır. Dövlət anlayışına hüquqi yanaşma I dünya müharibəsinə qədərki dövrdə üstün olmuşdur. Onun nümayəndələri dövlətə hər şeydən əvvəl hüquq münasibətləri sistemi, xüsusi normativ vahid kimi baxırdılar. Onlar haqlı olaraq qeyl edirdilər ki, dövlət hüquqi şəxs kimi çıxış edə bilər və bu onun bir idarə edən sistem kimi keyfiyyətlərini göstərmir. (Müasir ədəbiyyatlarda hüquqi yanaşmaya çox da rast gəlinmir). Dövlət əbədi mövcud olmamışdır. btidai cəmiyyətdə siniflər yox idi. O dövrdə istehsal elə aşağı inkişaf səviyyəsində idi ki, yalnız insanların minimum tələbatlarını ödəyirdi. Lakin sonralar ictimai əmək bölgüsünün dərinləşməsi məhsuldar qüvvələrin inkişafı və əmək məhsuldarlığının yüksəlməsinə təkan verdi. Yəni insanlar istehslak etdiklərindən daha çox məhsul istehsal etməyə başladılar. Nəticədə izafi məhsul yarandı ki, bu da xüsusi mülkiyyətin, əmlak bərabərsizliyinin meydana gəlməsinə gətirib çıxardı. btidai icmanın pozulması, onun sinfi təbəqələşməsi prosesi belə gedirdi. Bu proses bir-birinə əks siniflərin, varlı və kasıbların meydana gəlməsinə səbəb oldu. Belskiy dövlət idarəetməsini yalnız aparat daxilində baxılması ilə məhdudlaşdırırdı. Onun fikrincə bu cür idarəetmə bütün dövlət orqanlarında, o 9
cümlədən qanunverici orqanlarda da yaranır 3 .
Platonun (e.ə. 407 – 347)dövlətə aid fikirləri dialoq şəklində yazılmış traktatlar nəticəsində günümüzə qədər gəlib çıxmışdır: «Dövlət», «Pir», «Qanunlar» və s. Platon, hələ Sokratın tələbəsi olarkən, dövlətin və onların dəyişməsinin ideal formalarını araşdırmağa cəhd edirdi. Onun fikrincə, dövləti insanın bədəninə və ruhuna oxşatmaq olar. nsanın ruhunun üç – dərrakəli, hiddətli və şəhvətli hissəsinə, üç zümrə uyğun gəlməlidir: ➢ Ləyaqəti müdriklük olan, hökmdarlar; ➢ Başqalarından fərqi cəsurluq olan, döyüşçülər; ➢ Səciyyəsi qarınlarını və hisslərini doyurmaq olan, istehsalçılar (sənətkarlar, tacirlər, torpaq sahibkarları, aktyorlar). Dövlət anlayışına sosialoji yanaşma daha geniş yayılmışdır. Bu da dövlətin mənbəyi haqqında olduğu kimi iki istiqamət, məktəb var: birincisi marksist məktəb göstərir ki, dövlət müəyyən sinfi diktatura orqanıdır. O, müvəqqəti xarakter daşıyır, sosializmdə itməyə başlayır, kommunizmdə isə onun dövlətsiz ictimai kommunistik idarəetmə sistemi əvəz edir. Alman ədəbiyyatında dövlət idarəetməsini iki metodla: birinci, neqativ və ikinci, pozitiv metodla müəyyən edirlər. Neqativ metoda görə klassik hakimiyyət bölgüsü nəzəriyyəsinə əsaslanan dövlət idarəetmə subyektlərinin fəaliyyətinə qanunverici və məhkəmə fəaliyyəti daxil deyillər. Pozitiv mənaya görə idarəetmə fəaliyyəti ilə müəyyən dərəcədə qanunverici hakimiyyət məhkəmə hakimiyyəti məşğul olur 4 .
siyasi və inzibati hakimiyyətin həyata keçirilməsi mexanizmi kimi yanaşılması da mümkündür. Cəmiyyətin formalaşmasının ilkin dövürlərində yoxsulluğun daha yayılması düzgün idarəetmənin olmaması ilə əlaqələndirilirdi. Bu baxımından fikrləşsək
3 Бельский К.С. К вопросу о предмете административного права. Государство и право, 1997, №11.səh 21 4 Мицкевич А.А. Понятие государственного управления в Административном праве Германии. Государство и право . 2002, №6., səh35 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|