Microsoft Word Sosial inkisaf?n t?min edilm?sinin regional aspektl?ri docx

94 
 
təsdiq edilmişdir. 
Son  illər  ərzində  internat  məktəblərində  və  uşaq  evlərində  olan  uşaqların 
sayında  xeyli  azalma  qeydə  alınmışdır.  Belə  ki,  uşaq  muəssisələrində  olan 
uşaqların sayı 2003-cü ildə 23,5 mindən 2007-ci ilin əvvəlinə 16,9 min nəfərədək 
azalmışdır. Həmin dövr ərzində korpə və uşaq evlərində olan uşaqların sayı 922-
dən  790-a,  valideyn  himayəsindən  məhrum  olan  uşaqlar  üçün  internat 
məktəblərində  uşaqların  sayı  516-dan  450-ə,  ümumi  tipli  internat  məktəblərində 
isə18,9  mindən  12,6  minədək  azalmışdır.  Eyni  zamanda,  sağlamlıq  imkanları 
məhdud olan uşaqlar üçün xüsusi internat məktəblərində uşaqların sayı həmin dövr 
ə
rzində  2860-dan  2751-ə,əqli  cəhətdən  geri  qalan  uşaqlar  üçün  internat 
məktəblərində isə 359-dan 300-dək azalmışdır. 
       Ölkədə vətəndaşların həyat fəaliyyətlərinin təmin edilməsində əmək haqqı 
sistemi,  onun  təyin  olunması  mexanizmi  xüsusi  əhəmiyyətə  malikdir.  Belə  ki, 
ə
mək  haqqının  sosial-iqtisadi  həyatda  rolu  insanların  həyat  səviyyəsinə  bu  və  ya 
digər  dərəcədə  öz  təsirini  göstərir.  Əmək  haqqının  ən  aşağı  həddi  MƏH  istər 
işləyən, istərsə də işləməyən şəxslər üçün sosial norma olmaqla baza rolunda çıxış 
etməlidir.  Azərbaycan  Respublikasının  Əmək  Məcəlləsində  qeyd  edilir  ki, 
minimum  əmək  haqqı  (MƏH)  ixtisassız  əməyə  və  xidmətə  görə  aylıq  əmək 
haqqının  ən  aşağı  səviyyəsini  müəyyən  edən  sosial  normativdir  və  dövlətin 
müəyyən  etdiyi  minimum  əmək  haqqı  miqdarından  az  əmək  haqqı  verilməsi 
qadağan edilmişdir. Bir sözlə, MƏH minimal tələbatı Ödəməyə imkan verən sosial 
normanı  özündə  ehtiva  etməlidir.  BƏT-in  Azərbaycan  Respublikası  tərəfindən 
ratifikasiya  edilmiş  131  saylı  maddəsində  “Minimum  əmək  haqqının  səviyyəsıni 
müəyyən  edərkən  nəzərdə  tutuian  milli  təcriibəyə  və  şəraitə  müvafıq  olan  və 
məqbul sayılan amillərə: 
a) 
 Ölkədə  əmək  haqqının  ümumi  səviyyəsini,  yaşayış  dəyərini,  sosial 
müavinətləri və başqa sosial qruplann müqayisəli həyat səviyyəsini nəzərə almaqla 
ə
məkçilərin və onlann ailələrinin tələbatını; 
b) 
  qtisadi inkişafm tələbləri daxil edilməklə iqtisadi mülahizələr, məhsuldarhq 

---

95 
 
səviyyəsinə  məşğulluğun  arzu  olunan  yüksək  səviyyəyə  çatdınlması  və 
saxlamlması daxil edilir» 
Bu  baxımdan  vətəndaşların  sosial  müdafiəsinin  təşkilində  MƏH-in  baza 
rolunda  çıxış  etməsi  məqsədə  müvafıqdır.  MƏH-in,  yoxsulluq  həddinin,  yaşayış 
minimumunun,  ehtiyac  meyarmın  son  məqsədləri  əhalinin  minimal  tələbatlannın 
ödənilməsinə istiqamətlənsə də, hazırda respublikamızda onların dəyərləri arasında 
fərqlər mövcuddur. 
Hazırda  ölkəmizdə  istər  MƏH-in,  istərsə  də  əmək  haqqınm  öz  funksiyalannı 
yerinə yetirmək gücündə olmaması son nəticədə Ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinə 
mənfı təsirini göstərməkdədir. Belə ki, əmək haqqı fakt ki olaraq öz funksiyalarım 
(təkrar istehsal, stimullaşdırma, tənzimləmə və sosial) yerinə yetirə bilmir. Bundan 
başqa, respublikada mövcud MƏH minimal yaşayış səviyyəsinin təminatçısı deyil, 
yalnız  texniki  normativ  rolunu  oynayır.  Minimum  əmək  haqqı  və  yaşayış 
minimumunun  dəyəri  arasında  ciddi  fərqlərin olması  onun  öz  funksiyasmı  yerinə 
yetirə  b lməməsini  sübut  edir.  Məsələn,  Avropada  minimum  əmək  haqqı  yaşayış 
minimumunu üstələmişdir. Fransada MƏH yaşayış minimumundan 58,2 %, Böyük 
Britaniyada 53,1% yüksək olmuşdur. Hollandiyada isə MƏH yaşayış minimumunu 
2  dəfə  üstələmişdır.  1938-ci  ildə  ABŞ-da  qəbul  edilmiş  «Ədalətli  əmək  şəraiti 
haqqında» Qanunda minimum əmək haqqı tədricən orta aylıq əmək haqqının 50%-
i həcmində müəyyən edilmişdir.Məlumat üçün  bildirək  ki,  BƏT-in  ölkələr  üzrə 
tərtib  etdiyi  hesabat  materiallannın  təhlili  göstərir  ki,  minimum  əmək  haqqı  orta 
aylıq  əmək  haqqının  40-60%-nə  bərabər  olmuş  və  artım  surəti  fızioloji  yaşayış 
mınimumunun artım sürətini üstələmişdir. 
       Avropa Sosial Xartiyası “Ədalətli əmək haqqı hüququ” maddəsinin birinci 
bəndində qeyd edilir ki, “hər bir işçi özünün və ailəsinin layiqli həyat səviyyəsində 
yaşamasım  təmin  edən  əmək  haqqı  almaq  hüququna  malikdir”.  Xartiyamn  bu 
maddəsində  minimum  əmək  haqqının  tədricən  yaşayış  minimumuna 
yaxmlaşdınlması tövsiyə edilir. Məlumat  üçün bildirək ki, minimal əmək haqqını 
isə Avropa Birliyində 9-10%-dən artıq işçilər almır. 

---

96 
 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ölkəmiz  əhalinin  bilavasitə  həyat  səviyyəsinin 
yüksəldilməsinə  təsir  göstərən  Avropa  Sosial  Xartiyasımn  31  maddəsindən  18-ni 
2004-cü  ilin  yanvarında  ratifikasiya  etmişdir.  Bu  sənəd  Azərbaycan  Respublikası 
Konstitusiyasında  əhalinin  rifah  halının  artınlmasını  nəzərdə  tutan  bir  çox 
maddələri özündə təsbit etmişdir. Lakin ədalətli əmək haqqı hüququ; sosial təminat 
hüququ;  sosial  və  tibbi  yardım  hüququ;  sosial  xidmət  hüququ;  ailənin  sosial, 
hüquqi  və  iqtisadi  müdafıəsi  hüququ;  sosial  ostrakizm  və  yoxsulluqdan  müdafıə 
hüququ;  yaşamaq  hüququ  və  s.  maddələr  ratifikasiya  edilməmişdir.  Fikrimizcə, 
ə
halinin  sosial  vəziyyətinin  yaxşılaşdırılmasına  xidmət  edən  bu  maddələrin 
ölkəmiz tərəfindən ratifikasiya olunması məqsədəmüvafiqdir. 
       Ölkədə əmək haqqı sistemində digər bir çatışmazlıq əməyin ödənilməsində 
istıfadə  olunan  VTC-nin  qeyri-mükəmməl  olmasıdır.  Belə  ki,  əməyin  ödənilməsi 
üzrə ölkədə VTC-nin öz məzmununu dəyişərək vahidliyini itirməsi əhalinin həyat 
səviyyəsində  ciddi  fərqlər  yaratmışdır.  Nazirlər  Kabinetinin  26  may  1996-cı  il 
tarixli  “Azərbaycan  Respublikasında  əməyin  ödənilməsi  haqqında”  Qərarına 
ə
sasən  VTC  vahidliyini  itirmiş,  dərəcə  əmsalları  arasında  nisbətlər  pozulmuş, 
müxtəlif iş yerlərində eyni əmək funksiyasını yerinə yetirən eyni peşə sahiblərinin 
ə
mək  haqqı  arasında  ayrı-seçkilik  yaranmışdır.  Dövlət  Büdcəsindən 
maliyyələşdirilən  təşkilatlarda  fəaliyyət  göstərən  eyni  qulluq  mövqeyinə  malik 
olan bu peşə sahiblərinin vəzifə maaşlarında nəzərdə tutulan fərqlər vətəndaşlann 
konstitusiya hüquqlarının pozulması deməkdir. Bu fərqlər Əmək Məcəlləsinin 158 
saylı  maddəsinin  3-cü  bəndində  göstərilən  « şçinin  əmək  haqqının  miqdarı  onun 
ə
mək funksiyasının icrasının nəticələri, şəxsi işgüzarlıq və peşəkarlıq səviyyəsi ilə 
müəyyən  edilir  və  hər  hansı  hədlə  məhdudlaşdırıla  bilməz»  müddəası  ilə  təzad 
təşkil edir. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  YAD DP-də  əmək  haqqının  ödənilməsinin  bazar 
iqtisadiyyatı  şəraitində  yalnız  əmək  bazanndakı  tələb  və  təklifə  görə  müəyyən 
edilməsi  fıkri  öz  əksini  tapmışdır.  Lakin  unutmaq  olmaz  ki,  respublikada  əmək 
bazan  üçün  xarakterik  olan  subyektlərin  tam  fəaliyyət  göstərməməsi  bu  ideyanm 

---