Microsoft Word mecmue-28-vuqar-end docx

ƏETİ-nin elmi əsərləri məcmuəsi  XXVIII  (2017) 

18

 

IWWIP proqramı çərçivəsində introduksiya olunan pitomniklərin tədqiqindən əldə edilən 

NƏTİCƏLƏR 

1.

  Beynəlxalq mərkəzlərdən, xüsusən də IWWIP xəttilə alınmış pitomniklərin tədqiqi bütövlükdə 

yumşaq buğda sortlarının yaradılmasında seleksiya prosesini sürətləndirmişdir.  

2.

  IWWIP proqramı  çərçivəsində  tədqiq edilən beynəlxalq pitomniklər institutun buğda rüşeym 

plazmasının zənginləşdirilməsində yüksək məhsuldarlığı, dən keyfiyyəti, biotik və abiotik 

amillərə davamlılığı ilə fərqlənən yeni sortların yaradılmasında müstəsna rol oynamışdır. 

3.

  IWWIP proqramı Azərbaycanın müxtəlif torpaq-iqlim şəraitli bölgələri üçün elmi əsaslar üzə-

rində yeni buğda sortlarının yaradılmasına istiqamətlənmiş  məqsədyönlü seleksiya işlərinin 

daha geniş həcmdə və səmərəli aparılmasına müsbət təsir etmişdir. 

4.

  IWWIP beynəlxalq pitomniklərindən 1996-2016-cı illər aralığında məhsuldarlığına və  xəstə-

liklərə davamlılığına görə fərqlənən 438 perspektivli xətt seçilmiş, suvarma və dəmyə şəraitində 

seleksiya işlərinə  cəlb edilmişdir. Seçilmiş bu perspektivli buğda xətləri həyat tərzlərinə görə 

payızlıq və fakültativ olmaqla qışa davamlı, orta və nisbətən gec sünbülləyən, pas xəstəliklərinə 

davamlı, orta və hündürboylu olmaqla yatmaya davamlı, yüksək məhsuldar (8 ton/ha-dan artıq) 

qruplara daxil olmuşlar. 

5.

  Türkiyə, CIMMYT və ICARDA-nın birgə proqramı olan IWWIP xəttilə alınmış beynəlxalq 

pitomniklər əsasən seleksiyanın bütün tələblərinə cavab vermiş və Azərbaycanda buğda rüşeym 

plazmasının yaxşılaşdırılmasına pozitiv təsir etmişdir. 

6.

  IWWIP proqramına məxsus beynəlxalq pitomniklərdən seçilmiş yumşaq buğdanın 3 sortu (Tale 

38, Qızıl buğda, Ləyaqətli 80) rayonlaşmış, patentləşmiş, toxumçuluğu təşkil edilmiş  və hal-

hazırda ölkədə onların ümumi əkin sahəsi 26 min hektardan artıqdır. 

 

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.

  Food and Agriculture Organization of the United Nations-www.fao.org. 

2.

  M.Y.Nuttonson. Wheat-climatic relationships and the use of phenology in ascertaining the thermal and 

photothermal requirements of wheat. Washington, DC, American Institute of Crop Ecology, 1955 

3.

  D.A.Saunders, G.P.Hettel, eds. Wheat in heat stressed environments: irrigated, dry areas and rice-wheat 

farming systems. Mexico, DF, CIMMYT, 1994 

4.

  L.W.Briggle, B.C.Curtis. Wheat worldwide. In E.G.Heyne, ed. Wheat and wheat improvement, 2nd ed. 

Agronomy 13:- 1987, p.1-32 

5.

  W.H.Leonard, J.H.Martin. Cereal crops. New York, NY, USA, Mac Millan Publishing, 1963. 

6.

  S.Rajaram, M.Van Ginkel, R.A.Fischer. CIMMYT’s wheat breeding megea-environments (ME)/ In 

Z.S.Li and Z.Y.Xin, eds. Proc. 8

th

 Inter. Wheat Genetics Symp., 1995, vol.2, p. 1101-1106. Beijing, 

China Agricultural Scientech Press 

7.

  Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi – www.stat.gov.azv 

8.

  Дж.М.Талаи. Роль международных питомников в улучшении озимой  пшеницы в Азербайджане. 

// Сбор.науч. трудов Азербайджанского НИИ Земледелия. XXI том., Баку, 2005, с.254-257 

9.

  Дж.А.Алиев,  Дж.М.Талаи.  и  др.  Итоги  изучения  и  использования  интродуцированных 

международных  питомников  зерновых  и  зернобобовых  культур  в  Азербайджане. // Сбор.науч. 

трудов Азербайджанского НИИ Земледелия. XXIV том., Баку, 2013, с.16-27 

10.

   J.M.Talai. Study and use of wheat introduced from international nurseries in Azerbaijan./ Inter.Plant 

Breeding Congress. 10-14 November 2013, Antalya, Turkey, p.365 

11.

  А.М.Абдуллаев,  А.Дж.Мусаев,Дж.М.Талаи.  Современное  состояние  селекции  пшеницы  в 

Азербайджане./Mat. of Inter. Scientific conference. “Genetic resource of cultural plants and their use in 

agriculture”, Тбилиси, 2008, с. 69-71 

12.

  Д.А.Алиев, Э.Г.Казибекова. Об архитектонике и фотосинтетической функции высокоурожайной 

пшеницы. // Физиология раст. М., 1997, №5, т. 24, с. 962-968 

13.

  Instructions for the managment and reporting the results for the FAWWON. Prepared and distributed by 

national wheat improvment program of Turkey, CIMMYT, ICARDA, Oregon State University, p.1-7 

14.

  Rust scoring guide. Produced through, a grant from the goverment (Research Institute for Plant 

Protection), CIMMYT, p.1-11. 

---

ƏETİ-nin elmi əsərləri məcmuəsi  XXVIII  (2017) 

19

 

15. Ə.C.Musayev, H.S.Hüseynov, Z.A.Məmmədov. Dənli-taxıl bitkilərinin seleksiyası sahəsində  tədqiqat

işlərinə dair tarla təcrübələrinin metodikası. Bakı, 2008, 87 səh.

16. П.П.Вавилов,  В.В.Гриценко,  В.С.Кузнецов.  Практикум  по  растениеводству.  Москова, «Колос»,

1983, с. 5-47.

17. Р.У.Махмудов, Дж.М.Талаи, А.И.Моргунов. Новые сорта  пшеницы  в Азербайджане. // Вестник

№1, регионал. сети по внед. сортов пшеницы и семеноводству. Алмата, 2002, с.40-41

ИТОГИ СЕЛЕКЦИОННЫХ РАБОТ ПРОВЕДЕННЫХ В ИНСТИТУТЕ ЗЕМЛЕДЕЛИЯ В 

РАМКАХ МЕЖДУНАРОДНОЙ ПРОГРАММЫ ПО УЛУЧШЕНИЮ ОЗИМОЙ ПШЕНИЦЫ 

Дж.М.Талаи

1

, Ф.А.Ахмедова

1

, А.И.Моргунов

2

, А.А.Заманов

1

 

Научно-Исследовательский Институт Земледелия МСХ Азербайджана, AZ-1098, Баку, Совхоз №2, 

[e-mail] 

2. CIMMYT, [e-mail]

В  статье  дана  всесторонняя  информация  о  посевных  структурах  по  различным  зерновым 

культурам, общей посевной площади пшеницы, производстве пшеницы за последние пять лет в мире 

и в Азербайджане, в крупных странах производителей, посевных площадей в зависимости от режима 

увлажнения,  биологических  особенностей,  хозяйственно-ценных  показателей  образцов  озимых  и 

факультативных  мягких  пшениц,  отобранных  перспективных  линиях,  районированных  и 

запатентованных  сортах.  В  последние  двадцать  лет  в  результате  целесообразно  проведенных 

селекционных  работ  в  рамках IWWIP созданы  и  районированы 3 сорта  мягкой  пшеницы  (Тале 38, 

Кызыл бугда, Лаягатли 80) и включены в госсреестр селекционных достижений. 

RESULTS OF BREEDING WORKS AT RESEARCH INSTITUTE OF CROP HUSBANDRY 

WITHIN THE FRAME OF INTERNATIONAL WINTER WHEAT IMPROVEMENT PROGRAM 

J.M.Talai

1

, F.A.Ahmedova

1

, A.I.Morgounov

2

, A.A.Zamanov

1

 

Azerbaijan MA, Research Institute of Crop Husbandry, Baku-98, Sovkhoz №2, 

[e-mail] 

2. CIMMYT, [e-mail]

The article presents comprehensive information on sowing structures for various crops, total wheat 

sowing area, wheat production over the past five years in the world and in Azerbaijan, in large producers 

countries, sowing areas, depending on the moistening regime, biological characteristics, economic-valuable 

indicators of winter and facultative wheat samples, selected advaced lines, zoned and patented varieties. In 

the last twenty years, as a result of expediently conducted breeding activities within the IWWIP, 3 varieties 

of bread wheat (Tale 38, Kyzyl bugda, Layagatli 80) have been realized and included in the State register of 

breeding achievements. 

UOT 633.11:633.12 

VEGETASİYA İLİNİN İQLİM ŞƏRAİTİNİN PAYIZLIQ YUMŞAQ BUĞDANIN 

MƏHSULDARLIĞINA TƏSİRİ 

Ə.A.CAHANGİROV

2

, İ.M.HÜSEYNOVA

1

,  A.A.CAHANGİROV

2

,

H.N.HƏMİDOV

2

 

1

AMEA Molekulyar biologiya və biotexnologiya institutu, Badamdar şossesi 40, Bakı AZ 1073, Azərbaycan;

 

2

Əkinçilik ET institutu, Qobustan BTS AZ 3700, Qobustan şəhəri, [e-mail] 

Məqalədə 21 ədəd payızlıq yumşaq buğda genotipinin məhsuldarlığının iqlim şəraitinə görə fərqlənən 

2011-2012, 2012-2013 və 2013-2014-cü vegetasiya illərində  nəmliklə  təmin olunmamış  dəmyə  şəraitində 

tədqiqinin nəticələri verilmişdir. Dağlıq  Şirvan bölgəsində genotiplərin məhsuldarlığının vegetasiya ilinin 

iqlim şəraitindən kəskin surətdə asılı olması və eyni zamanda illər üzrə müəyyən qədər plastiklik göstərən 

genotiplərin məhsuldarlıqlarını əlverişli şərtlərdə çox artıra bilmədikləri müəyyən edilmişdir. 

Açar sözlər: iqlim şəraiti, payızlıq yumşaq buğda, məhsuldarlıq 

Ключевые слова: погодные условия, озимая мягкая пшеница, урожайность 

Key words: weather conditions, winter bread wheat, productivity 

:19-23 

---